Các hình thức trọng tài thương mại

Các hình thức trọng tài thương mại là các phương thức giải quyết tranh chấp phổ biến và hiệu quả trong lĩnh vực kinh doanh. Tại Việt Nam, có hai hình thức chính là trọng tài quy chế và trọng tài vụ việc. Trọng tài quy chế được tiến hành tại các trung tâm trọng tài, trong khi trọng tài vụ việc do các bên tranh chấp tự thỏa thuận lựa chọn trọng tài viên và quy trình giải quyết. Mỗi hình thức có những ưu điểm riêng, phù hợp với từng loại tranh chấp và nhu cầu của doanh nghiệp. Hiểu rõ về các hình thức trọng tài thương mại sẽ giúp các bên chọn lựa giải pháp tranh tụng hiệu quả, bảo vệ quyền lợi và đạt được kết quả mong muốn trong các giao dịch thương mại.

Các hình thức trọng tài thương mại

1. Trọng tài thương mại là gì?

Theo khoản 1 Điều 3 Luật Trọng tài thương mại 2010, trọng tài thương mại là một phương thức giải quyết tranh chấp dựa trên sự thỏa thuận của các bên tham gia tranh chấp. Phương thức này được tiến hành theo các quy định của Luật Trọng tài thương mại 2010, đảm bảo tính tự nguyện, bình đẳng, và quyền tự định đoạt của các bên trong quá trình giải quyết tranh chấp. Thực tế, trọng tài thương mại tại Việt Nam được chia thành hai hình thức chính: trọng tài quy chế và trọng tài vụ việc, mỗi hình thức có đặc điểm và quy trình riêng.

Để biết thêm về tính độc lập của thỏa thuận trọng tài, mời bạn tham khảo thêm bài viết sau đây: tính độc lập của thỏa thuận trọng tài

2. Các hình thức trọng tài thương mại 

Các hình thức trọng tài thương mại 

Trọng tài thương mại có hai hình thức cơ bản là trọng tài vụ việc (trọng tài ad hoc) và trọng tài thường trực (trọng tài quy chế), mỗi hình thức đều có những đặc điểm và quy trình riêng biệt để giải quyết các tranh chấp thương mại.

2.1. Trọng tài vụ việc (Trọng tài ad hoc)

Trọng tài vụ việc là hình thức trọng tài được thành lập tạm thời, chỉ khi các bên phát sinh tranh chấp và có thỏa thuận giải quyết tranh chấp bằng trọng tài. Sau khi giải quyết xong tranh chấp, trọng tài vụ việc sẽ chấm dứt hoạt động. Bản chất của trọng tài vụ việc được thể hiện qua các đặc trưng cơ bản sau:

Thành lập và chấm dứt theo vụ việc: Trọng tài vụ việc chỉ được thành lập khi có tranh chấp và tự chấm dứt hoạt động sau khi vụ tranh chấp đó được giải quyết hoàn toàn. Điều này khác biệt với trọng tài quy chế là luôn tồn tại với bộ máy quản lý và điều hành thường trực.

Không có trụ sở, bộ máy điều hành thường trực: Khác với trọng tài quy chế, trọng tài vụ việc không có trụ sở làm việc, bộ máy điều hành, hay danh sách trọng tài viên cố định. Các trọng tài viên trong trọng tài vụ việc được các bên tranh chấp tự chọn hoặc chỉ định, có thể là người có tên trong hoặc ngoài danh sách trọng tài viên của bất kỳ trung tâm trọng tài nào. Điều này mang lại sự linh hoạt nhưng cũng yêu cầu sự thỏa thuận chặt chẽ giữa các bên về việc lựa chọn và bổ nhiệm trọng tài viên.

Quy tắc tố tụng do các bên thỏa thuận: Các quy tắc tố tụng để giải quyết tranh chấp trong trọng tài vụ việc có thể được các bên tự thỏa thuận và xây dựng, hoặc lựa chọn từ quy tắc tố tụng của một trung tâm trọng tài nào đó. Điều này tạo ra sự linh hoạt trong quy trình tố tụng nhưng cũng có thể dẫn đến sự phức tạp nếu không có kinh nghiệm và kiến thức chuyên môn.

Mặc dù trọng tài vụ việc được quy định trong Luật Trọng tài thương mại 2010, nhưng hình thức này chưa phổ biến ở Việt Nam. Lý do chính là vì trọng tài vụ việc đòi hỏi các bên phải tự thực hiện toàn bộ quy trình tố tụng mà không có sự hỗ trợ từ một Ban thư ký thường trực. Việc thiếu kinh nghiệm trong việc xây dựng quy tắc tố tụng và lựa chọn trọng tài viên có thể khiến cho quá trình giải quyết tranh chấp trở nên khó khăn và phức tạp hơn.

