Quyền thừa kế tài sản của pháp nhân

Thừa kế tài sản của pháp nhân đưa ra những thách thức pháp lý đặc biệt đối với việc xử lý di sản doanh nghiệp. Để hiểu sâu về quy định và quy trình, cần nhìn vào khái niệm "pháp nhân" và quyền thừa kế tài sản của chúng. Bài viết này sẽ khám phá các khía cạnh quan trọng về pháp lý, bắt đầu bằng việc tìm hiểu về điều kiện và quyền lợi của pháp nhân trong quá trình thừa kế.

Quyền thừa kế tài sản của pháp nhân

1. Pháp nhân

Khái niệm "pháp nhân" đặc trưng cho một tổ chức hoặc chủ thể pháp luật có tư cách độc lập, có khả năng tham gia vào đa dạng hoạt động kinh tế, chính trị, xã hội theo quy định của pháp luật. Tính chất này đồng nghĩa với việc tổ chức đó sở hữu đầy đủ quyền lợi và trách nhiệm như một thực thể pháp lý.

Theo Điều 74 của Bộ luật Dân sự 2015, một tổ chức chỉ được công nhận có tư cách pháp nhân khi và chỉ khi:

Điều 74. Pháp nhân

1. Một tổ chức được công nhận là pháp nhân khi có đủ các điều kiện sau đây:

a) Được thành lập theo quy định của Bộ luật này, luật khác có liên quan;

b) Có cơ cấu tổ chức theo quy định tại Điều 83 của Bộ luật này;

c) Có tài sản độc lập với cá nhân, pháp nhân khác và tự chịu trách nhiệm bằng tài sản của mình;

d) Nhân danh mình tham gia quan hệ pháp luật một cách độc lập.

Bên cạnh đó, theo khoản 1 Điều 188 Luật Doanh nghiệp năm 2020, chỉ có duy nhất doanh nghiệp tư nhân là không có tư cách pháp nhân bởi chủ doanh nghiệp tư nhân là do một cá nhân làm chủ, tự chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình cho mọi hoạt động của doanh nghiệp tư nhân đó.

2. Quyền thừa kế tài sản của pháp nhân

2.1. Quyền hưởng di sản thừa kế

Căn cứ Điều 609 Bộ luật Dân sự 2015:

Điều 609. Quyền thừa kế

Cá nhân có quyền lập di chúc để định đoạt tài sản của mình; để lại tài sản của mình cho người thừa kế theo pháp luật; hưởng di sản theo di chúc hoặc theo pháp luật.

Người thừa kế không là cá nhân có quyền hưởng di sản theo di chúc.

Không phải tất cả các cá nhân đều có quyền hưởng di sản theo di chúc, và điều này cũng đặt ra một số quy định đặc biệt đối với pháp nhân.

Pháp nhân chỉ có thể được hưởng di sản thừa kế nếu có di chúc để lại di sản cho pháp nhân. Quyền này không tự động áp dụng đối với pháp nhân, mà phụ thuộc vào việc có hay không di chúc được lập.

2.2. Người thừa kế

Pháp luật hiện hành đặt ra điều kiện đối với người thừa kế khi người thế theo di chúc không phải là cá nhân. Trong trường hợp này, pháp nhân đó phải tồn tại vào thời điểm mở thừa kế, tức là thời điểm chủ nhân của tài sản qua đời.

Nếu Tòa án công nhận người nào đó đã chết, thì thời điểm mở thừa kế sẽ được xác định theo quy định tại khoản 2 Điều 71 của Bộ luật Dân sự 2015.

Thời điểm phát sinh quyền và nghĩa vụ của người thừa kế

2.3. Thời điểm phát sinh quyền và nghĩa vụ của người thừa kế

Quyền và nghĩa vụ của người thừa kế, bao gồm cả pháp nhân, xuất phát từ thời điểm mở thừa kế. Những người thừa kế sẽ có các quyền và nghĩa vụ liên quan đến tài sản được chủ nhân qua đời để lại.

2.4. Thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại

Pháp nhân phải chấp hành các nghĩa vụ liên quan đến tài sản do người chết để lại, bao gồm:

1. Nghĩa vụ của pháp nhân và những người thừa kế khác: thực hiện nghĩa vụ tài sản trong phạm vi di sản do người chết để lại, trừ khi có thỏa thuận khác.

2. Quản lý di sản chưa được chia: Trong trường hợp di sản chưa được chia, nghĩa vụ tài sản do người chết để lại sẽ được người quản lý di sản thực hiện theo thỏa thuận của những người thừa kế.

3. Thực hiện nghĩa vụ tài sản đã được chia: Nếu di sản đã được chia, mỗi người thừa kế phải thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại tương ứng với phần tài sản mà họ đã nhận, trừ khi có thỏa thuận khác.

Câu hỏi thường gặp

1. Pháp nhân có đương nhiên được hưởng thừa kế không?

Pháp nhân không đương nhiên được hưởng thừa kế. Tuy cá nhân có quyền lập di chúc để quyết định tài sản của mình và để lại cho người thừa kế theo pháp luật, nhưng người thừa kế không phải là cá nhân thì phải xét đến thời điểm mở thừa kế đó, pháp nhân đã được tồn tại chưa. Pháp nhân chỉ có thể hưởng thừa kế nếu có di chúc cụ thể để lại tài sản cho pháp nhân.

2. Pháp nhân thừa kế di sản không còn tồn tại vào thời điểm mở thừa kế thì di chúc có bị vô hiệu toàn bộ không?

Nếu pháp nhân thừa kế di sản và không còn tồn tại vào thời điểm mở thừa kế, theo Điều 643 Bộ luật Dân sự 2015, di chúc sẽ bị vô hiệu toàn bộ hoặc một phần, tùy thuộc vào các điều kiện như người thừa kế theo di chúc chết trước, cơ quan hoặc tổ chức được chỉ định không còn tồn tại.

3. Pháp nhân có quyền để lại di chúc thừa kế không?

Pháp nhân không có quyền để lại di chúc thừa kế. Điều 624 và 609 của Bộ luật Dân sự 2015 quy định rõ ràng về quyền thừa kế, chỉ đề cập đến cá nhân có quyền lập di chúc và để lại tài sản cho người thừa kế theo pháp luật.

4. Pháp nhân cần điều kiện gì để được hưởng di sản theo di chúc?

Pháp nhân cần thỏa mãn điều kiện theo Điều 613 Bộ luật Dân sự năm 2015 để hưởng di sản theo di chúc, bao gồm tồn tại vào thời điểm mở thừa kế và không chấm dứt tồn tại theo các điều kiện quy định.

Đồng thời, pháp nhân phải được công nhận và đáp ứng 04 điều kiện tạo nên pháp nhân theo Điều 74 Bộ luật Dân sự năm 2015, bao gồm việc thành lập theo quy định pháp luật, có cơ cấu tổ chức, sở hữu tài sản độc lập, và tham gia quan hệ pháp luật độc lập.

Trong số 05 loại hình doanh nghiệp ở Việt Nam, chỉ doanh nghiệp tư nhân không có tư cách pháp nhân và không thể tham gia một số quan hệ pháp luật độc lập theo Điều 188 Luật Doanh nghiệp năm 2020.