Thay đổi thẩm phán trong tố tụng dân sự như thế nào?

Trong quá trình giải quyết các vụ án dân sự, việc thay đổi thẩm phán trong tố tụng dân sự là một quyền quan trọng của đương sự để đảm bảo tính khách quan và công bằng. Thẩm phán có thể bị thay đổi khi có dấu hiệu vi phạm nguyên tắc vô tư hoặc có quan hệ lợi ích với một bên đương sự. Điều này giúp tránh tình trạng thiên vị và đảm bảo rằng mọi phán quyết đều dựa trên sự thật và pháp luật. Quy định về việc thay đổi thẩm phán trong tố tụng dân sự không chỉ bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên mà còn nâng cao tính minh bạch trong quá trình xét xử. 

Thay đổi thẩm phán trong tố tụng dân sự như thế nào?

1. Khái niệm Thẩm phán

Thẩm phán là chức danh pháp lý thuộc hệ thống Tòa án, do cơ quan có thẩm quyền bổ nhiệm, đảm nhận vai trò xét xử vụ án và giải quyết các công việc khác liên quan trong phạm vi chức năng và thẩm quyền của mình. Thẩm phán không chỉ đại diện cho Nhà nước trong việc giải quyết các tranh chấp pháp lý mà còn có trách nhiệm bảo vệ công lý, duy trì trật tự xã hội.

Trong hệ thống Tòa án nhân dân Việt Nam, thẩm phán được phân cấp theo nhiều cấp xét xử khác nhau:

Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao: Là cấp cao nhất, xét xử các vụ án đặc biệt phức tạp hoặc có tính chất quan trọng đặc biệt đối với xã hội.

Thẩm phán Tòa án nhân dân cấp tỉnh: Gồm các thẩm phán tại các Tòa án tỉnh và thành phố trực thuộc Trung ương.

Thẩm phán Tòa án nhân dân cấp huyện: Bao gồm các thẩm phán tại Tòa án huyện, quận, thị xã và thành phố thuộc tỉnh.

Thẩm phán Tòa án quân sự: Chịu trách nhiệm xét xử các vụ án liên quan đến quân đội, được chia làm ba cấp: Thẩm phán Tòa án quân sự trung ương, Thẩm phán Tòa án quân sự cấp quân khu và Thẩm phán Tòa án quân sự khu vực.

Với các quyền hạn được trao, Thẩm phán có thẩm quyền nhân danh Nhà nước, đưa ra phán quyết về các vụ án và giải quyết tranh chấp, áp dụng pháp luật để bảo vệ công lý. Tuy nhiên, không phải lúc nào Thẩm phán cũng đảm bảo được tính khách quan trong quá trình giải quyết vụ án. Để đảm bảo sự công bằng và minh bạch, pháp luật đã quy định rõ ràng về quyền yêu cầu thay đổi Thẩm phán trong các trường hợp cụ thể.

Để tìm hiểu thêm về thẩm phán là gì bạn có thể tham khảo bài viết sau đây: thẩm phán là gì

2. Người có quyền yêu cầu thay đổi Thẩm phán

Người có quyền yêu cầu thay đổi Thẩm phán

Theo Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, quyền yêu cầu thay đổi Thẩm phán là quyền của đương sự và những người có liên quan trong quá trình tố tụng. Điều này đảm bảo rằng, nếu có căn cứ cho rằng Thẩm phán không thể vô tư khi thực hiện nhiệm vụ xét xử, họ có thể yêu cầu thay đổi để đảm bảo tính khách quan.

Đương sự có quyền yêu cầu thay đổi Thẩm phán

Căn cứ vào Khoản 14 Điều 70 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, đương sự trong vụ án dân sự có quyền yêu cầu thay đổi Thẩm phán nếu xét thấy Thẩm phán không thể vô tư khi làm nhiệm vụ. Đây là quyền cơ bản để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự, nhằm đảm bảo sự công bằng trong xét xử.

Người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự

Ngoài đương sự, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự (luật sư hoặc đại diện hợp pháp) cũng có quyền yêu cầu thay đổi Thẩm phán. Căn cứ theo Khoản 4 Điều 76 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp có thể thực hiện quyền này để đảm bảo quyền lợi cho đương sự.

Kiểm sát viên

Trong các vụ án hình sự, theo Điểm k Khoản 1 Điều 42 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015, Kiểm sát viên cũng có quyền yêu cầu thay đổi Thẩm phán nếu xét thấy  có cơ sở rằng Thẩm phán có thể không vô tư trong quá trình xét xử. Quyền này giúp đảm bảo sự minh bạch và công bằng trong các vụ án hình sự.

