Quốc hội và nghị viện có gì khác nhau

1. Nghị viện là gì?  

Nghị viện được hình thành từ nhu cầu tham gia chính quyền của người dân, từ nhu cầu  hạn chế quyền lực của nhà vua, từ nhu cầu bảo vệ quyền và lợi ích của người dân, từ nhu cầu  hạn chế quyền lực ngân sách của kẻ thống trị. 

  Dù  ở hình thức nào, nghị viện  trên toàn thế giới nhìn chung đều có  bản chất và vai trò giống nhau. Đặc điểm nổi bật của thể chế nghị viện là tính đại diện và tính dân chủ. Quốc hội do nhân dân bầu ra, theo nguyên tắc phổ thông đầu phiếu và hoạt động theo nguyên tắc dân chủ, quyết định theo đa số. Vì là đại diện cho ý chí của đa số  trong xã hội nên Nghị viện được trao quyền  và là cơ quan quyền lực nhà nước. 

  Vai trò của thiết chế này về cơ bản là giống nhau ở tất cả các quốc gia  và bao gồm: vai trò cầu nối giữa Nhà nước và công chúng; vai trò định hướng phát triển quốc gia; vai trò xây dựng nhà nước pháp quyền; vai trò của giáo dục và định hướng dân chủ; vai trò bảo vệ bình đẳng xã hội; vai trò bảo đảm trách nhiệm giải trình của nhà nước;  cân bằng lợi ích. Có thể thấy, các vai trò trên không  khác nhau tùy theo chính sách nhà nước, mô hình tổ chức nghị viện khác nhau (một viện hay hai viện) hay chế độ chính trị khác nhau (độc đảng, đa đảng).  Tuy nhiên, vai trò cân bằng lợi ích của nghị viện  thể hiện tương đối rõ hơn ở các quốc gia có hệ thống đa đảng và tổ chức nghị viện  hai viện. Vì một dự  luật  phải được cả hai viện thông qua. Số ghế của các đảng  được phân bổ đồng đều trong Nghị viện, do đó mọi quyết định đều được đưa ra trên cơ sở cân bằng lợi ích giữa các đảng. 

 Theo tính chất và vai trò của mình, Nghị viện có các đặc điểm và  chức năng cơ bản sau: Cơ quan đại diện; Chức năng lập pháp; Chức năng giám sát; Chức năng  tài chính  ngân sách.  

 Nghị viện là  cơ quan trong tổ chức bộ máy nhà nước, có quyền lực cao nhất do nhân dân bầu ra, thực hiện chức năng chủ yếu là lập pháp. Nghị viện hay còn gọi là nghị viện là một loại  cơ quan lập pháp do một số  đại biểu của nhân dân bầu ra để nắm  quyền lập pháp; Những đại diện này được gọi là nghị sĩ, họ có thể đến từ các cuộc bầu cử trực tiếp hoặc  gián tiếp, hoặc có thể được ủy quyền bởi nhà nước. Quốc hội thường được dùng để chỉ và gọi cơ quan lập pháp của một nước dân chủ,  vì hầu hết các hoạt động của nó đều xuất phát từ ý chí của nhân dân, nên còn được gọi là “trưng cầu dân ý”; tuy nhiên, quốc hội bang, được gọi là quốc hội bang, gọi tỉnh  là "nghị viện". 

 Nghị viện trong các nền dân chủ hiện đại  thường  lấy nghị viện Anh  có lịch sử lâu đời nhất làm hình mẫu, Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland là một quốc gia quân chủ lập hiến và là nền dân chủ nghị viện đầu tiên, thực hiện chế độ lưỡng viện.  

 Nghị viện tiếng Anh là Parliament/Congress/Parliamentary. 

 Hiện nay, đa số các quốc gia trên thế giới  lựa chọn tổ chức nghị viện theo mô hình  nhất viện hoặc lưỡng viện. đề nghị từ 

 Mô hình  nhất thể là hình thức tổ chức nghị viện với một viện duy nhất, thực hiện đầy đủ các quyền hạn của Nghị viện theo quy định của Hiến pháp và hệ thống pháp luật hiện hành. 

