Nguyên tắc thận trọng là gì? Những điều cần lưu ý

Nguyên tắc thận trọng là một trong những nguyên tắc cơ bản và lâu đời nhất trong hoạt động kế toán tài chính. Nguyên tắc này yêu cầu việc ghi nhận tài sản, doanh thu và lợi nhuận một cách thận trọng, đảm bảo tính chính xác và trung thực của báo cáo tài chính. Qua bài viết, Công ty Luật ACC mong muốn chia sẻ đến quý khách hàng về nguyên tắc thận trọng là gì và những điều cần lưu ý.

Nguyên tắc thận trọng là gì? Những điều cần lưu ý

1. Nguyên tắc thận trọng là gì?

Nguyên tắc thận trọng là một trong những nguyên tắc cơ bản của kế toán và tài chính, nhằm đảm bảo rằng các báo cáo tài chính được lập ra không gây ra sự lạc quan quá mức về tình hình tài chính của doanh nghiệp. 

Nguyên tắc này yêu cầu doanh nghiệp phải cẩn trọng trong việc ghi nhận doanh thu và lợi nhuận, đồng thời phải ghi nhận đầy đủ và kịp thời các chi phí và tổn thất có thể xảy ra.

2. Những điều cần lưu ý về nguyên tắc thận trọng

Nguyên tắc thận trọng là một trong những nguyên tắc cơ bản và lâu đời nhất trong hoạt động kế toán tài chính, đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính chính xác, trung thực và minh bạch của báo cáo tài chính. Tuy nhiên, để áp dụng nguyên tắc thận trọng hiệu quả và hợp lý, doanh nghiệp cần lưu ý một số điều sau:

- Phân biệt rõ ràng giữa thận trọng và bi quan:

• Thận trọng: Áp dụng các biện pháp để đảm bảo tính chính xác, trung thực của báo cáo tài chính, tránh hoặc che giấu thua lỗ .
• Bi quan: Có xu hướng đánh giá thấp giá trị tài sản và lợi nhuận, đánh giá cao giá trị nợ phải trả và chi phí, dẫn đến báo cáo tài chính không phản ánh đúng thực trạng tài chính của doanh nghiệp.

- Áp dụng nguyên tắc thận trọng một cách linh hoạt:

• Cần cân nhắc các yếu tố cụ thể như tình hình tài chính thực tế của doanh nghiệp, khả năng xảy ra rủi ro, biến động giá cả, v.v. để áp dụng nguyên tắc thận trọng một cách hợp lý.
• Tránh áp dụng nguyên tắc thận trọng một cách máy móc, cứng nhắc, dẫn đến báo cáo tài chính không phản ánh đúng giá trị thực của tài sản, doanh thu và lợi nhuận.

- Ghi chép đầy đủ và cẩn thận các căn cứ áp dụng nguyên tắc thận trọng:

• Doanh nghiệp cần ghi chép đầy đủ các căn cứ, lý do áp dụng nguyên tắc thận trọng cho từng khoản mục tài sản, nợ phải trả, doanh thu và chi phí cụ thể.
• Việc ghi chép đầy đủ và cẩn thận giúp đảm bảo tính minh bạch và thuyết phục của báo cáo tài chính.

- Sử dụng các phương pháp ước tính hợp lý:

• Khi áp dụng nguyên tắc thận trọng cho các khoản mục tài sản, nợ phải trả, doanh thu và chi phí chưa có đầy đủ thông tin, doanh nghiệp cần sử dụng các phương pháp ước tính hợp lý, dựa trên dữ liệu và thông tin đáng tin cậy.
• Việc sử dụng các phương pháp ước tính hợp lý giúp đảm bảo tính chính xác và khách quan của báo cáo tài chính.

- Cân nhắc tác động của nguyên tắc thận trọng đối với hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp:

• Việc áp dụng nguyên tắc thận trọng có thể ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh và tâm lý của nhà đầu tư. Doanh nghiệp cần cân nhắc tác động này và áp dụng nguyên tắc thận trọng một cách hợp lý để đảm bảo lợi ích của doanh nghiệp.

- Tham khảo ý kiến của các chuyên gia kế toán và tài chính:

• Khi áp dụng nguyên tắc thận trọng cho các vấn đề phức tạp hoặc có nhiều rủi ro, doanh nghiệp nên tham khảo ý kiến của các chuyên gia kế toán và tài chính để có được những tư vấn và giải pháp phù hợp.

