Sự ra đời của tổ chức kiểm toán độc lập

Tháng 5 năm 1991, hoạt động kiểm toán độc lập Việt Nam ra đời sau thời gian dài chờ đợi. Khi đó, chỉ có 2 công ty được Bộ Tài chính thành lập với 15 kiểm toán viên. Thời điểm đó, cụm từ "kiểm toán độc lập" còn mới lạ và xa lạ với nhiều người và doanh nghiệp. Đó là mốc thời gian đáng nhớ. Gần đây, phóng viên TBTCVN đã trò chuyện với ông Bùi Văn Mai - Vụ trưởng Vụ Chế độ - Kế toán (Bộ Tài chính) để tìm hiểu về quá trình ra đời và phát triển kiểm toán độc lập Việt Nam.

Ông ơi, sau 15 năm thành lập, các công ty kiểm toán - kiểm toán độc lập đang kỷ niệm ngày thành lập, đồng thời chuẩn bị chuyển đổi hình thức sở hữu. Ông đánh giá thế nào về quá trình đi qua, về sự ra đời và phát triển của kiểm toán độc lập Việt Nam?

Năm 2001, kiểm toán độc lập tổng kết 10 năm ra đời. Tại buổi kỷ niệm đó, tôi đã nói rằng 10 năm ra đời kiểm toán độc lập góp phần cho sự phát triển không ngừng của nền kinh tế đất nước, lành mạnh tài chính của các doanh nghiệp, cả doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài và các tổ chức quốc tế cần trợ giúp, tư vấn từ các công ty kiểm toán. Kiểm toán độc lập cũng đóng góp vào việc hoàn thiện chế độ, chuẩn mực kế toán, và là kênh thông tin quan trọng hướng dẫn ứng dụng thống nhất, rộng rãi các chế độ cho doanh nghiệp và tổ chức kinh tế.

Hiện nay, khi nhìn lại 15 năm quá trình ra đời và phát triển của kiểm toán độc lập, chúng ta thấy rõ vai trò và vị trí quan trọng của hoạt động kiểm toán trong nền kinh tế quốc gia. Loại hình hoạt động này ban đầu chưa tồn tại ở Việt Nam, nhưng nó đã được xã hội công nhận là một nhu cầu tất yếu, góp phần duy trì và phát triển nghề nghiệp kiểm toán và kế toán Việt Nam. Nếu không có kiểm toán độc lập, các nhà đầu tư nước ngoài sẽ không hiểu rõ bức tranh toàn diện cũng như các chuẩn mực kế toán Việt Nam. Điều này có thể làm giảm cơ hội đầu tư. Hơn nữa, thông qua hoạt động kiểm toán, ta có thể xác nhận thông tin trung thực, khách quan, hợp lý khi công bố báo cáo tài chính, đặc biệt là trong các công ty cổ phần, cổ đông như hiện nay. Kiểm toán độc lập đã làm được nhiều công việc quan trọng như vậy, khẳng định vai trò của nó trong thời điểm hiện tại.

Ông có thể cho biết hiện có bao nhiêu công ty kiểm toán độc lập, cung cấp bao nhiêu loại hình dịch vụ?

Từ khi bắt đầu chỉ có 2 công ty, đến nay cả nước có 95 công ty kiểm toán độc lập. Trong số này, có 3 công ty Nhà nước, 4 công ty 100% vốn nước ngoài, 16 công ty hợp danh, 14 công ty cổ phần, còn lại là công ty TNHH. Trong số này, có 87 công ty đủ điều kiện hoạt động.

Trong 15 năm qua, Bộ Tài chính đã tổ chức 11 kỳ thi kiểm toán viên quốc gia và cấp chứng chỉ kiểm toán viên (KTV) cho 1.234 người. Hiện trong số này có 120 người đạt trình độ quốc tế, có chứng chỉ kiểm toán viên quốc tế, chiếm 10%, đó là con số đáng chú ý. Theo thống kê, hiện có 868 người đang làm việc tại các công ty kiểm toán, cung cấp 20 loại hình nghiệp vụ chuyên môn, doanh thu của các công ty đã tăng đáng kể, ví dụ năm 2005 là 542 tỷ đồng.

Ông nghĩ với nhu cầu hiện nay, số lượng kiểm toán viên đã đáp ứng đủ hay còn thiếu?