2.2. Trọng tài thường trực (Trọng tài quy chế)

Trọng tài thường trực, hay còn gọi là trọng tài quy chế, là hình thức trọng tài được tổ chức dưới mô hình chặt chẽ với bộ máy điều hành, trụ sở làm việc thường xuyên, và có danh sách trọng tài viên hoạt động theo điều lệ và quy tắc tố tụng riêng của trung tâm trọng tài. Hình thức này có các đặc điểm sau:

Tổ chức có bộ máy và trụ sở thường trực: Trọng tài quy chế được thiết lập với một bộ máy quản lý và điều hành thường trực, có trụ sở và cơ sở vật chất đầy đủ để hỗ trợ quá trình giải quyết tranh chấp. Các trung tâm trọng tài quy chế thường có một Ban thư ký hỗ trợ tổ chức các phiên họp, lưu trữ tài liệu và các hoạt động hành chính khác.

Có danh sách trọng tài viên: Các trung tâm trọng tài quy chế thường có danh sách trọng tài viên được công nhận và phê duyệt, đảm bảo rằng các trọng tài viên tham gia đều có năng lực và kinh nghiệm phù hợp. Điều này giúp các bên dễ dàng lựa chọn trọng tài viên và tin tưởng vào sự công bằng, minh bạch của quá trình giải quyết tranh chấp.

Áp dụng quy tắc tố tụng thống nhất: Các trung tâm trọng tài quy chế hoạt động theo quy tắc tố tụng đã được thiết lập rõ ràng và minh bạch, áp dụng cho tất cả các vụ tranh chấp được giải quyết tại trung tâm đó. Điều này giúp quá trình tố tụng diễn ra một cách nhất quán, tránh sự mâu thuẫn và phức tạp trong quy trình giải quyết.

Trên thế giới, hầu hết các tổ chức trọng tài lớn, có uy tín đều được thành lập theo mô hình trọng tài quy chế. Các tổ chức này có thể mang nhiều tên gọi khác nhau như trung tâm trọng tài, ủy ban trọng tài, viện trọng tài, hội đồng trọng tài quốc gia và quốc tế. Tại Việt Nam, các trung tâm trọng tài như Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) là những ví dụ tiêu biểu của mô hình trọng tài quy chế.

Trọng tài thương mại, dù là trọng tài vụ việc hay trọng tài quy chế, đều có vai trò quan trọng trong việc giải quyết tranh chấp thương mại ngoài tòa án, đảm bảo tính linh hoạt, bảo mật, và chuyên môn hóa. Trọng tài vụ việc mang lại sự linh hoạt cao nhưng đòi hỏi các bên tham gia phải có kinh nghiệm và hiểu biết rõ ràng về tố tụng trọng tài. Trong khi đó, trọng tài quy chế lại được tổ chức chuyên nghiệp và thường được các bên lựa chọn nhờ tính minh bạch, tin cậy và quy trình tố tụng thống nhất. Việc lựa chọn hình thức trọng tài nào sẽ phụ thuộc vào đặc điểm cụ thể của vụ tranh chấp, sự đồng thuận và yêu cầu của các bên tham gia.

Để tìm hiểu về chức năng của thỏa thuận trọng tài, mời bạn tham khảo thêm bài viết sau: Chức năng của thỏa thuận trọng tài thương mại

3. Ưu điểm của các hình thức trọng tài thương mại 

Ưu điểm của các hình thức trọng tài thương mại 

• Trọng tài ad hoc (Trọng tài vụ việc)

Tính linh hoạt cao: Trọng tài ad hoc cho phép các bên tranh chấp tự do thỏa thuận về quy trình tố tụng, lựa chọn trọng tài viên và quy tắc áp dụng. Các bên có thể tùy chỉnh quá trình giải quyết tranh chấp phù hợp với hoàn cảnh cụ thể, đảm bảo sự linh hoạt tối đa.

Tiết kiệm chi phí: Do không có bộ máy hành chính và trụ sở làm việc cố định, trọng tài ad hoc có thể tiết kiệm chi phí cho các bên tham gia. Các bên chỉ phải chi trả cho trọng tài viên và các chi phí cần thiết trực tiếp liên quan đến vụ tranh chấp.

Độc lập và ít phụ thuộc: Vì không liên quan đến các tổ chức trọng tài thường trực, trọng tài ad hoc thường ít chịu ảnh hưởng từ bên ngoài và hoạt động một cách độc lập, giúp các bên tự tin hơn về tính khách quan của quá trình giải quyết tranh chấp.

• Trọng tài quy chế (Trọng tài thường trực)

Có bộ máy tổ chức chuyên nghiệp và hỗ trợ: Trọng tài quy chế có bộ máy hành chính, Ban thư ký, và trụ sở làm việc thường trực, đảm bảo quá trình giải quyết tranh chấp diễn ra suôn sẻ và có sự hỗ trợ từ các chuyên gia pháp lý và hành chính chuyên nghiệp.

Quy trình tố tụng thống nhất và minh bạch: Với quy tắc tố tụng đã được thiết lập rõ ràng và áp dụng cho mọi vụ tranh chấp, trọng tài quy chế giúp các bên tham gia yên tâm hơn về sự minh bạch, nhất quán và công bằng của quá trình giải quyết.

Dễ dàng lựa chọn trọng tài viên có chuyên môn: Các trung tâm trọng tài quy chế thường có danh sách trọng tài viên được công nhận, có năng lực và kinh nghiệm, giúp các bên dễ dàng lựa chọn trọng tài viên phù hợp với vụ tranh chấp của mình.

