Quản lý công và hành chính công

1.Nêu rõ những điểm chung

TCCSĐT - Quản lý công là cách tiếp cận mới đối với hành chính công truyền thống, nhằm cải cách chất lượng quản lý nhà nước, hướng tới một nền hành chính năng động, linh hoạt hơn. Đây cũng  là một trong những mục tiêu  cải cách hành chính ở nước ta. Hành chính công vừa là khoa học, vừa là nghệ thuật quản lý. Trong nhiều văn bản quốc gia, hành chính công, quản lý công, quản trị quốc gia hay quản lý  nhà nước là giống nhau và trong nhiều trường hợp được sử dụng thay thế cho nhau. Theo nghĩa chung, hành chính công là thiết chế thực hiện quyền hành pháp, đem lại sức sống cho chính sách, pháp luật. Theo cách tiếp cận rộng, hành chính công là  hành chính công. Hành chính là một khái niệm chung, bao gồm các yếu tố: hệ thống thể chế, luật pháp, thủ tục hành chính; chức năng, nhiệm vụ, cơ cấu tổ chức và cơ chế hoạt động của bộ máy hành chính nhà nước các cấp; đội ngũ cán bộ, công chức thừa hành; nguồn lực tài chính, tài sản công  và các điều kiện vật chất, kỹ thuật bảo đảm thực hiện có hiệu quả chức năng nhiệm vụ. Đặc điểm và  giới hạn của hành chính công hay  hành chính phụ thuộc vào loại hình và quy mô của mỗi bang. 

 Cung ứng dịch vụ công là một trong những chức năng cơ bản mà Nhà nước giao cho nền hành chính. Trong quá trình phát triển  nền hành chính, các dịch vụ công được mở rộng trên nhiều lĩnh vực khác nhau, với yêu cầu  chất lượng ngày càng cao. Quản trị phát triển phải phối hợp, hài hòa nguyện vọng cá nhân với lợi ích  cộng đồng,  đất nước, hướng tới  mục tiêu của một xã hội phát triển. Nhà nước không gánh vác trách nhiệm, không tự mình giải quyết mọi vấn đề xã hội mà đẩy mạnh phân cấp, xã hội hóa để tập trung thực hiện tốt vai trò “lèo lái con thuyền”. Nhiều hoạt động sự nghiệp công được chuyển giao cho  khu vực ngoài nhà nước. 

 Theo cách tiếp cận này, hành chính công được xem là quản lý công hay một mô hình quản lý công mới (New management). Đó là sự điều hành, giám sát, quản lý của các chủ thể khác nhau trong xã hội nhằm phục vụ tốt hơn các nhu cầu chính đáng của nhân dân. Có thể nói, quản lý công là một cách tiếp cận mới đối với hành chính công truyền thống, nhằm đổi mới chất lượng quản lý nhà nước, hướng tới một nền hành chính năng động, linh hoạt hơn. Quản lý công quan tâm đến hiệu quả tác động, mức độ ảnh hưởng của nền hành chính đối với xã hội; đặc biệt chú trọng chức năng phục vụ,  yếu tố chuyên môn của quản trị và  nội dung  hợp tác công  tư. Đặc biệt, nhiều nguyên tắc, phương pháp quản lý KTTN hiện đại  được Nhà nước áp dụng nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả  của bộ máy hành chính. 