3. Đặc điểm của nguyên tắc thận trọng

Nguyên tắc này sở hữu những đặc điểm nổi bật sau:

- Luôn ưu tiên ghi nhận các khoản chi phí và tổn thất tiềm tàng:

• Nguyên tắc thận trọng yêu cầu doanh nghiệp phải ghi nhận tất cả các khoản chi phí và tổn thất có khả năng xảy ra, ngay cả khi chưa thực tế phát sinh. Ví dụ: Doanh nghiệp cần trích lập dự phòng dự phòng cho các khoản thu hồi khó khăn, bảo hành sản phẩm, v.v., ngay cả khi chưa có bằng chứng cụ thể về việc sẽ phải chi trả các khoản này.

- Hạn chế ghi nhận doanh thu và lợi nhuận chưa thực hiện:

- Theo nguyên tắc thận trọng, doanh nghiệp chỉ ghi nhận doanh thu và lợi nhuận khi đã được thực hiện và có đủ bằng chứng xác thực. Ví dụ: Doanh nghiệp không nên ghi nhận doanh thu từ việc bán hàng hóa khi chưa giao hàng cho khách hàng hoặc chưa thu được tiền thanh toán.

- Đánh giá thấp giá trị tài sản:

• Nguyên tắc thận trọng khuyến khích doanh nghiệp đánh giá thấp giá trị tài sản khi có khả năng xảy ra rủi ro hoặc biến động giá cả.
• Ví dụ: Doanh nghiệp cần trích lập dự phòng giảm giá cho hàng tồn kho, trích lập dự phòng hao mòn tài sản cố định, v.v., để đảm bảo giá trị tài sản được ghi nhận trên báo cáo tài chính phản ánh sát với giá trị thực tế.

- Đánh giá cao giá trị nợ phải trả:

• Tương tự như tài sản, nguyên tắc thận trọng yêu cầu doanh nghiệp đánh giá cao giá trị nợ phải trả khi có khả năng xảy ra rủi ro hoặc biến động giá cả. Ví dụ: Doanh nghiệp cần trích lập dự phòng cho các khoản phải trả khó đòi, trích lập dự phòng bảo hành sản phẩm, v.v., để đảm bảo giá trị nợ phải trả được ghi nhận trên báo cáo tài chính phản ánh đầy đủ và chính xác.

- Mang tính chất định tính:

• Việc áp dụng nguyên tắc thận trọng thường dựa trên phán đoán và đánh giá của người lập báo cáo tài chính, do đó mang tính chất định tính cao.
• Điều này đòi hỏi người lập báo cáo tài chính cần có trình độ chuyên môn nghiệp vụ cao, am hiểu về hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp và có khả năng đưa ra những đánh giá khách quan, thận trọng.

- Linh hoạt trong áp dụng:

• Nguyên tắc thận trọng cần được áp dụng một cách linh hoạt, phù hợp với từng trường hợp cụ thể và tình hình thực tế của doanh nghiệp.
• Doanh nghiệp cần cân nhắc các yếu tố như khả năng xảy ra rủi ro, biến động giá cả, bản chất của các khoản mục tài chính, v.v., để áp dụng nguyên tắc thận trọng một cách hợp lý và hiệu quả.

- Góp phần nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình:

• Việc áp dụng nguyên tắc thận trọng giúp tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của doanh nghiệp đối với các bên liên quan.
• Báo cáo tài chính được lập theo nguyên tắc thận trọng cung cấp cho các bên liên quan thông tin chính xác, trung thực về tình hình tài chính của doanh nghiệp, giúp họ đưa ra quyết định hợp lý trong các hoạt động đầu tư, giao dịch và hợp tác.

Nhìn chung, nguyên tắc thận trọng đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính chính xác, trung thực và minh bạch của báo cáo tài chính, góp phần nâng cao uy tín và niềm tin của doanh nghiệp đối với các bên liên quan. Tuy nhiên, việc áp dụng nguyên tắc này cần được thực hiện một cách linh hoạt, hợp lý để phù hợp với từng trường hợp cụ thể và tình hình thực tế của doanh nghiệp.

4. Phân loại nguyên tắc thận trọng

Nguyên tắc thận trọng trong kế toán có thể được phân loại dựa trên các khía cạnh khác nhau của hoạt động tài chính và kế toán. Dưới đây là các phân loại chính của nguyên tắc thận trọng:

- Thận trọng trong ghi nhận doanh thu và lợi nhuận

• Ghi nhận doanh thu khi chắc chắn: Doanh thu chỉ được ghi nhận khi đã chắc chắn về khả năng thu được tiền.
• Không ghi nhận lợi nhuận ước tính: Tránh ghi nhận lợi nhuận khi chưa có bằng chứng chắc chắn về việc thu được.

- Thận trọng trong ghi nhận chi phí và tổn thất

• Ghi nhận chi phí sớm: Chi phí phải được ghi nhận ngay khi có dấu hiệu phát sinh, không đợi đến khi thực sự phát sinh.
• Ghi nhận tổn thất ước tính: Dự phòng cho các tổn thất có thể xảy ra, như dự phòng nợ xấu, giảm giá hàng tồn kho, tổn thất tài sản cố định.

