Tổng quan tình hình M&A tại Việt Nam hiện nay

M&A là một trong những xu hướng đang phát triển của thị trường kinh doanh. Diễn đàn M&A Doanh nghiệp Việt Nam lần thứ 1 đã công bố các thông tin tổng hợp, thống kê về thị trường M&A Việt Nam giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 10/2021. Đây là thời điểm dù chịu ảnh hưởng nặng nề của dịch Covid-19 nhưng các giao dịch M&A vẫn có sự tăng trưởng vượt trội lên tới 17,9% so với năm trước đó. Vậy tình hình M&A tại Việt Nam hiện nay sẽ tiếp tục phát triển như thế nào?

1. M&A là gì?

M&A là viết tắt của từ Mergers – Sáp nhập và Acquisitions – Mua lại. M&A là hành động giành quyền kiểm soát một doanh nghiệp thông qua việc mua bán và sáp nhập các sản phẩm, dịch vụ hoặc mua bán/sáp nhập 2 doanh nghiệp đang hoạt động trên thị trường kinh tế.

M&A mặc dù được dùng chung nhưng 2 hành động: Sáp nhập và mua lại lại có sự khác biệt. Cụ thể như sau:

• M – Mergers (Sáp nhập): Những công ty hoạt động riêng lẻ, độc lập sáp nhập trở thành 1 doanh nghiệp duy nhất. Các đơn vị này có thể là đối thủ cạnh tranh, hoặc có chung nhà cung cấp – khách hàng.
• A – Acquisitions (Mua lại): Một doanh nghiệp mua lại 1 phần hoặc toàn bộ cổ phiếu của doanh nghiệp khác, sau đó có thể dành toàn bộ quyền kiểm soát công ty đã mua lại. Hoạt động mua lại thường là công ty có quy mô lớn, tầm cỡ mua lại các doanh nghiệp nhỏ và giành quyền kiểm soát.

Kết quả của 2 hành động M&A là như nhau, nhưng mối quan hệ giữa 2 đối tượng là khác nhau, quyết định việc “Sáp nhập” hay “Mua lại”.

2. Lợi ích và hạn chế của thương vụ M&A

Hoạt động M&A được diễn ra thường xuyên, liên tục giữa các doanh nghiệp trên thị trường. Dù đem lại nhiều ưu điểm cho doanh nghiệp nhưng hoạt động M&A cũng có một số hạn chế

2.1. Lợi ích của M&A

Một số lợi ích của M&A có thể kể tới như: 

• Hoạt động M&A nâng cao quy mô của doanh nghiệp, từ đó cải thiện hiệu quả kinh tế. Bởi khi quy mô sản xuất, vận hành hệ thống tăng, công ty sẽ mua nguyên liệu với số lượng lớn và giá thành rẻ hơn, qua đó cải thiện hiệu suất sản xuất kinh doanh tối ưu hơn.
• Hoạt động M&A giúp doanh nghiệp tăng thị phần, nhờ việc tập hợp các nguồn lực, nhóm khách hàng mục tiêu.
• M&A giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực phân phối, mở rộng phạm vi tiếp cận khách hàng ở nhiều khu vực. Hoạt động M&A giúp mở rộng về mặt địa lý, gia tăng chi nhánh, từ đó cải thiện kênh phân phối hàng hóa.
• M&A sáp nhập và mua lại sẽ tập trung nguồn nhân lực chất lượng cao cho công ty mới, từ đó nâng cơ hội phát triển mở rộng.
• Hoạt động M&A sẽ giúp tối ưu hóa nguồn lực tài chính của doanh nghiệp. Bởi 2 tài chính và lợi nhuận của 2 công ty khi hợp lại sẽ lớn hơn một.

2.2. Hạn chế của M&A

Bên cạnh những lợi ích mà hoạt động M&A mang lại, việc sáp nhập và mua lại cũng có những hạn chế như:

• Việc mua lại một doanh nghiệp sẽ tốn kém chi phí rất lớn, để nắm giữ kiềm kiểm soát doanh nghiệp đó.
• Các vấn đề pháp lý liên quan đến hoạt động M&A khá phức tạp, yêu cầu chi phí cao cho việc xử lý pháp lý.
• Việc tập trung vào mua lại 1 doanh nghiệp khác có thể khiến công ty của bạn bỏ qua nhiều cơ hội giao dịch, mua bán khác trên thị trường.
• Sự xung đột tiêu cực từ việc sáp nhập 2 doanh nghiệp với nhau có thể gây khó khăn cho việc quản lý, vận hành, rủi ro giảm giá cổ phiếu trên thị trường.