 Nhiều tổ chức đã áp dụng mô hình chi phí-kết quả trong quản lý và cung cấp các dịch vụ công đáp ứng nhu cầu của xã hội với nguồn lực hạn chế. Thuật ngữ “khách hàng là thượng đế” được nhiều nước sử dụng để đổi mới mối quan hệ giữa  cơ quan công quyền và công dân.  Căn cứ vào đặc điểm thể chế nhà nước và đặc điểm chính trị - kinh tế - xã hội ở mỗi giai đoạn phát triển, nền hành chính công của mỗi quốc gia có những đặc điểm riêng. Khả năng thích ứng của nền hành chính công với điều kiện cụ thể của mỗi quốc gia là yếu tố quan trọng  nâng cao hiệu quả quản lý. Dưới góc độ nhà nước, hành chính công là  thiết chế  thực hiện quyền lực nhà nước, bao gồm hoạt động quản lý của các cơ quan hành chính nhà nước từ trung ương đến địa phương. Tuy nhiên, trong thực tiễn hệ thống chính trị nước ta, hành chính nhà nước không chỉ giới hạn  trong cơ quan hành pháp mà còn bao gồm một số hoạt động của các cơ quan Đảng, Nhà nước và các tổ chức  chính trị - xã hội quần chúng (một số tổ chức chính trị - xã hội trong cơ cấu hệ thống chính trị được Nhà nước giao quyền thực hiện một số nhiệm vụ quản lý nhà nước). Nhìn từ mọi góc độ, yếu tố quan trọng nhất của hành chính công vẫn là việc thực thi quyền hành pháp, quản lý và  cung ứng các dịch vụ công cho xã hội.  Nền hành chính phát triển luôn giữ vững mục tiêu và hiệu quả của hoạt động quản lý. Không gian công cộng của các nước phát triển cũng như đang phát triển đang đứng trước những thách thức to lớn do xu thế toàn cầu hóa, sự tiến bộ vượt bậc của khoa học  công nghệ, mối quan hệ  chính trị - hành chính - thị trường ngày càng đa dạng và phức tạp, sự phát triển của kinh tế tri thức, dân trí được nâng cao về mọi mặt,… Bối cảnh hành chính đặt dưới chất lượng sử dụng của nhà nước và chất lượng sử dụng của quốc gia ngày càng cao. 

 Quá trình hình thành nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và mở rộng hội nhập kinh tế quốc tế ở nước ta đòi hỏi phải có sự thay đổi về vai trò điều hành của nhà nước. Mặc dù không thể bỏ qua vai trò quản lý, kể cả biện pháp trực tiếp hay gián tiếp, nhưng nhà nước cần quan tâm đến cách thức, phạm vi và mức độ phù hợp. Mặt khác, mặc dù phải tôn trọng chức năng vận hành của thị trường nhưng trong nhiều trường hợp, nhà nước phải có những biện pháp can thiệp thích hợp, nhanh chóng để nâng cao hiệu quả kinh tế và đảm bảo  công bằng xã hội. Đồng thời, nhà nước cũng  tránh biện minh cho mình mà thông qua nền hành chính của mình, ưu tiên quản lý bằng pháp luật và các công cụ điều tiết vĩ mô nhằm hướng dẫn, thu hút các thành phần kinh tế, các tổ chức xã hội - nghề nghiệp  tham gia phục vụ  quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Nhà nước cần vận dụng các yếu tố cạnh tranh tích cực của thị trường,  nội dung văn hóa doanh nghiệp phù hợp, phương thức quản lý linh hoạt và cách thức sử dụng ngân sách  khu vực tư nhân tiết kiệm, hiệu quả trong các dịch vụ công  nhưng không làm lu mờ  chức năng quyền lực công, phân cấp và phục vụ công của nền hành chính. KTTN nước ta tuy chưa phát triển mạnh nhưng vẫn có thể vận dụng các phương pháp, kỹ thuật quản trị kinh doanh như: định hướng, điều phối, đánh giá theo kết quả, kiểm soát  chu trình quản lý chất lượng, động viên vật chất, động viên tinh thần và một số kỹ năng trong nghệ thuật quản lý con người để nâng cao hiệu quả hoạt động công vụ. Cán bộ, công chức quản lý không chỉ làm theo mệnh lệnh, hoàn thành công việc theo  chu trình có sẵn mà chủ động xây dựng và triển khai kế hoạch để đạt được mục tiêu của cơ quan, tổ chức. Để thuận lợi cho việc đánh giá, cần  song song  áp dụng  quy trình, thủ tục công vụ với việc xây dựng hệ thống chỉ tiêu định lượng để đánh giá mức độ hoàn thành công việc. 

