Sự vận dụng của Đảng về mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng ở Việt Nam

Mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng là một quy luật cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, có ý nghĩa quan trọng trong việc nhận thức và giải thích sự phát triển của xã hội. Đảng Cộng sản Việt Nam luôn vận dụng sáng tạo mối quan hệ biện chứng này vào thực tiễn lãnh đạo cách mạng và công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

1. Khái niệm

1. a) Cơ sở hạ tầng: là tổng hợp toàn bộ những quan hệ sản xuất hiện có hợp thành kết cấu kinh tế của một xã hội nhất định. Kết cấu cơ sở hạ tầng bao gồm: Quan hệ sản xuất tàn dư của xã hội cũ: là quan hệ sản xuất còn rơi rớt lại của xã hội cũ Quan hệ sản xuất thống trị: là quan hệ sản xuất bao trùm xã hội (quyết định bản chất của cơ sở hạ tầng): Quan hệ sản xuất thống trị quy định và tác động trực tiếp đến xu hướng chung của toàn bộ đời sống kinh tế – xã hội. Quy định tính chất cơ bản của toàn bộ cơ sở hạ tầng xã hội đương thời mặc dù quan hệ tàn dư, mầm mống có vị trí không đáng kể trong xã hội có nền kinh tế xã hội phát triển đã trưởng thành, nhưng lại có vị trí quan trọng trong cơ cấu kinh tế nhiều thành phần của xã hội đang ở giai đoạn mang tính chất quá độ. Quan hệ sản xuất mầm mống của xã hội tương lai: là mầm mống của phương thức sản xuất mới trong tương lai.Sự tồn tại của ba loại hình quan hệ sản xuất cấu thành cơ sở hạ tầng của một xã hội phản ánh tính chất vận động, phát triển liên tục của lực lượng sản xuất với các tính chất kế thừa, phát huy và phát triển.Ví dụ: Trong xã hội phong kiến, cơ sở hạ tầng sẽ bao gồm:- Quan hệ sản xuất tàn dư của xã hội cũ: quan hệ sản xuất chiếm hữu nô lệ - Quan hệ sản xuất thống trị: quan hệ sản xuất phong kiến - Quan hệ sản xuất mầm mống của xã hội tương lai: quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa => Quan hệ sản xuất thống trị bao giờ cũng giữ vai trò chủ đạo chi phối các quan hệ sản xuất khác,quy định xu hướng chung của đời sống kinh tế xã hội.
2. b) Kiến trúc thượng tầng: là toàn bộ hệ thống kết cấu các hình thái ý thức xã hội cùng với các thiết chế chính trị - xã hội tương ứng và được hình thành trên một cơ sở hạ tầng nhất định. Kiến trúc thượng tầng bao gồm:  Hệ thống hình thái ý thức xã hội  Thiết chế chính trị xã hội tương ứng Ví dụ: Hệ thống hình thái ý thức xã hội: chính trị, pháp luật, triết học, đạo đức, tôn giáo Các thiết chế chính trị - xã hội tương ứng: nhà nước, toà án, viện nghiên cứu triết học, lệ làng quy định, đình chùa

 => Trong xã hội có giai cấp, kiến ​​trúc thượng tầng mang tính giai cấp vì nó phản ánh các mặt đối lập về chính trị và tư tưởng đấu tranh giai cấp. => Trong kiến ​​trúc thượng tầng của xã hội có giai cấp, nhất là trong xã hội hiện đại. Hình thức chính trị, pháp luật và hệ thống thể chế đảng, nhà nước là quan trọng nhất.

2. Mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến ​​trúc thượng tầng: 

Cơ sở hạ tầng và kiến ​​trúc thượng tầng tồn tại trong sự thống nhất biện chứng với nhau. Trong đó cơ sở hạ tầng giữ vai trò quyết định, còn kiến trúc thượng tầng thường xuyên tác động lại cơ sở hạ tầng. -Vai trò quyết định của cơ sở hạ tầng đối với kiến trúc thượng tầng: Mỗi cơ sở hạ tầng sẽ hình thành nên một kiến trúc thượng tầng tương ứng. Tính chất của kiến trúc thượng tầng là do cơ sở hạ tầng quyết định. Cơ sở hạ tầng biến đổi thì kiến trúc thượng tầng cũng biến đổi theo. Sự biến đổi của cơ sở hạ tầng dẫn đến làm biến đổi kiến trúc thượng tầng diễn biến rất phức tạp -Sự tác động trở lại của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng:Kiến trúc thượng tầng có tính độc lập tương đối và thường xuyên tác động lại cơ sở hệ tầng.Sự tác động đó thể hiện ở chức năng xã hội của kiến trúc thượng tầng là duy trì, bảo vệ cơ sở hạ tầng đã sinh ra nó, đấu tranh xóa bỏ cơ sở hạ tầng cũ và kiến trúc thượng tầng cũ.Sự tác động của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng diễn ra theo hai chiều hướng: Nếu kiến trúc thượng tầng tác động phù hợp với quy lập kinh tế khách quan thì nó thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển kinh tế, xã hội (kiến trúc thượng tầng phù hợp với cơ sở hạ tầng).Nếu kiến trúc thượng tầng tác động ngược lại tức là không phù hợp với quy luật kinh tế khách quan thì sẽ kìm hãm sự phát triển của kinh tế, xã hội (kiến trúc thượng tầng không phù hợp với cơ sở hạ tầng). 

3. Sự vận dụng của Đảng về mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng ở Việt Nam

Đặt vấn đề: Theo quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam: quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta trong điều kiện hiện nay cần có sự thực hiện nhất quán và lâu dài chính sách phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần vận thành theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, đó là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

3.1. Cơ sở hạ tầng thời kỳ quá độ ở Việt Nam

-Cơ sở hạ tầng thời kỳ quá độ ở nước ta bao gồm các thành phần kinh tế khác nhau cùng các kiểu quan hệ sản xuất gắn liền với các hình thức sở hữu khác nhau, thậm chí đối lập nhau cùng tồn tại trong một cơ cấu kinh tế thống nhất theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Các thành phần kinh tế khác nhau như: kinh tế nhà nước, kinh tế hợp tác, kinh tế tư bản nhà nước, kinh tế cá thể, kinh tế tư bản tư nhân… Ví dụ: Kinh tế nhà nước: Tiêu biểu là các tập đoàn Viettel, PVN, EVN, Vietnam Airline,Vinamilk… Kinh tế tập thể, hợp tác xã: Tiêu biểu là các hợp tác xã nội nghiệp, công nghiệp ở các địa phương. Kinh tế tư nhân: Tiêu biểu là các tập đoàn Vingroup, FLC, Masan, Vietjet…

- Kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài: Tiêu biểu là Toyota Vietnam, Hyundai Vietnam… Các hình thức sở hữu cơ bản gồm: sở hữu nhà nước (hay sở hữu toàn dân, trong đó nhà nước là đại diện của nhân dân), sở hữu tập thể, sở hữu tư nhân. 

-Nền kinh tế Việt Nam hiện nay là nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận hành đầy đủ,đồng bộ theo các quy luật của nền kinh tế thị trường, đồng thời bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa.

-Là nền kinh tế hiện đại, hội nhập quốc tế, được quản lý bởi Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, kinh tế tư nhân là động lực quan trọng của nền kinh tế, các thành phần kinh tế khác được khuyến khích phát huy hết tiềm năng

3.2. Trong xây dựng kiến ​​trúc thượng tầng ở Việt Nam, Đảng và Nhà nước Việt Nam khẳng định:

Lấy chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm kim chỉ nam cho mọi hành động của toàn Đảng, toàn dân.