3. Các quy định pháp luật điều chỉnh hoạt động M&A

M&A là hoạt động kinh doanh quen thuộc trong nền kinh tế toàn cầu và cả ở Việt Nam. Các hình thức M&A diễn ra cần tuân thủ theo quy định pháp luật, để đảm bảo tính minh bạch và công bằng của thị trường.

Dưới đây là những quy định pháp lý điều chỉnh hoạt động M&A mà các doanh nghiệp cần tuân thủ:

• M&A được thực hiện theo quy định của Luật Doanh nghiệp: Cụ thể, Luật Doanh nghiệp quy định về khái niệm, trình tự thủ tục việc sáp nhập, mua lại, áp dụng đối với từng mô hình công ty.
• M&A thực hiện theo quy định của Luật Đầu tư năm 2020: Theo đó, hoạt động M&A được coi là hình thức đầu tư trực tiếp, doanh nghiệp có thể mua lại 1 phần hoặc toàn bộ công ty mục tiêu.
• M&A thực hiện theo quy định của Luật Cạnh tranh: Hoạt động sáp nhập, mua lại là hình thức tập trung kinh tế. Hình thức M&A sẽ bị cấm khi việc sáp nhập, mua lại gây ảnh hưởng và hạn chế một cách đáng kể cho thị trường kinh tế Việt Nam.
• M&A thực hiện theo quy định của Luật Chứng khoán: Việc sáp nhập, mua lại của công ty chứng khoán, quản lý quỹ cần được sự chấp thuận của Ủy ban chứng khoán nhà nước.
• M&A thực hiện theo Luật các tổ chức tín dụng: Việc sáp nhập, chia tách hay mua lại của các tổ chức tín dụng cần được sự chấp thuận của ngân hàng nhà nước.
• Ngoài ra, hoạt động M&A cần tuân thủ các cam kết trong các hiệp định, tổ chức: GATT/GATS/WTO, khu vực ASEAN, hiệp định khuyến khích và bảo hộ đầu tư, Cam kết quốc tế về đầu tư song phương có yếu tố tự do hóa liên quan đến hoạt động M&A.

Doanh nghiệp trong từng lĩnh vực cần đánh giá và xem xét quy định trong các Luật, cam kết và hiệp định kinh tế liên quan, để tránh các sai phạm đáng tiếc.

4. Các hình thức M&A phổ biến hiện nay

Để hiểu cụ thể chiến lược M&A là gì, bạn cần hiểu rõ các hình thức M&A phổ biến hiện nay. Dưới đây, là 3 hình thức Mergers & Acquisitions phổ biến nhất:

4.1. M&A theo chiều dọc

Hoạt động sáp nhập với mục đích kết nối 2 công ty có cùng chuỗi giá trị sản xuất, nhưng khác biệt về giai đoạn sản xuất đang thực hiện. Đặc điểm của hoạt động M&A theo chiều dọc sẽ đảm bảo kiểm soát và nâng cao chất lượng hàng hóa, đầu ra sản phẩm. Từ đó, M&A theo chiều dọc sẽ khống chế đầu ra của đối thủ cạnh tranh, cắt giảm chi phí sản xuất cho doanh nghiệp.

Ví dụ như: Một doanh nghiệp kinh doanh may mặc, sáp nhập với công ty dệt. Hoạt động sáp nhập này nâng cao chuỗi cung ứng, hạn chế nguồn cung cho đối thủ cạnh tranh.

4.2. M&A theo chiều ngang

Hoạt động sáp nhập các công ty cạnh tranh trực tiếp với nhau. Các doanh nghiệp này thường có chung sản phẩm, hình thức mua bán, phân khúc khách hàng. Hiệu quả từ hoạt động M&A theo chiều ngang sẽ gia tăng thị phần, doanh thu lợi nhuận, loại bỏ đối thủ cạnh tranh.

Ví dụ: Công ty may mặc thời trang xuất khẩu A, sáp nhập với công ty B cũng may mặc thời trang xuất khẩu. Hoạt động M&A sẽ loại bỏ đối thủ cạnh tranh cho công ty A, nâng cao thị phần khách hàng.

4.3. M&A kết hợp

Hình thức mua bán, sáp nhập để hình thành các doanh nghiệp, tập đoàn lớn. Việc sáp nhập này diễn ra giữa những công ty cùng phục vụ 1 nhóm khách hàng, trong lĩnh vực cụ thể nhưng không cung cấp sản phẩm giống nhau. Các sản phẩm này có thể hỗ trợ lẫn nhau, đi cùng nhau để chăm sóc khách hàng, nâng cao chất lượng dịch vụ và uy tín doanh nghiệp.