 Trong các hệ thống hành chính phát triển, đội ngũ công chức hành chính, nhất là cán bộ cấp cao  không phải là những người trung lập, không còn hoàn toàn  “chính trị  đi, hành chính ở lại”. Đội ngũ này gồm những người đã qua đào tạo chính trị, tham gia hoạt động chính trị và thực hiện các nhiệm vụ chính trị - hành chính trong bộ máy hành pháp. Họ có thể được coi là  cầu nối giữa quyền lực chính trị và hành chính. Ở nước ta, Đảng lãnh đạo nhà nước và xã hội. Nhà nước là trung tâm  quyền lực trong hệ thống chính trị, quản lý mọi mặt đời sống xã hội. Các tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội tham gia quản lý nhà nước với các hình thức và phương thức khác nhau. Như vậy, bộ máy hành chính phải phục vụ chính trị, phục vụ  thực hiện thắng lợi đường lối của Đảng, phục vụ lợi ích chính đáng của nhân dân một cách hiệu quả, hiệu quả. Cải cách hành chính phải nằm trong  đổi mới toàn diện phương thức lãnh đạo của Đảng,  tổ chức và hoạt động của cả hệ thống chính trị nhằm xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, phát huy mạnh mẽ vai trò  quản lý đất nước và xã hội của nhà nước. Để quản lý công  hiệu quả, cần tập trung làm rõ vai trò, trách nhiệm và nâng cao năng lực của cấp ủy đảng các cấp ở từng cơ quan. Là lực lượng đảm nhận những vị trí then chốt, biến chủ trương, đường lối thành chương trình công tác, kế hoạch hành động cụ thể trong thực tiễn quản lý. Ưu tiên đào tạo, khuyến khích cán bộ quản lý, công chức cấp cao các nội dung về đạo đức và kỹ năng lãnh đạo, quản lý trong nền kinh tế thị trường. 

2.Phân quyền

  Phân quyền và tư nhân hóa một phần  hoạt động của nhà nước là đặc điểm tiếp theo của mô hình quản lý công kiểu mới ở nhiều quốc gia. Phân quyền được thể hiện dưới nhiều hình thức và mức độ khác nhau như phân cấp, ủy quyền, trao quyền hay phân công, phân quyền… nhưng xu hướng chung là Chính phủ  giao nhiều quyền hạn và trách nhiệm  hơn cho  chính quyền địa phương, các bộ, ngành, cơ quan cấp dưới trong việc chủ động quản lý các nguồn lực được giao. Phân cấp giúp  cấp trung ương tập trung thực hiện vai trò hoạch định chính sách, giảm bớt  hoạt động điều hành; phát huy tính chủ động, sáng tạo của chính quyền địa phương, đơn vị cơ sở, đưa bộ máy hành chính tiệm cận với  đặc thù kinh tế - xã hội; bảo đảm công bằng, phát triển đa dạng dịch vụ, cung cấp dịch vụ  hiệu quả hơn cho người dân với tư cách là khách hàng; phát huy dân chủ, tạo điều kiện để công dân, tổ chức  tham gia  hoạt động quản lý công và giám sát quá trình thực hiện chức năng công. Về câu hỏi tư nhân hóa, theo ý kiến ​​của nhiều học giả quốc tế, đó không chỉ là cách nâng cao hiệu quả mà còn giúp nền hành chính đỡ gánh vác quá nhiều chức năng, nhiệm vụ và  khó  đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của người dân. Ở đây không chỉ  là  chuyển công sản thành tư hữu  mà  bao gồm nhiều hình thức như đấu thầu, hợp đồng dịch vụ công, hợp đồng lao động, cổ phần hóa, cổ phần hóa nhằm tinh gọn bộ máy tổ chức, nâng cao năng lực cạnh tranh trong thực thi công vụ. Tư nhân hóa cũng được nhiều học giả coi là một cách để phát huy mọi nguồn lực tham gia phát triển đất nước và giải quyết các vấn đề xã hội. Với ý nghĩa này, tư nhân hóa có thể được coi là một nội dung của xã hội hóa. Ở nước ta, xã hội hóa được hiểu là chuyển  việc cung ứng dịch vụ công sang khu vực ngoài nhà nước; huy động sự đóng góp và khuyến khích sự tham gia rộng rãi của người dân, các tổ chức xã hội - nghề nghiệp vào quá trình cung ứng dịch vụ công. Dù dưới hình thức nào thì Nhà nước vẫn là người chịu trách nhiệm trước xã hội về việc bảo đảm đáp ứng nhu cầu của nhân dân ở mức cao nhất. 

