Thế giới quan và phương pháp luận biện chứng

1. Khái niệm thế giới quan và phương pháp luận?

  Toàn bộ  quan niệm của con người về thế giới, bản thân, con người và vị trí của mình trong thế giới này được gọi là thế giới quan. Thế giới quan có vai trò định hướng cho toàn bộ đời sống  con người, từ vấn đề thực tiễn  đến  hoạt động nhận thức  thế giới thông qua việc tự nhận thức, xác định lý tưởng, cách sống và cách sống của mình. 

  Hiểu  khái niệm thế giới quan là sự thể hiện cái nhìn tổng thể về thế giới quan trong ý thức của một người, bao gồm  nhận thức về thế giới bên ngoài, về con người và về mối quan hệ giữa con người với thế giới này. . Nói cách khác, thế giới quan được coi là kim chỉ nam cho thái độ và hành vi của con người đối với thế giới bên ngoài. 

  Thế giới quan được sinh ra  từ cuộc sống. Thế giới quan chi phối mọi hoạt động của con người sẽ là. tri thức, lý trí, tình cảm và niềm tin là những khối xây dựng nên thế giới quan; Chúng sẽ liên kết với nhau tạo thành một chỉnh thể thống nhất, tác động đến nhận thức và hành động thực tiễn của con người. 

  Trong xã hội nguyên thủy ở buổi đầu lịch sử đã xuất hiện thế giới quan thần thoại, loại thế giới quan này được xây dựng bằng cách xây dựng thần thoại nhằm phản ánh  kết quả  nhận thức ban đầu về thế giới của người nguyên thủy, nhận thức khách quan về tự nhiên và đời sống xã hội.  Thế giới quan bao gồm các danh mục như:  

 Thứ nhất, thế giới quan thần thoại: Loại thế giới quan thần thoại này được đặc trưng bởi các yếu tố hiện thực và hư ảo,  thần thánh và con người, lý trí và tín ngưỡng hòa quyện với nhau. Người ta thường tìm đến những yếu tố thần bí, kì ảo để giải thích vì không giải thích được những hiện tượng cụ thể trong xã hội. Xuất hiện thế giới quan hoang đường không phản ánh hiện thực một cách khách quan. 

 Thứ hai, thế giới quan tôn giáo: Thế giới quan tôn giáo là  thế giới quan phản ánh hiện thực khách quan một cách hão huyền, ra đời trong điều kiện ý thức  con người có hạn. Dựa trên cơ sở thừa nhận sự sáng tạo của một loại sức mạnh thần bí nào đó, thế giới quan tôn giáo sẽ giải thích các hiện tượng của xã hội và đời sống con người. Đặc điểm chủ yếu của thế giới quan tôn giáo  là niềm tin dựa vào sự tồn tại và sức mạnh của các thế lực  siêu nhiên, thần linh và con người hoàn toàn bất lực và hoàn toàn phụ thuộc vào thế giới siêu nhiên này. Con người trong thế giới quan tôn giáo về bản chất chỉ là những kẻ ăn xin và phục tùng. Thế giới quan tôn giáo ra đời  để có thể thể hiện khát vọng  thoát khỏi đau khổ, hướng tới cuộc sống hạnh phúc ở một số khía cạnh. Cũng chính vì lẽ đó đã giúp  thế giới quan tôn giáo tồn tại trong đời sống tinh thần ngày nay. 

 Thứ ba, thế giới quan triết học: Loại thế giới quan triết học này  ra đời trong điều kiện trình độ tư duy và thực tiễn của con người và có trình độ phát triển cao hơn so với thế giới quan khoa học của tôn giáo và khoa học huyền thoại. Thế giới quan triết học ra đời  cũng kéo theo sự thay đổi về chất theo hướng tích cực trong tư duy của con người. 

 Phương pháp luận được hiểu là lý luận về phương pháp, là hệ thống các quan điểm, nguyên tắc hướng dẫn con người tìm tòi, xây dựng, lựa chọn và  vận dụng các phương pháp trong thực tiễn và nhận thức. Phương pháp luận cũng sẽ có nhiều cấp độ, trong đó phương pháp  triết học và  pháp luật là phổ biến nhất. 

 2. Ý nghĩa, mối quan hệ giữa thế giới quan và phương pháp luận: 

 Trước hết, thế giới quan và phương pháp luận triết học có thể được hiểu là lý luận  cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin. Chủ nghĩa duy vật của chủ nghĩa Mác - Lênin được hiểu là chủ nghĩa duy vật biện chứng với tư cách là cốt lõi lý luận của thế giới quan. Quan điểm duy vật biện chứng về nguồn gốc, động lực và những quy luật chung nhất chi phối sự vận động và phát triển của con người. Có thế giới quan và phương pháp luận  là di sản và sự  phát triển của duy linh, duy vật và phép biện chứng trong lịch sử tư tưởng  nhân loại.  

 Thế giới quan và phương pháp luận có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, nhất là khi các môn học nắm vững nội dung cơ bản của thế giới quan và phương pháp luận triết học của chủ nghĩa Mác - Lênin. Đó không chỉ là tiền đề để từ đó  nghiên cứu toàn bộ hệ thống lý luận mà còn là một trong những điều kiện quan trọng để chúng ta vận dụng  sáng tạo trong hoạt động nhận thức và thực tiễn  giải quyết các vấn đề đời sống và xã hội.  