 Hệ thống nghị viện lưỡviện là cơ cấu tổ chức của Nghị viện được chia thành hai viện, thường là hạ  viện và thượng  viện. Hạ viện, còn được gọi là phòng dân cử, là một phòng đại diện được bầu bởi dân số. Thượng  viện gồm các đại biểu dân cử đại diện cho các đơn vị hành chính lãnh thổ hoặc tầng lớp quý tộc. Hai viện này cùng  thực hiện nhiệm vụ, chức năng của Nghị viện và có tác dụng kiểm soát lẫn nhau. Một dự  luật chỉ có thể được thông qua khi cả hai viện  bỏ phiếu thông qua. Theo quy định của Hiến pháp, cơ cấu  nghị viện của mỗi quốc gia là khác nhau.  

 Các quốc gia  tổ chức nghị viện theo mô hình  nhất thể có thể kể đến Hy Lạp, Phần Lan, Thụy Điển, Đan Mạch, Bồ Đào Nha... Các quốc gia lưỡng viện như Anh, Pháp, Hoa Kỳ, Nhật Bản, Ý, Đức..  

 2. Nguyên tắc và  hoạt động của Quốc hội: 

 Nhìn chung, nghị viện  trên thế giới hoạt động theo nguyên tắc dân chủ, công khai, độc lập và  theo nguyên tắc đa số. Các nguyên tắc này được đặt ra nhằm bảo đảm  cho hoạt động của Nghị viện (với tư cách là cơ quan lập pháp, đại diện cho ý chí, nguyện vọng của đa số  trong xã hội) đạt được hiệu quả và đề ra các mục tiêu  xây dựng nhà nước.  Về mặt chức năng, đối với quy trình lập pháp, nghị viện các nước trên thế giới thường trải qua các giai đoạn: lập dự thảo sáng kiến ​​lập pháp, xem xét dự  luật tại ủy ban, xem xét dự  luật tại phiên họp toàn thể, ban hành và  công bố luật. Mặc dù các sáng kiến ​​lập pháp đến từ nhiều nguồn khác nhau nhưng  chủ thể có quyền đệ trình các dự án luật lên Nghị viện để ban hành thành  luật lại bị hạn chế.  

 Đối với các quốc gia theo mô hình cộng hòa tổng thống, chẳng hạn như Hoa Kỳ, nhấn mạnh sự độc lập của cơ quan lập pháp  với cơ quan hành pháp,  quyền lập pháp chỉ thuộc về các nghị sĩ. Trong khi đó, ở một số nước khác như Trung Quốc, ngoài các nghị sĩ,  quyền lập pháp còn được trao cho các ủy ban phụ trách các lĩnh vực chuyên môn có tính chất đặc thù. Xuất phát từ phản ánh về hiệu quả của hoạt động lập pháp, quốc hội một số nước  như Hàn Quốc cũng quy định các đề xuất lập pháp của nghị sĩ phải  được một số  nghị sĩ nhất định ủng hộ.  Đối với quy trình ngân sách, ở cấp độ tổng quát, quy trình ngân sách về cơ bản bao gồm các bước sau: (1) chuẩn bị dự thảo ngân sách; (2) biểu quyết ngân sách tại Nghị viện; (3) chấp hành ngân sách. Nhìn chung, đối với các quốc gia theo  thể chế tổng thống với nguyên tắc “điều hòa và cân bằng” và có hệ thống các ủy ban mạnh, quốc hội có nhiều quyền  sửa đổi dự thảo ngân sách hơn so với quốc hội của các quốc gia theo  thể chế đại nghị. Mức độ ảnh hưởng của Nghị viện đối với một dự luật tiền phụ thuộc chủ yếu vào hai yếu tố: thẩm quyền  được giao cho nó và sức mạnh của các ủy ban của nó. 