Để tìm hiểu thêm về chánh án và thẩm phán bạn có thể tham khảo bài viết sau đây: chánh án và thẩm phán

3. Các trường hợp được phép thay đổi Thẩm phán

Pháp luật quy định rõ ràng các trường hợp mà đương sự có thể yêu cầu thay đổi Thẩm phán nhằm tránh sự thiên vị và bảo đảm tính khách quan trong quá trình xét xử.

3.1. Theo quy định tại Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015

Theo Điều 53 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, các trường hợp được thay đổi Thẩm phán bao gồm:

• Khi Thẩm phán thuộc một trong các trường hợp không được tiến hành tố tụng theo Điều 52 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, chẳng hạn như Thẩm phán có quan hệ gia đình hoặc lợi ích với một trong các bên đương sự.
• Khi Thẩm phán đã tham gia giải quyết vụ việc dân sự đó ở các giai đoạn sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm hoặc tái thẩm và đã ra phán quyết, trừ trường hợp Thẩm phán là thành viên của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hoặc Uỷ ban Thẩm phán Tòa án nhân dân cấp cao.
• Khi Thẩm phán đã tiến hành tố tụng trong vụ việc với tư cách là Thẩm tra viên, Thư ký Tòa án, Kiểm sát viên hoặc Kiểm tra viên.

Trong các trường hợp nêu trên, đương sự có thể yêu cầu thay đổi Thẩm phán để đảm bảo sự khách quan.

3.2. Theo quy định tại Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015

Đối với các vụ án hình sự, Điều 53 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 cũng quy định các trường hợp được thay đổi Thẩm phán:

• Khi Thẩm phán thuộc các trường hợp quy định tại Điều 49 của Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015, chẳng hạn như có quan hệ lợi ích với một bên hoặc đã từng tham gia tố tụng vụ án với tư cách khác.
• Khi Thẩm phán đã tham gia xét xử sơ thẩm hoặc phúc thẩm hoặc tiến hành tố tụng vụ án đó với tư cách là Điều tra viên, Cán bộ điều tra, Kiểm sát viên, Thẩm tra viên, hoặc Thư ký Tòa án.

Khi xét thấy có căn cứ cho rằng Thẩm phán không vô tư, đương sự hoặc Kiểm sát viên có thể yêu cầu thay đổi để bảo đảm sự công bằng trong quá trình xét xử.

4. Trình tự, thủ tục thay đổi thẩm phán trong tố tụng dân sự 

Khi đương sự, luật sư hoặc người có liên quan nhận thấy rằng Thẩm phán đang thụ lý vụ án không thể vô tư và khách quan trong quá trình giải quyết vụ án, pháp luật cho phép họ có quyền yêu cầu thay đổi Thẩm phán. Quy định này nhằm bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan và đảm bảo rằng quá trình xét xử được diễn ra công bằng. Dưới đây là quy trình cụ thể để yêu cầu thay đổi Thẩm phán theo quy định của pháp luật Việt Nam.

4.1. Thủ tục thay đổi Thẩm phán trước khi mở phiên tòa

Thủ tục thay đổi Thẩm phán trước khi mở phiên tòa

Bước 1: Gửi đơn yêu cầu thay đổi Thẩm phán

Trước khi vụ án được đưa ra xét xử, nếu đương sự có lý do để tin rằng Thẩm phán đang thụ lý vụ án không thể vô tư hoặc có sự thiên vị trong quá trình xét xử, đương sự có thể soạn thảo một đơn yêu cầu thay đổi Thẩm phán. Đơn này phải được gửi đến Chánh án Tòa án nơi mà Thẩm phán đó đang thụ lý vụ án.

Nội dung đơn yêu cầu phải bao gồm:

• Lý do cụ thể và căn cứ pháp lý để yêu cầu thay đổi Thẩm phán. Điều này có thể liên quan đến việc Thẩm phán có mối quan hệ thân thích với một bên đương sự, hoặc đã từng tham gia giải quyết vụ án đó trong một vai trò khác như Điều tra viên, Kiểm sát viên, hoặc Thư ký Tòa án.
• Các chứng cứ hoặc tài liệu chứng minh sự thiên vị hoặc sai sót trong quá trình thực hiện nhiệm vụ của Thẩm phán.