 Thế giới quan cũng đóng một vai trò rất quan trọng trong cuộc sống. Có thể hiểu thế giới quan được xem như chiếc la bàn soi đường,  hướng  con người tới những hoạt động tích cực vì sự phát triển xã hội. Nói cách khác, thế giới quan giống như một trụ cột trong hệ tư tưởng về nhân cách, hành vi, đạo đức và chính trị. Tuy nhiên, cái gì cũng có hai mặt của nó. Cụ thể, thế giới quan hướng con người đến nhận thức đúng đắn, khoa học, giúp con người nhận thức mối quan hệ với các đối tượng khác, từ đó nhận thức đúng các quy luật vận động của đối tượng. Khi con người có cái nhìn không đúng, lệch lạc về thế giới thì tất nhiên những con người này sẽ không nhận thức được đúng các mối quan hệ xã hội, không nhận thức được các quy luật của sự vật. 

 Ngoài ra, thế giới quan còn có vai trò hết sức quan trọng  giúp con người xác định các mối quan hệ xã hội. Việc xác định  các  quan hệ xã hội có ý nghĩa rất quan trọng, từ việc xác định các  quan hệ xã hội  con người  định hướng được mục tiêu, phương hướng và phương thức hoạt động đúng đắn. Nói không quá  thế giới quan chính là kim chỉ nam giúp cuộc sống ngày càng phát triển  tốt đẹp hơn.  

 Ngoài ra, thế giới quan còn giúp con người kiểm soát được hiện thực, hiểu được ý nghĩa của cuộc sống, phát huy nghị lực, ý chí, quyết tâm để lãnh đạo bản thân và xã hội  tiến bộ. 

 Phương pháp luận triết học  có vai trò hết sức quan trọng trong  nhận thức và thực tiễn biểu hiện của con người. Ý thức phương pháp luận này thể hiện ở chỗ nó định hướng cho việc nghiên cứu và xây dựng; lựa chọn, vận dụng các phương pháp  thực hiện hoạt động nhận thức và thực tiễn; đóng vai trò định hướng trong quá trình nghiên cứu, lựa chọn và áp dụng các phương pháp.  Phương pháp luận với tư cách là  hệ thống những tri thức lý luận chung nhất của con người về thế giới, về vị trí, vai trò của con người trong thế giới này, triết học giữ vai trò là cốt lõi lý luận của thế giới quan.  Để định hướng cho quá trình củng cố và phát triển thế giới quan của mỗi cá nhân, mỗi cộng đồng trong lịch sử không thể không nhắc đến vai trò của triết học. Trang bị thế giới quan đúng đắn  chỉ là một mặt của triết học Mác - Lênin. Triết học thực hiện chức năng phương pháp luận chung nhất bằng cách thể hiện mình như một hệ thống tri thức chung nhất của con người về thế giới và vai trò của con người trong thế giới này. Phương pháp luận của triết học Mác - Lênin có ý nghĩa rất quan trọng vì nó đã góp phần quan trọng chỉ đạo, định hướng  con người trong nhận thức và hoạt động thực tiễn. Cơ sở của ý nghĩa thường nằm trong nội dung, chẳng hạn cơ sở của quan điểm khách quan  là tính nguyên thủy của vật chất, cơ sở của quan điểm chỉnh thể là trong mối liên hệ phổ biến. Những luận điểm trên đã chứng minh rằng cần phải hiểu đúng về phương pháp và phương pháp luận, từ đó có thái độ đúng đắn đối với phương pháp luận triết học Mác - Lênin.  

 Sự thống nhất giữa thế giới quan và phương pháp luận sẽ làm cho chủ nghĩa duy vật trở nên triệt để  và có tính biện chứng hơn trong học thuyết khoa học; Nhờ đó, triết học Mác - Lênin có khả năng nhận thức đúng đắn về hiện thực. 

  Triết học Mác - Lênin đoạn tuyệt với quan điểm cho rằng triết học là "khoa học của các khoa học" và coi sự gắn bó với khoa học cụ thể là  điều kiện tiên quyết cho sự phát triển của triết học, không tham vọng như  các trường phái triết học tự nhiên đầu tiên. 

 Thế giới quan và phương pháp luận khoa học có ý nghĩa hết sức quan trọng trong  định hướng  phát triển chung của khoa học và càng trở nên đặc biệt quan trọng trong thời đại khoa học và công nghệ hiện nay. 

 Nắm vững triết học Mác - Lênin giúp chúng ta tự giác trong quá trình tu dưỡng phẩm chất chính trị, tinh thần và năng lực sáng tạo, nhất là trong thời đại  cách mạng khoa học và công nghệ, khi  các phong trào  cách mạng xã hội đã  tạo ra những biến đổi sâu sắc và  năng động trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Để đạt được những mục tiêu tiến bộ xã hội do thời đại đặt ra, đòi hỏi con người  phải có thế giới quan vững vàng và năng lực tư duy sáng tạo. Thế giới quan và phương pháp luận có ý nghĩa hết sức quan trọng trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội nói chung và  công cuộc đổi mới đang diễn ra ở nước ta nói riêng.  

 Tóm lại, thế giới quan và phương pháp luận luôn có  mối quan hệ chặt chẽ với nhau, bổ sung cho nhau. Điều đó rất quan trọng trong  phát triển kinh tế, xã hội, ổn định đời sống nhân dân.