Hình thức M&A này sẽ mang lại nhiều lợi ích như: Đa dạng hóa mặt hàng, sản phẩm, gia tăng lợi nhuận, giảm rủi ro cho doanh nghiệp, tiếp cận được nguồn tài nguyên khách hàng có sẵn…

Ví dụ của hình thức M&A kết hợp: Công ty sản xuất quần áo thời trang với công ty sản xuất giày dép. Đây là nhóm ngành có chung phân khúc khách hàng, việc sáp nhập sẽ gia tăng loại hàng hóa phục vụ cho người tiêu dùng có nhu cầu, từ đó gia tăng và tối ưu lợi nhuận.

5. Tổng quan tình hình M&A tại Việt Nam hiện nay

Mặc dù hoạt động M&A đã chậm lại trong nửa đầu năm 2022, nhưng các hoạt động gần như đã được khôi phục so với khi trước đại dịch, trung bình khoảng 25.000 giao dịch. Thiết lập và phát triển lại các giao dịch M&A đang được tiến hành trên tất cả các khu vực chính. Châu Á Thái Bình Dương đã trải qua sự sụt giảm lớn nhất với khối lượng và giá trị giao dịch thấp hơn 30% so với mức đỉnh vào năm 2021. Chủ yếu do những khó khăn về kinh tế vĩ mô và các hạn chế liên quan đến đại dịch gần đây được áp dụng tại một số thành phố lớn ở Trung Quốc.

Giá trị M&A cũng đã giảm trở lại mức tương tự như trước đại dịch và giá trị giao dịch trong nửa đầu năm 2022 là khoảng 2 nghìn tỷ đô la, gần gấp đôi so với giá trị được ghi nhận trong nửa đầu năm 2020 – giai đoạn ghi nhận một số bất ổn về điều kiện kinh tế. Tổng số siêu giao dịch trên toàn cầu (giao dịch có giá trị vượt quá 5 tỷ đô la Mỹ) đã giảm một phần ba. Tuy nhiên, nửa đầu năm 2022 không hoàn toàn vắng bóng các thương vụ lớn. Trên thực tế đã có bốn thương vụ với giá trị thương vụ vượt quá 50 tỷ USD, so với chỉ một thương vụ trong cả năm 2021.

Số liệu thống kê do báo CafeF thực hiện cho thấy trong suốt năm 2021, đã có 19 giao dịch  M&A tại Việt Nam được tiến hành trong khoảng thời gian từ tháng 1 đến tháng 10/2021. Số lượng giao dịch được thực hiện của Việt Nam lớn thứ hai ở ASEAN sau Singapore. Đây là đặc điểm chung không chỉ ở Việt Nam mà còn ở Singapore, Indonesia, Thái Lan, cho thấy tác động của COVID-19 đang lan rộng đến thị trường M&A khắp ASEAN.

Nhìn vào giá trị giao dịch M&A, có thể thấy giá trị giao dịch đã đạt mức cao kỷ lục bất chấp tác động của dịch bệnh hay các yếu tố khác. Việt Nam cũng trở thành điểm đến thương mại lớn thứ hai trong ASEAN chỉ sau Singapore.

Cơ sở của điều này là sự gia tăng các giao dịch M&A quy mô lớn tại Việt Nam. Chẳng hạn, giao dịch đầu tư mà Sumitomo Mitsui Consumer Finance, công ty con của Tập đoàn tài chính Sumitomo Mitsui (SMBC Group), mua 49% cổ phần của VPBank của Việt Nam là một trong những thương vụ M&A lớn nhất tại Việt Nam.

Việt Nam đã đạt được những bước phát triển nhảy vọt về kinh tế kể từ năm 2000 khi hội nhập quốc tế ngày càng sâu và rộng. Đó chính là tiền đề để các doanh nghiệp lớn của Việt Nam có thể tận dụng lợi thế và mở rộng quy mô kinh doanh. Chẳng hạn như các tập đoàn lớn Vingroup, Masan Group, Novaland và Vinamilk đã mở rộng đáng kể quy mô kinh doanh và thị phần doanh nghiệp nhờ cơ hội mà chính phủ đã nỗ lực tạo ra.

Cho đến nay, các giao dịch M&A của Việt Nam vẫn chủ yếu tập trung vào các công ty nước ngoài đầu tư vào các công ty Việt Nam (out-in). Nhưng trong những năm gần đây, đặc biệt là xu hướng M&A tại Việt Nam 2022 – 2023 các công ty Việt Nam đã đầu tư vào các công ty Việt Nam khác (in-in), hoặc đầu tư vào các công ty nước ngoài của các dự án như đầu tư (in-out) của một công ty cũng đang tăng lên.

>>> Xem thêm các bài viết về những thương vụ M&A: Những thương vụ M&A nổi tiếng thế giới [Cập nhật 2023]; Các thương vụ M&A nổi tiếng tại Việt Nam [Cập nhật 2023];...

6. Câu hỏi thường gặp