Đảm bảo tính uy tín và tin cậy: Các trung tâm trọng tài quy chế lớn và có uy tín thường được các doanh nghiệp lựa chọn để giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế, vì đảm bảo sự công bằng và tính chuyên nghiệp cao.

4. Nhược điểm của các hình thức trọng tài thương mại 

• Trọng tài ad hoc (Trọng tài vụ việc)

Quy trình phức tạp và thiếu sự hỗ trợ: Vì không có bộ máy điều hành và Ban thư ký thường trực, các bên phải tự thực hiện toàn bộ quy trình tố tụng, từ việc xây dựng quy tắc tố tụng đến tổ chức các phiên họp. Điều này đòi hỏi các bên phải có hiểu biết pháp luật và kinh nghiệm trong việc điều hành tố tụng trọng tài.

Thiếu tính thống nhất và minh bạch: Do các quy trình và quy tắc tố tụng có thể được tùy chỉnh và xây dựng riêng, có thể xảy ra tình trạng không nhất quán, dễ dẫn đến mâu thuẫn và tranh cãi giữa các bên về việc thực hiện quy trình giải quyết tranh chấp.

Phụ thuộc vào sự hợp tác của các bên: Sự thành công của trọng tài ad hoc phụ thuộc rất nhiều vào sự hợp tác và thiện chí của các bên tranh chấp. Nếu một bên không đồng ý hoặc không hợp tác, quá trình giải quyết tranh chấp có thể bị gián đoạn hoặc kéo dài.

• Trọng tài quy chế (Trọng tài thường trực)

Chi phí cao hơn: So với trọng tài ad hoc, trọng tài quy chế có thể tốn kém hơn do các bên phải trả thêm chi phí cho bộ máy tổ chức, quản lý và cơ sở vật chất của trung tâm trọng tài.

Ít linh hoạt trong quy trình tố tụng: Các quy tắc tố tụng của trọng tài quy chế được thiết lập sẵn và ít có khả năng thay đổi theo ý muốn của các bên, dẫn đến thiếu linh hoạt khi xử lý các vụ việc đặc thù hoặc phức tạp.

Có thể bị ảnh hưởng bởi chính sách của trung tâm trọng tài: Mặc dù trung tâm trọng tài quy chế được đánh giá cao về tính khách quan, nhưng đôi khi có thể có ảnh hưởng từ các chính sách nội bộ hoặc quy định của trung tâm trọng tài, ảnh hưởng đến sự độc lập tuyệt đối của quá trình giải quyết tranh chấp.

Để biết thêm về luật trọng tài thương thương mại quốc tế, mời bạn tham khảo thêm bài viết sau đây: Tìm hiểu quy định về trọng tài thương mại quốc tế

5. Câu hỏi thường gặp 

Hình thức trọng tài vụ việc có ưu điểm gì nổi bật so với trọng tài quy chế?

Trọng tài vụ việc (ad hoc) có tính linh hoạt cao vì các bên có thể tự thỏa thuận về quy trình tố tụng và lựa chọn trọng tài viên phù hợp mà không bị ràng buộc bởi quy tắc cứng nhắc của một tổ chức. Ngoài ra, trọng tài vụ việc không cần chi trả phí cho trung tâm trọng tài, giúp giảm chi phí đáng kể. Hình thức này cũng bảo đảm sự độc lập và bảo mật cho các bên.

Nhược điểm của trọng tài quy chế là gì?

Mặc dù trọng tài quy chế có bộ máy tổ chức và quy trình chuẩn hóa, nhưng chính điều này có thể làm mất đi tính linh hoạt trong việc giải quyết tranh chấp. Hơn nữa, chi phí liên quan đến việc sử dụng dịch vụ của các trung tâm trọng tài quy chế thường cao hơn so với trọng tài vụ việc, vì phải chi trả thêm cho bộ máy hành chính và trụ sở làm việc thường trực.

Làm thế nào để chọn trọng tài viên trong hình thức trọng tài vụ việc?

Trong trọng tài vụ việc, các bên tranh chấp có thể tự do lựa chọn trọng tài viên dựa trên kinh nghiệm, chuyên môn và khả năng giải quyết tranh chấp của họ. Trọng tài viên có thể không cần nằm trong danh sách của bất kỳ trung tâm trọng tài nào. Điều này giúp các bên chọn người phù hợp nhất với tính chất của vụ tranh chấp, tạo sự linh hoạt và bảo đảm tính độc lập.

Việc lựa chọn giữa các hình thức trọng tài thương mại như trọng tài vụ việc và trọng tài quy chế phụ thuộc vào nhu cầu và hoàn cảnh cụ thể của các bên tham gia tranh chấp. Công ty Luật ACC cung cấp dịch vụ tư vấn và đại diện pháp lý uy tín trong cả hai hình thức trọng tài này. Với đội ngũ luật sư giàu kinh nghiệm, Công ty Luật ACC hỗ trợ khách hàng xây dựng chiến lược giải quyết tranh chấp tối ưu, bảo đảm quyền lợi và hiệu quả cao nhất.