 Trong công cuộc cải cách hành chính hiện nay, Đảng và Nhà nước ta đang quan tâm hoàn thiện thể chế phân cấp Trung ương - địa phương nhằm trao cho chính quyền địa phương các cấp đủ quyền và trách nhiệm để chủ động, sáng tạo, phát huy dân chủ, thu hút sự tham gia của người dân vào quản lý công từ cấp chính quyền cơ sở; áp dụng chế độ tự chủ toàn diện của các đơn vị sự nghiệp, cung ứng dịch vụ công. Chúng ta đang nỗ lực nghiên cứu, xác định những dịch vụ thiết yếu Nhà nước chịu trách nhiệm trực tiếp cung ứng và những công việc, dịch vụ nên ủy nhiệm cho cộng đồng xã hội thực hiện; phân định chức năng quản lý hành chính nhà nước với quản lý, cung ứng dịch vụ công và quản trị sản xuất, kinh doanh; tổ chức bộ máy hành chính tinh gọn, cơ cấu hợp lý, rành mạch trách nhiệm, quyền hạn; quy định cụ thể những việc cơ quan, tổ chức hay công chức (nhóm nào) thực hiện việc gì (hay bị cấm làm việc gì) để tránh lạm quyền hay thiếu hiệu quả quản lý khi cấp trên phải giải quyết công việc của cấp dưới; ứng dụng công nghệ thông tin trong toàn bộ quy trình cung ứng dịch vụ công… Tuy nhiên, khi tiến hành phân cấp, thực hiện xã hội hoá, cần có kế hoạch nâng cao năng lực, chuẩn bị đầy đủ nguồn nhân lực, cơ chế quản lý, các điều kiện thuận lợi cho chính quyền địa phương, đơn vị cơ sở. Đồng thời, tăng cường chế độ thông tin, báo cáo và vai trò hướng dẫn, kiểm tra, giám sát của cấp trên, của các cơ quan hữu quan. Điều này giúp bảo đảm tính khả thi của các đề án phân cấp, xã hội hoá, tránh nguy cơ phân phối dịch vụ không đồng đều, bất bình đẳng giữa các công dân và giữa các vùng miền.  Theo cách tiếp cận quản lý công, nền hành chính hiện đại không đòi hỏi phải xây dựng một hệ thống quy định chặt chẽ, cứng nhắc mà  là những cơ chế mềm dẻo, linh hoạt, thích ứng với những thay đổi của tình hình phát triển kinh tế - xã hội. Đây  là việc bãi bỏ các quy định về thiết chế tư pháp và thủ tục hành chính đã trở nên rườm rà, phức tạp và khó áp dụng. Nước ta đang  cải cách thủ tục hành chính, xóa bỏ cơ chế “xin - cho”, coi đây là khâu đột phá trong cải cách hành chính nhằm đơn giản hóa, loại bỏ các thủ tục hành chính gây khó khăn, phiền hà cho  hoạt động dân sự, sản xuất, thương mại. Việc phổ biến quy trình giải quyết công việc và áp dụng cơ chế “một cửa liên thông” là một trong những biện pháp  đổi mới mối quan hệ giữa cơ quan công quyền với công dân, tổ chức; tạo sự liên thông giữa các cơ quan chức năng trong công tác phối hợp, điều hành công việc nhanh chóng, rõ trách nhiệm từng khâu; giúp cơ cấu lại  bộ máy hợp lý hơn. Cải cách thủ tục hành chính tuy đã đạt được những kết quả rõ rệt nhưng vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của thời kỳ mới. Thực tiễn đòi hỏi phải gắn  cải cách thủ tục hành chính với sửa đổi, xác định rõ thẩm quyền, trách nhiệm của cơ quan hành chính các cấp, đẩy mạnh phân cấp,  xã hội hóa rộng rãi nhằm phục vụ nhân dân tốt hơn, thích ứng tốt hơn với yêu cầu quản lý nhà nước trong cơ chế thị trường. Cần luật hóa các quy định về thủ tục hành chính. Chỉ trong trường hợp thật cần thiết, các bộ, ngành, địa phương mới ban hành thủ tục hành chính nhưng phải bảo đảm các tiêu chí: đơn giản, rõ ràng, dễ thực hiện, tạo thuận lợi tối đa cho tổ chức, cá nhân. Dự án Luật Thủ tục hành chính đang được soạn thảo  nhằm tạo cơ sở pháp lý cho việc thực hiện thống nhất  quy trình, thủ tục hành chính trong giải quyết công việc giữa các cơ quan, giữa cơ quan, công chức với công dân, tổ chức. 

