Pháp luật về an sinh xã hội

1. Khái quát  pháp luật về BHXH đối với người cao tuổi 

 Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), người cao tuổi là người từ 65 tuổi trở lên, nghĩa là xét về mặt y học và trên cơ sở đánh giá các biểu hiện suy giảm chức năng tâm, sinh lý và  vận động. . Xét về khía cạnh kinh tế - xã hội, người cao tuổi là những người về cơ bản đã suy kiệt khả năng lao động, cần được nghỉ ngơi. Trong Công ước số 128 của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) về hệ thống mất khả năng lao động, tuổi già và tử tuất (1967), Điều 15 quy định  tuổi được tính là tuổi già để hưởng chế độ hưu trí là “tuổi không quá 65 tuổi trở lên, nhưng có thể do cơ quan có thẩm quyền xác định theo tiêu chuẩn nhân khẩu, kinh tế, xã hội sẽ do thống kê của các nước chỉ ra" [ Ở Việt Nam, người cao tuổi theo định nghĩa trong Luật Người cao tuổi của năm 2009 là công dân Việt Nam từ  60 tuổi trở lên (Điều 2)[2].  An sinh xã hội theo định nghĩa của ILO: An sinh xã hội là sự bảo vệ của xã hội dành cho các thành viên của mình, thông qua một loạt các biện pháp công, trước những khó khăn về kinh tế và xã hội do bị cắt giảm hoặc mất thu nhập,  ốm đau, thai sản, tai nạn lao động , thất nghiệp, thương tật, tuổi già và cái chết; đồng thời chăm sóc y tế, trợ cấp cho các gia đình đông con. Luật An sinh xã hội là một tập hợp các quy định  pháp luật điều chỉnh các mối quan hệ an sinh xã hội nhằm bảo vệ người cao tuổi được thiết lập trên cơ sở các quyền cơ bản của con người. Đạo luật An sinh xã hội được xây dựng nhằm bảo vệ một trong những nhóm yếu thế trong xã hội, đó là người già. Điều chỉnh các quan hệ pháp luật liên quan đến thu nhập, chăm sóc sức khỏe, bảo trợ xã hội, chính sách trợ giúp và trợ cấp người cao tuổi. Những quy định này nhằm  giảm thiểu  gánh nặng  kinh tế cho người cao tuổi và gia đình họ. Người cao tuổi trong xã hội hiện đại có sức khỏe tốt hơn nhờ chế độ dinh dưỡng hợp lý, chăm sóc y tế tốt hơn  nên tuổi thọ trung bình cũng cao hơn, nhiều người vẫn có khả năng làm việc trong một số lĩnh vực nhất định. Vì vậy, nhà nước phải có  chính sách, pháp luật về an sinh xã hội để khuyến khích người cao tuổi phát huy những kinh nghiệm quý báu của mình, đồng thời hướng dẫn, hỗ trợ thế hệ trẻ vươn lên trong thời đại mới.  

 Theo thống kê của Liên hợp quốc (2018), tuổi thọ trung bình của nam  và nữ  ở Việt Nam lần lượt là 72 và 81 tuổi – những con số ấn tượng đối với một quốc gia có thu nhập trung bình. Tuy nhiên, tuổi thọ khỏe mạnh của Việt Nam vẫn thấp hơn  so  với các nước có cùng  tuổi thọ bình quân tính từ khi sinh (như Thái Lan, Malaysia). Tỷ lệ NCT tự đánh giá sức khỏe tốt hoặc rất tốt còn thấp (chỉ khoảng 5%), trong khi  hơn 65% cho rằng  sức khỏe của mình kém và rất xấu[3]. Số liệu thống kê trên cho thấy dân số Việt Nam đang già hóa, tốc độ già hóa cao, nằm trong nhóm già yếu. Như vậy, Nhà nước  phải có  chính sách hỗ trợ người cao tuổi để giúp họ ổn định cuộc sống. 

  Pháp luật về an sinh xã hội cho người cao tuổi có ảnh hưởng đến nhiều nước trên thế giới  và có những quy định khác nhau. Có nước quy định trong hệ thống pháp luật ASXH bao trùm các lĩnh vực như: chăm sóc sức khỏe, nhà ở, BHXH, BHYT, chính sách trợ cấp xã hội cho người cao tuổi. Một số nước quy định  chính sách an sinh xã hội cho người cao tuổi trong  luật riêng về người cao tuổi. Bất kể quy định nào, có bằng chứng cho thấy tất cả các quốc gia đều muốn bảo vệ chất lượng cuộc sống của người cao tuổi, đặc biệt là khi dân số toàn cầu ngày càng già đi. Luật an sinh xã hội cho người cao tuổi ở Việt Nam cũng vậy.  

 Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về Công tác dân số trong tình hình mới nhấn mạnh: “Hoàn thiện chính sách pháp luật về bảo vệ, chăm sóc và phát huy vai trò người cao tuổi; khuyến khích người cao tuổi tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội; xác định rõ trách nhiệm, nghĩa vụ và quyền lợi của người sử dụng lao động và người lao động lớn tuổi. Tích cực, chủ động tạo môi trường thân thiện với lứa tuổi; phát triển mạnh hệ thống chuyên khoa lão khoa trong các cơ sở y tế. Khuyến khích phát triển các cơ sở chăm sóc người cao tuổi; cung cấp các loại hình dịch vụ đáp ứng nhu cầu sinh hoạt, văn hóa, giải trí của người cao tuổi. Mục tiêu đến năm 2030, tuổi thọ bình quân đạt 75 tuổi, trong đó thời gian sống khỏe mạnh đạt tối thiểu 68 năm; 100% NCT có thẻ bảo hiểm y tế, được quản lý sức khỏe, được khám chữa bệnh, được chăm sóc tại gia đình, cộng đồng, cơ sở chăm sóc tập trung”[4].  

 Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013 Điều 37, khoản 3 quy định: “Người cao tuổi được nhà nước, gia đình và xã hội chăm sóc và phát huy vai trò trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”6. Việc quy định bảo vệ, chăm sóc NCT trong Hiến pháp - văn bản Luật cao nhất cho thấy, Đảng và Nhà nước đã thể hiện sự quan tâm sâu sắc, nghiêm túc đối với NCT, bảo vệ quyền được chăm sóc, được yêu thương của NCT; thể hiện sự quan tâm, đánh giá đúng mực của Nhà nước đối với NCT khi họ đã hết tuổi lao động, về nghỉ hưu theo chính sách của Nhà nước cảm thấy an tâm, cuộc sống ổn định thư thái. NCT được Nhà nước đưa ra những chính sách pháp luật về ASXH phù hợp, đúng đắn sẽ làm cho con cái trong gia đình tập trung vào công việc cống hiến cho đất nước, cho xã hội, mà không phải quá bận tâm lo lắng tới cha mẹ mình già yếu không được hưởng các chế độ chính sách của Nhà nước.  

 Ngoài Hiến pháp, Luật NCT 2009 còn có rất nhiều văn bản dưới luật khác như Nghị định số 06/2011/NĐ-CP ngày 14/01/2011 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thị hành một số điều của Luật NCT; Quyết định số 178/QĐ- TTg ngày 22/11/2011 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt chương trình hành động quốc gia về NCT Việt Nam giai đoạn 2012 - 2020; Quyết định số 7618/QĐ-BYT ngày 30/12/2016 của Bộ Y tế phê duyệt Đề án chăm sóc sức khỏe NCT giai đoạn 2017 - 2025; Thông tư số 35/2011/TT-BYT ngày 15/10/2011 của Bộ Y tế hướng dẫn thực hiện chăm sóc sức khỏe NCT; Thông tư số 21/2011/TT-BTC ngày 18/02/2011 của Bộ Tài chính quy định quản lý và sử dụng kinh phí chăm sóc sức khỏe ban đầu cho NCT tại nơi cư trú; chúc thọ, mừng thọ và biểu dương khen thưởng. Từ những quy định trên cho thấy Nhà nước đã quan tâm chăm sóc NCT theo lộ trình và có những kế hoạch cụ thể; mỗi bộ, ngành liên quan đều có những quy định, chính sách, chương trình hành động để nhằm hỗ trợ cho NCT. 

  Có thể thấy rằng, pháp luật ASXH của nước ta về NCT tương đối hoàn thiện, bảo đảm mọi mặt đời sống của NCT, giải quyết những khó khăn của NCT về kinh tế, những khó khăn trong tiếp cận các dịch vụ xã hội, khó khăn trong việc hòa nhập cộng đồng, xã hội,… Các quy định trong các văn bản chính sách góp phần đáp ứng đầy đủ mọi nhu cầu của NCT trong vấn đề ăn, mặc, ở, đi lại, nhu cầu an toàn, khám, chữa bệnh và nhu cầu được tự khẳng định bản thân, được tiếp tục học hỏi, tham gia lao động và đóng góp cho xã hội. Trước xu hướng già hóa dân số của Việt Nam, trong thời gian tới, việc ban hành các CSXH dành cho NCT mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, tăng cường chức năng phòng ngừa của công tác xã hội, giảm bớt các khó khăn về an sinh xã hội trong tương lai. 