Bước 2: Chánh án xem xét và giải quyết đơn yêu cầu

Sau khi nhận được đơn yêu cầu từ đương sự, Chánh án Tòa án sẽ xem xét nội dung đơn và các chứng cứ kèm theo. Quá trình này đòi hỏi Chánh án phải xem xét kỹ lưỡng về tính hợp lý và đúng đắn của yêu cầu thay đổi, đảm bảo rằng yêu cầu này không bị lạm dụng nhằm trì hoãn hoặc làm cản trở quá trình tố tụng.

Bước 3: Trường hợp Thẩm phán giữ chức vụ Chánh án

Nếu Thẩm phán đang phụ trách giải quyết vụ án đồng thời cũng là Chánh án của Tòa án, thì đơn yêu cầu thay đổi sẽ phải được gửi lên Chánh án của Tòa án cấp trên trực tiếp. Điều này nhằm đảm bảo sự khách quan trong quá trình xét xử và giải quyết yêu cầu thay đổi. Chẳng hạn, nếu Thẩm phán là Chánh án của Tòa án nhân dân cấp huyện, thì đơn yêu cầu sẽ được gửi lên Chánh án của Tòa án nhân dân cấp tỉnh để xem xét và giải quyết.

Bước 4: Ra quyết định thay đổi Thẩm phán

Sau khi xem xét kỹ lưỡng các căn cứ và lý do trong đơn yêu cầu, Chánh án Tòa án sẽ ra quyết định thay đổi Thẩm phán. Quyết định này sẽ được thông báo bằng văn bản cho đương sự, và nội dung thông báo phải tuân thủ mẫu số 17-VDS theo Nghị quyết số 04/2018/NQ-HĐTP.

Nếu Thẩm phán bị thay đổi đang giữ chức vụ Chánh án của một Tòa án, thì việc thay đổi sẽ do cơ quan cấp trên quyết định, cụ thể:

• Nếu Thẩm phán là Chánh án của Tòa án nhân dân cấp huyện, thì việc thay đổi sẽ do Chánh án của Tòa án nhân dân cấp tỉnh quyết định.
• Nếu Thẩm phán là Chánh án của Tòa án nhân dân cấp tỉnh, thì Chánh án của Tòa án nhân dân cấp cao theo lãnh thổ có thẩm quyền sẽ ra quyết định.
• Nếu Thẩm phán là Chánh án của Tòa án nhân dân cấp cao, thì quyết định thay đổi sẽ do Chánh án Tòa án nhân dân tối cao quyết định.

4.2. Thủ tục thay đổi Thẩm phán tại phiên tòa

Trong quá trình diễn ra phiên tòa, việc yêu cầu thay đổi Thẩm phán cũng có thể được tiến hành nếu đương sự nhận thấy có đủ căn cứ chứng minh rằng Thẩm phán không vô tư.

Bước 1: Xem xét trước khi phần xét hỏi tại phiên tòa

Trước khi bước vào phần xét hỏi, Chủ tọa phiên tòa sẽ xem xét lại quyền và nghĩa vụ của các bên đương sự. Đây là cơ hội để đương sự hoặc luật sư của họ nêu ra các yêu cầu thay đổi Thẩm phán nếu xét thấy Thẩm phán có dấu hiệu thiên vị hoặc không công bằng trong quá trình tố tụng.

Bước 2: Hội đồng xét xử quyết định về yêu cầu thay đổi

Việc thay đổi Thẩm phán tại phiên tòa sẽ do Hội đồng xét xử quyết định. Hội đồng sẽ lắng nghe ý kiến của người bị yêu cầu thay đổi (Thẩm phán) và các bên liên quan trước khi đưa ra phán quyết cuối cùng.

Bước 3: Thảo luận và ra quyết định của Hội đồng xét xử

Hội đồng xét xử sẽ tiến hành thảo luận về yêu cầu thay đổi Thẩm phán trong phòng nghị án và đưa ra quyết định bằng cách biểu quyết theo nguyên tắc đa số. Kết quả của việc thảo luận và quyết định sẽ được công khai rõ ràng và lập thành văn bản theo mẫu số 18-VDS, được quy định tại Nghị quyết số 04/2018/NQ-HĐTP.

Bước 4: Ra quyết định bằng văn bản

Sau khi Hội đồng xét xử thảo luận và đưa ra quyết định, một văn bản chính thức về việc thay đổi Thẩm phán sẽ được lập ra. Văn bản này có tính bắt buộc và phải tuân theo các quy định về hình thức và nội dung như đã nêu tại Nghị quyết số 04/2018/NQ-HĐTP.