  Cuối cùng, xu hướng quốc tế hóa đời sống kinh tế - xã hội cũng tác động đến quản lý công. Nhiều quốc gia đã điều chỉnh hệ thống thể chế và thủ tục hành chính cho phù hợp với pháp luật và thông lệ quốc tế. Việt Nam đang hội nhập ngày càng  sâu, rộng vào nền kinh tế toàn cầu. Vì vậy, một mặt, nền hành chính phải giữ gìn và phát huy những giá trị, truyền thống quý báu về lịch sử dựng nước, giữ nước và giữ nước của tổ tiên ta. Mặt khác, tiếp thu có chọn lọc  tri thức phát triển hành chính của nhân loại; Rút kinh nghiệm quốc tế về xây dựng nền hành chính chuyên nghiệp, với cơ cấu các máy trạm được thiết kế theo nhu cầu thực tế của từng cơ quan, đơn vị. Nêu rõ yêu cầu, tiêu chuẩn đối với từng vị trí, chức danh để tuyển chọn người đảm nhiệm có phẩm chất, năng lực phù hợp nhất, sử dụng “đúng người, đúng vị trí”, đánh giá công việc khách quan và có chính sách bố trí cán bộ hợp lý, tạo động lực cho công chức nỗ lực sáng tạo, say mê. Áp dụng các hình thức thi tuyển như: thí điểm thi tuyển bổ nhiệm vào một số chức danh nghề nghiệp hoặc chức vụ lãnh đạo, quản lý; áp dụng cơ chế khoán, đấu thầu công vụ, tạo sự cạnh tranh giữa các công chức, giữa các cơ quan, đơn vị  và với các tổ chức ngoài hệ thống hành chính về năng suất, chi phí, chất lượng phục vụ... Mỗi cá nhân, mỗi đơn vị phải tích cực học tập, nâng cao hiệu quả hoạt động, đổi mới tư duy,  phong cách phục vụ, cải tiến lề lối làm việc để tồn tại và phát triển trong môi trường cạnh tranh. Có như vậy, hiệu quả quản lý công hay chất lượng phục vụ của nền hành chính mới được nâng cao, đáp ứng  tốt hơn  quyền và lợi ích của người dân.