- Thận trọng trong đánh giá tài sản và nợ phải trả

• Đánh giá tài sản thấp hơn: Tài sản được đánh giá ở mức thấp hơn giữa giá trị sổ sách và giá trị thực tế có thể thu hồi được.
• Đánh giá nợ phải trả cao hơn: Nợ phải trả được đánh giá ở mức cao hơn giữa giá trị sổ sách và giá trị thực tế có thể phải trả.

- Thận trọng trong lập dự phòng

• Dự phòng nợ xấu: Lập dự phòng cho các khoản nợ có khả năng không thu hồi được.
• Dự phòng giảm giá hàng tồn kho: Lập dự phòng cho hàng tồn kho có giá trị thấp hơn giá trị ghi sổ.
• Dự phòng tổn thất tài sản cố định: Lập dự phòng cho tài sản cố định có giá trị thực tế thấp hơn giá trị ghi sổ.

- Thận trọng trong ước tính và dự báo tài chính

• Ước tính chi phí cao hơn: Các ước tính chi phí nên bảo thủ và nghiêng về phía cao hơn để đảm bảo không bị thiếu hụt.
• Dự báo doanh thu thấp hơn: Dự báo doanh thu nên thận trọng và nghiêng về phía thấp hơn để tránh lạc quan quá mức.

>>> Xem thêm về Các nguyên tắc trong kế toán theo quy định qua bài viết của Công ty Luật ACC nhé.

5. Ví dụ về nguyên tắc thận trọng

Ví dụ minh họa cho từng phân loại

• Ghi nhận doanh thu khi chắc chắn: Một công ty chỉ ghi nhận doanh thu từ việc bán hàng khi hàng hóa đã được giao và khách hàng đã đồng ý thanh toán, thay vì ghi nhận ngay khi ký hợp đồng bán hàng.
• Ghi nhận chi phí sớm: Nếu một công ty biết rằng họ sẽ phải chi trả một khoản tiền lớn cho bảo trì máy móc trong tương lai gần, họ có thể ghi nhận một phần chi phí này ngay khi có dấu hiệu cho thấy chi phí này sẽ phát sinh.
• Đánh giá tài sản thấp hơn: Nếu giá thị trường của hàng tồn kho giảm xuống dưới giá trị ghi sổ, công ty phải điều chỉnh giá trị hàng tồn kho xuống mức thấp hơn này.
• Dự phòng nợ xấu: Nếu có khách hàng đã trễ hạn thanh toán và có dấu hiệu không thanh toán được, công ty nên lập dự phòng nợ xấu cho khoản phải thu này.
• Ước tính chi phí cao hơn: Khi ước tính chi phí sản xuất cho kỳ tới, công ty có thể ước tính chi phí nguyên liệu cao hơn một chút so với mức dự kiến để đảm bảo không bị thiếu hụt ngân sách.

Nguyên tắc thận trọng giúp đảm bảo tính trung thực và hợp lý của báo cáo tài chính, giúp các bên liên quan có cái nhìn chính xác và bảo thủ về tình hình tài chính của doanh nghiệp.

>>> Xem thêm về Nguyên tắc kế toán doanh thu  qua bài viết của Công ty Luật ACC nhé.

6. Áp dụng nguyên tắc thận trọng vào hạch toán

Áp dụng nguyên tắc thận trọng vào hạch toán

Theo thông tư 200/2014/TT-BTC, nguyên tắc thận trọng được áp dụng trong việc hạch toán

Nguyên tắc kế toán các khoản nợ phải trả

Theo Điều 50, Thông tư 200 Khi có các bằng chứng cho thấy một khoản tổn thất có khả năng chắc chắn xảy ra, kế toán phải ghi nhận ngay một khoản phải trả theo nguyên tắc thận trọng.

Nguyên tắc kế toán các khoản doanh thu

Theo Điều 78, nguyên tắc phù hợp cũng được áp dụng trong việc ghi nhận doanh thu. Kế toán cần phải ghi nhận đồng thời doanh thu và chi phí tạo ra khoản doanh thu đó.

Trong một số trường hợp, nguyên tắc thận trọng có thể xung đột với nguyên tắc phù hợp. Khi đó kế toán nên căn cứ vào bản chất các chuẩn mực kế toán và kinh nghiệm để lựa chọn phương án phù hợp:

• Kế toán cần nhận biết, phân loại các giao dịch trên hợp đồng kinh tế để ghi nhận doanh thu theo đúng chuẩn mực
• Doanh thu phải được ghi nhận dựa trên bản chất của giao dịch, thay vì tên gọi và cần được phân bổ theo nghĩa vụ cung ứng hàng hóa, dịch vụ

Nguyên tắc kế toán các khoản chi phí

Tương tự với doanh thu, nguyên tắc thận trọng cũng được áp dụng khi ghi nhận các khoản chi phí. Theo Điều 82, khi khoản chi phí chắc chắn sẽ phát sinh, kế toán có thể ghi nhận ngay cả khi chưa đến hạn thanh toán. Như vậy sẽ tuân thủ được nguyên tắc thận trọng và bảo toàn vốn.