 Về quy trình giám sát, hoạt động giám sát của nghị viện các nước nhìn chung được thực hiện dưới các hình thức:  chất vấn và trả lời; câu hỏi; điều tra của ủy ban điều tra; các phiên điều trần tại các ủy ban của quốc hội; xem xét tín dụng của chính phủ; luận tội và những người khác. Quốc hội các quốc gia thường tự mình lựa chọn  nhiều hình thức của các thủ tục trên để thực hiện chức năng giám sát của mình và nhìn chung các phương thức này có phần giống nhau giữa các quốc gia.  Đối với quy trình giám sát tín nhiệm của chính phủ, ở các nước có quốc hội lưỡng viện, Thượng viện mặc dù có một số quyền buộc chính phủ phải chịu trách nhiệm  nhưng không có quyền bỏ phiếu bất tín nhiệm. 

 Về thủ tục luận tội và các thủ tục khác, ở các quốc gia lưỡng viện, việc luận tội các quan chức  thường  bắt đầu tại Hạ viện. Việc luận tội được tiến hành triệt để nhất ở Mỹ, nơi Nghị viện được coi là có thực quyền nhất so với các quốc gia khác trên thế giới. Tuy nhiên, số lần luận tội  rất hạn chế cho thấy luận tội mặc dù mang nhiều nội hàm dân chủ nhưng ít  được sử dụng trong thực tế.  

 3. So sánh những điểm giống nhau giữa Quốc hội và Quốc hội: 

 *) Những điểm giống nhau về cơ cấu tổ chức và hoạt động: 

 - Là cơ quan đại biểu tối cao của nhân dân,  do nhân dân bầu ra. Cả hai đều nắm quyền lập pháp và quyền quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước mình theo quy định của Hiến pháp. 

 – Cả hai đều đã thành lập các ủy ban của Quốc hội hoặc Nghị viện để giám sát các hoạt động của chính phủ. 

  – Xây dựng tất cả các đạo luật cần thiết để  Hiến pháp có hiệu lực Quốc hội hoặc Quốc hội quyết định quyết định kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của đất nước; quyết định chính sách tài chính, tiền tệ quốc gia; quyết định  ngân sách tạm thời của Nhà nước; điều chỉnh, sửa đổi hoặc bãi bỏ các loại thuế. 

  – Quốc hội hoặc Nghị viện quyết định về vấn đề chiến tranh hay hòa bình; quy định về tình trạng khẩn cấp và các biện pháp đặc biệt khác để bảo đảm quốc phòng, an ninh. - Điều hành theo nguyên tắc tập trung dân chủ, điều hành theo chế độ hội nghị, quyết định theo  đa số.  

 *) Sự khác biệt về cơ cấu tổ chức và hoạt động: 

  Theo Hiến pháp 2013, “Quốc hội có quyền bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm Chủ tịch nước và bãi bỏ  văn bản do Chủ tịch nước ban hành. 

  – Ở Hoa Kỳ, Tổng thống Hoa Kỳ do nhân dân bầu ra và Tổng thống có quyền phủ quyết các đạo luật do Quốc hội thông qua. 

 Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là một nhà nước  nhất thể áp dụng cơ cấu một viện nên nhân dân bầu ra đại biểu Quốc hội trong cuộc tổng tuyển cử. 

  Hợp chủng quốc Hoa Kỳ là lưỡng viện, do đó người dân  bầu ra các hạ nghị sĩ, và thượng viện được chia theo số  bang - mỗi bang có hai thượng nghị sĩ.  Kết luận: Như vậy, Quốc hội hay Nghị viện là cơ quan quyền lực cao nhất của nhà nước, giúp thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước. Việc đi sâu  nghiên cứu những câu hỏi trên giúp cho việc nhận thức và hiểu  đúng  hơn về tổ chức và hoạt động của cơ quan lãnh đạo ở mỗi quốc gia.