Bước 5: Quyết định hoãn phiên tòa và bổ nhiệm Thẩm phán thay thế

Nếu Hội đồng xét xử quyết định thay đổi Thẩm phán, phiên tòa sẽ phải tạm hoãn để Chánh án Tòa án có thể bổ nhiệm một Thẩm phán khác để thay thế người bị thay đổi. Theo quy định pháp luật, trong vòng 03 ngày làm việc kể từ khi phiên tòa bị hoãn, Chánh án phải cử người thay thế để đảm bảo tiến độ xét xử không bị gián đoạn quá lâu.

Quá trình này giúp đảm bảo rằng việc xét xử vẫn diễn ra đúng pháp luật, công bằng và minh bạch. Việc thay đổi Thẩm phán là quyền lợi của đương sự, và Chánh án Tòa án phải có trách nhiệm giải quyết các yêu cầu hợp lý theo đúng quy định.

Việc thay đổi Thẩm phán là một quyền quan trọng được pháp luật Việt Nam bảo đảm, nhằm đảm bảo sự công bằng, khách quan trong quá trình xét xử. Đương sự có quyền yêu cầu thay đổi Thẩm phán khi có căn cứ chứng minh Thẩm phán không vô tư trong quá trình thực hiện nhiệm vụ của mình. Thủ tục thay đổi Thẩm phán được quy định rõ ràng trong Bộ luật Tố tụng Dân sự và Bộ luật Tố tụng Hình sự, từ giai đoạn trước phiên tòa đến tại phiên tòa.

Việc tuân thủ nghiêm ngặt các quy định pháp luật trong việc thay đổi Thẩm phán giúp đảm bảo rằng các quyền lợi hợp pháp của đương sự được bảo vệ, đồng thời giữ vững nguyên tắc công bằng trong quá trình xét xử.

Để tìm hiểu thêm về thẩm phán sơ cấp bạn có thể tham khảo bài viết sau đây: thẩm phán sơ cấp

5. Câu hỏi thường gặp 

Khi nào đương sự có quyền yêu cầu thay đổi Thẩm phán trong vụ án dân sự?

Đương sự có quyền yêu cầu thay đổi Thẩm phán khi có căn cứ cho rằng Thẩm phán không khách quan trong việc giải quyết vụ án. Các trường hợp cụ thể bao gồm: Thẩm phán có quan hệ thân thích với đương sự, đã từng tham gia xét xử vụ án đó hoặc có biểu hiện thiên vị trong quá trình thực hiện nhiệm vụ.

Ai có thẩm quyền quyết định việc thay đổi Thẩm phán trong tố tụng dân sự?

Trong tố tụng dân sự, thẩm quyền quyết định thay đổi Thẩm phán thuộc về Chánh án Tòa án hoặc Hội đồng xét xử, tùy thuộc vào thời điểm yêu cầu thay đổi được đưa ra trước hay trong phiên tòa.

Thẩm phán bị yêu cầu thay đổi có được tham gia xét xử nữa không?

Nếu yêu cầu thay đổi Thẩm phán được chấp thuận, Thẩm phán bị yêu cầu sẽ không được tham gia xét xử vụ án đó nữa. Chánh án sẽ cử Thẩm phán khác thay thế để tiếp tục giải quyết vụ án.

Thời hạn giải quyết yêu cầu thay đổi Thẩm phán là bao lâu?

Thời hạn giải quyết yêu cầu thay đổi Thẩm phán là trong vòng 03 ngày làm việc kể từ ngày nhận được yêu cầu hợp lệ hoặc kể từ khi phiên tòa bị hoãn để bổ nhiệm Thẩm phán mới.

Việc thay đổi Thẩm phán trong tố tụng dân sự là một thủ tục quan trọng để đảm bảo tính công bằng trong quá trình xét xử. Quy định pháp luật tạo điều kiện cho đương sự yêu cầu thay đổi Thẩm phán nếu có căn cứ cho rằng Thẩm phán không vô tư. Để đảm bảo quyền lợi hợp pháp của mình, việc nhờ đến sự tư vấn của các chuyên gia pháp lý là rất cần thiết. Công ty Luật ACC chuyên cung cấp dịch vụ tư vấn pháp lý về thủ tục thay đổi Thẩm phán và các vấn đề pháp lý khác trong tố tụng dân sự.