Chi phí cũng cần được ghi nhận đồng thời với doanh thu do nó tạo ra để đảm bảo nguyên tắc phù hợp. Trong một số trường hợp cần cân nhắc giữa nguyên tắc thận trọng và phù hợp, kế toán cần dựa trên các chuẩn mực và xét đoán để phản ánh trung thực, hợp lý.

Nguyên tắc lập và trình bày Báo cáo tài chính của doanh nghiệp đáp ứng giả định hoạt động liên tục

Theo Điều 102, khi trình bày các khoản mục doanh thu, thu nhập, chi phí, kế toán cần đảm bảo nguyên tắc phù hợp và thận trọng.

Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh và báo cáo lưu chuyển tiền tệ phản ánh các khoản mục doanh thu, thu nhập, chi phí và luồng tiền của kỳ báo cáo. Nếu xảy ra sai sót trong các khoản mục này làm ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh và lưu chuyển tiền, kế toán cần được điều chỉnh hồi tố, không điều chỉnh vào kỳ báo cáo.

7.  Câu hỏi thường gặp

Tại sao cần áp dụng nguyên tắc thận trọng?

Việc áp dụng nguyên tắc thận trọng mang lại nhiều lợi ích cho doanh nghiệp và các bên liên quan, bao gồm:

• Đảm bảo tính chính xác và trung thực của báo cáo tài chính: Nguyên tắc thận trọng giúp hạn chế việc hoặc che giấu thua lỗ, đảm bảo báo cáo tài chính phản ánh đúng đắn tình hình tài chính thực tế của doanh nghiệp.
• Bảo vệ lợi ích của các bên liên quan: Việc cung cấp thông tin chính xác và trung thực về tình hình tài chính của doanh nghiệp giúp bảo vệ lợi ích của các bên liên quan như nhà đầu tư, chủ nợ, khách hàng, …
• Tăng cường sự minh bạch và trách nhiệm giải trình: Doanh nghiệp áp dụng nguyên tắc thận trọng thể hiện sự minh bạch và có trách nhiệm giải trình cao đối với các bên liên quan.

Nguyên tắc thận trọng gồm các nội dung chính nào?

• Ghi nhận tất cả các khoản chi phí và tổn thất tiềm tàng: Doanh nghiệp cần ghi nhận tất cả các khoản chi phí và tổn thất có khả năng xảy ra, ngay cả khi chưa thực tế phát sinh.
• Hạn chế ghi nhận doanh thu và lợi nhuận chưa thực hiện: Doanh nghiệp chỉ ghi nhận doanh thu và lợi nhuận khi đã được thực hiện và có đủ bằng chứng xác thực.
• Đánh giá thấp giá trị tài sản: Doanh nghiệp cần đánh giá thấp giá trị tài sản khi có khả năng xảy ra rủi ro hoặc biến động giá cả.
• Đánh giá cao giá trị nợ phải trả: Doanh nghiệp cần đánh giá cao giá trị nợ phải trả khi có khả năng xảy ra rủi ro hoặc biến động giá cả.

Làm thế nào để áp dụng nguyên tắc thận trọng trong ghi nhận doanh thu?

Doanh thu chỉ nên được ghi nhận khi có đủ bằng chứng chắc chắn rằng doanh thu đó sẽ được thực hiện. Ví dụ, doanh thu từ việc bán hàng chỉ nên được ghi nhận khi hàng hóa đã được giao và khách hàng đã đồng ý thanh toán.

Làm thế nào để áp dụng nguyên tắc thận trọng trong ghi nhận chi phí?

Chi phí phải được ghi nhận ngay khi có dấu hiệu cho thấy chúng có thể phát sinh. Ví dụ, nếu có thông tin cho thấy công ty sẽ phải chi trả một khoản tiền lớn cho bảo trì máy móc trong tương lai gần, một phần chi phí này nên được ghi nhận ngay lập tức.

Trên đây là toàn bộ thông tin tư vấn của Công ty Luật ACC liên quan đến nguyên tắc thận trọng là gì và những điều cần lưu ý. Chúng tôi hy vọng nhận được nhiều ý kiến đóng góp của quý khách hàng trên cả nước để chúng tôi ngày một chuyên nghiệp hơn.