- Xây dựng hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa mang bản chất giai cấp công nhân, do đội tiên phong của giai cấp công nhân là Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, bảo đảm nhân dân làm chủ xã hội 

3.3. Mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến ​​trúc thượng tầng

- Xác định vai trò của cơ sở hạ tầng đối với kiến ​​trúc thượng tầng: Tương ứng với một cơ sở hạ tầng sẽ sinh ra một kiến ​​trúc thượng tầng phù hợp và có hiệu quả để bảo vệ cơ sở hạ tầng: mục tiêu tổng quát khi kết thúc thời kỳ quá độ ở nước ta là xây dựng cơ bản cơ sở kinh tế của chủ nghĩa xã hội với một nền văn hóa lý tưởng và phù hợp với kiến ​​trúc thượng tầng chính trị, tư tưởng để tạo cơ sở cho nước ta trở thành một nước xã hội chủ nghĩa ngày càng phồn vinh, hạnh phúc. Khi cơ sở hạ tầng thay đổi thì kiến ​​trúc thượng tầng thay đổi: khi thừa nhận nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần thì pháp luật cũng phải thay đổi, bổ sung các quy định để phù hợp với sự vận động của nền kinh tế. Chỉ là sự thay đổi thích ứng của kiến ​​trúc thượng tầng không thay đổi ngay mà cần có quá trình. Sự biến đổi của cơ sở hạ tầng dẫn đến sự biến đổi của kiến ​​trúc thượng tầng diễn ra hết sức phức tạp: trong quá trình chuyển từ nền kinh tế tập trung, quan liêu, bao cấp sang nền kinh tế thời kỳ quá độ lên xã hội xã hội chủ nghĩa, tức là (từ thụt lùi đến tiến bộ). Có những bộ phận của kiến ​​trúc thượng tầng thay đổi rất nhanh như luật pháp, chính trị,... nhưng có những bộ phận thay đổi khá chậm như phong tục, nghệ thuật, tôn giáo,... cũng có một số yếu tố của kiến ​​trúc thượng tầng cũ luôn được thiết kế để xây dựng một kiến ​​trúc thượng tầng mới (hợp tác xã)

- Sự trở lại của kiến ​​trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng: Sự tác động này thể hiện ở chức năng xã hội của kiến ​​trúc thượng tầng là duy trì, bảo vệ cơ sở hạ tầng sinh ra nó, đồng thời đấu tranh xóa bỏ cơ sở hạ tầng cũ và kiến ​​trúc thượng tầng cũ: trong xã hội Việt Nam. một nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, các đảng như nhà nước, pháp luật, chính trị,... phải được xây dựng để duy trì, bảo vệ cơ sở hạ tầng đã sinh ra nó bởi lẽ để xác lập cơ sở hạ tầng xã hội chủ nghĩa thì đòi hỏi tất yếu phải xóa bỏ cơ sở hạ tầng cũ thông qua cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa, và cả cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng không hình thành tự phát trong xã hội cũ. Phải tích cực, chủ động đấu tranh khắc phục mọi tàn dư tư tưởng lạc hậu của xã hội cũ và đánh bại mọi âm mưu chống pháp của các thế lực thù địch. Sự tác động của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng diễn ra theo hai chiều hướng: Nếu kiến trúc thượng tầng tác động phù hợp với quy lập kinh tế khách quan thì nó thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển kinh tế, xã hội (kiến trúc thượng tầng phù hợp với cơ sở hạ tầng).Nếu kiến trúc thượng tầng tác động ngược lại tức là không phù hợp với quy luật kinh tế khách quan thì sẽ kìm hãm sự phát triển của kinh tế, xã hội (kiến trúc thượng tầng không phù hợp với cơ sở hạ tầng).

Kết luận: - con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam hiện nay đã được Đảng, nhà nước và nhân dân ta lựa chọn là con đường duy nhất đúng đắn bởi nó có đủ cơ sở lý luận khoa học và được thực hiện từng bước chứng minh là thích hợp, xét về mặt lịch sử, đó là con đường lâu dài và trải qua những bước trung gian của sự quá độ, phù hợp với mỗi thời kỳ lịch sử nhất định.

- Con đường quá độ đỏ chỉ có thể dẫn tới chủ nghĩa xã hội khi thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa gắn kết với phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa (cơ sở hạ tầng) đồng thời với quá trình đó còn phải là quá trình hoàn thiện hệ thống chính trị, pháp luật và phát triển toàn diện các mặt văn hóa xã hội.