Theo tôi, so với sự phát triển của nền kinh tế và nhu cầu hiện nay, số lượng kiểm toán viên trên là chưa đủ và chất lượng cũng chưa đồng đều, không đáp ứng đủ các y

êu cầu của các doanh nghiệp và tổ chức. Gần đây, nhiều người đã chú ý đến nghề kiểm toán và tham gia thi tuyển, tự nghiên cứu và nâng cao trình độ nghiệp vụ, chuyên môn. Số lượng thí sinh tham gia kỳ thi kiểm toán viên quốc gia ngày càng đông, từ 400 thí sinh năm 2004 lên đến 700 thí sinh năm 2005, dự kiến năm nay sẽ có khoảng 1.000 thí sinh. Tuy nhiên, gần đây nhiều người đã được cấp chứng chỉ kiểm toán viên nhưng sau đó chuyển đổi nghề nghiệp, điều này khiến số lượng và chất lượng kiểm toán viên càng thiếu hơn. Đối với nghề kiểm toán (và có lẽ nhiều ngành nghề khác cũng vậy), sau một thời gian thì chất lượng chuyên môn sẽ khác đi rất nhiều. Thực tế, từ năm 1994 đến nay, yêu cầu về chuyên môn nghiệp vụ đối với một kiểm toán viên ngày một cao, càng về sau càng khó, điều đó là chuyện hợp lý.

Hiện có một số công ty kiểm toán đang phải chuyển đổi hình thức sở hữu theo Nghị định 105 và Nghị định 133 của Chính phủ (từ DNNN sang công ty TNHH nhiều thành viên). Quá trình chuyển đổi của các công ty kiểm toán độc lập có gì khác so với việc chuyển đổi các DNNN theo hình thức cổ phần hoá?

Về cơ bản, quy trình chuyển đổi là giống nhau. Điểm khác nhau là cổ phần - phần vốn của các công ty kiểm toán sẽ chỉ được bán trong nội bộ công ty, người mua phải là người có chứng chỉ kiểm toán viên, những người trực tiếp tham gia quản lý, điều hành công ty...

Vậy đối với những cán bộ, nhân viên khác của các công ty này thì sao? Họ có nhiều năm gắn bó, đóng góp công sức cho sự ra đời và phát triển công ty từ trước đến nay?

Hiện Bộ Tài chính chưa có quyết định cuối cùng, tất cả chỉ là dự kiến. Riêng đối với cán bộ, nhân viên không phải là kiểm toán viên, họ không thuộc diện được tham gia mua cổ phần - phần vốn. Có thể công đoàn sẽ đại diện quyền lợi của họ, để mua cổ phần - phần vốn với giá ưu đãi.

Trong tiến trình chuyển đổi, Bộ Tài chính hiện đang có giải pháp nào để hỗ trợ hoạt động kiểm toán độc lập ở Việt Nam tiếp tục phát triển?

Chúng tôi đã trình Bộ Tài chính chiến lược phát triển kiểm toán độc lập từ năm 2006 đến năm 2010, trong đó tập trung vào nâng cao chất lượng dịch vụ kế toán kiểm toán, đảm bảo tuân thủ các chuẩn mực quốc tế được công nhận, và phù hợp với tiến trình gia nhập WTO và hội nhập quốc tế.

Chúng tôi muốn hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế Việt Nam và quy chuẩn quốc tế, đồng thời nâng cao chất lượng đào tạo, mở rộng phổ cập đào tạo đến từng đơn vị. Chúng tôi cũng tiếp tục tăng cường quản lý Nhà nước về kiểm toán độc lập đồng thời phát triển các tổ chức nghề nghiệp, mở rộng quan hệ quốc tế, ví dụ tham gia ký kết các văn bản thừa nhận với các nước trong khu vực và ngoài khu vực về kiểm toán độc lập.

Cách đây 1 năm, Hội kiểm toán viên hành nghề đã thành lập. Từ khi ra đời, hội này đã có nhiều chương trình hoạt động hổ trợ Bộ Tài chính trong việc quản lý hoạt động kiểm toán độc lập. Theo Quyết định số 47 của Bộ trưởng Bộ Tài chính, hiện chúng tôi đang chuyển giao các công việc liên quan đến quản lý hoạt động, đào tạo kiểm toán độc lập và kiểm toán viên cho Hội này. Hiện là giai đoạn chuyển giao, chuyển đổi theo hướng ấy.