2. Thực tiễn thực hiện pháp luật an sinh xã hội đối với người cao tuổi 

 Một quốc gia có nhiều chính sách an sinh xã hội tốt là quốc gia đó thể hiện được sự vững mạnh trong kinh tế và ổn định trong chính trị, chăm lo đời sống cho NCT cũng là thể hiện sự ghi nhận những năm tháng cống hiến tuổi trẻ của họ, giáo dục thế hệ trẻ biết hướng về nguồn cội và cũng là xây dựng tương lai cho chính họ khi bước vào tuổi xế chiều. Hiện nay, pháp luật ASXH của nước ta đã có những điểm cải thiện rõ rệt, nhằm đảm bảo ASXH cho người cao tuổi, cụ thể như sau: 

 Thứ nhất, về chăm sóc sức khỏe người cao tuổi. Chúng tôi đang hướng tới bảo hiểm sức khỏe toàn diện cho người cao tuổi. Do đó, người cao tuổi có thể tham gia bảo hiểm y tế do cá nhân tham gia  hoặc đơn vị khác chi trả để người cao tuổi được hưởng trợ cấp trong trường hợp ốm đau, bệnh tật. Hiện nay, nhà nước cũng đang nỗ lực phối hợp với các tổ chức đoàn thể, Hội Người cao tuổi Việt Nam để chăm lo sức khỏe cho người cao tuổi, đặc biệt là những người không có lương hưu, thuộc  hộ nghèo,  cận nghèo, gia đình chính sách. Việc xây dựng và ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật về ASXH cho thấy Nhà nước rất quan tâm đến NCT, nhất là NCT có công với nước, thuộc các gia đình chính trị... diễn biến phức tạp, kéo dài,  ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của nhân dân, nhất là đối với NCT. người cao tuổi, chính phủ đã nhanh chóng ban hành các chính sách hỗ trợ người cao tuổi. Cụ thể, theo quy định tại Nghị định số 20/2021/NĐ-CP ngày 15/3/2021 của Chính phủ, người cao tuổi phải được điều trị bệnh Covid-19 (F0) hoặc cách ly y tế theo quy định của cơ quan nhà nước. (F1), được ngân sách nhà nước hỗ trợ thêm 1.000.000 đồng/người trong thời gian điều trị, cách ly từ ngày 27/4/2021 đến  ngày 31/12/2021.  

 Thứ hai, về trợ cấp xã hội và bảo trợ xã hội đối với người cao tuổi. Hiện nay, pháp luật về bảo trợ xã hội người cao tuổi được quy định tại nhiều văn bản quy phạm pháp luật, cụ thể từ điều 17 đến điều 20 luật người cao tuổi 2009, quy định riêng về bảo trợ xã hội người cao tuổi, nghị định số 136/2013/ NĐ-CP quy định chính sách trợ giúp xã hội đối với người cao tuổi, Nghị định số 20/2021/NĐ-CP thay thế Nghị định số 136/2013 quy định  chính sách trợ giúp xã hội đối với người cao tuổi. Ngoài ra, người cao tuổi còn được  trợ giúp đột xuất, còn gọi là  trợ giúp đột xuất khi gặp rủi ro,  khó khăn bất khả kháng như: thiên tai, hỏa hoạn, tai nạn, chết. Người cao tuổi được hưởng trợ cấp một lần khi  sống tại cộng đồng, với gia đình hoặc khi được hộ gia đình, cá nhân nhận làm con nuôi. Thứ ba, chính sách pháp luật đối với các dịch vụ công  và đời sống tinh thần của người cao tuổi. Nhà nước đã có các quy định liên quan đến việc thực hiện Luật Người cao tuổi năm 2009 và Nghị định số 06/2011/NĐ-CP để giảm giá vé  phương tiện  công cộng cho người cao tuổi. Bộ GTVT cũng có công văn số 3873/BGTVT-PC, thông tư số 71/201/TT-BGTVT quy định hỗ trợ người cao tuổi trong quá trình sử dụng phương tiện giao thông công cộng được giảm giá vé  đường bộ, đường sông, hàng không và xe ưu tiên. chỗ ngồi, hỗ trợ  lên xuống xe và các điều kiện khác với người cao tuổi cần được chăm sóc đặc biệt. Việc đưa ra các quy định hỗ trợ người cao tuổi tham gia sử dụng dịch vụ giao thông công cộng là giúp cải thiện cuộc sống của người cao tuổi, thông qua việc tạo cơ hội cho người cao tuổi tham gia các hoạt động cộng đồng, thuận tiện hơn trong việc đi lại, tham quan các điểm du lịch, lịch trình, khám chữa bệnh tại địa phương. trường hợp túng thiếu hoặc ốm đau. Việc người cao tuổi được ưu tiên khi sử dụng phương tiện giao thông công cộng cũng đảm bảo an toàn cho người cao tuổi khi tham gia giao thông, giảm bớt khó khăn về kinh tế khi phải chi trả chi phí đi lại. Ngoài ra, đối với  tham quan du lịch và sử dụng dịch vụ du lịch, NCT còn được ưu tiên nộp phí bằng 50% mức phí đang áp dụng. Thông tư số 127/2011/TT-BTC ngày 09 tháng 9 năm 2011 của Bộ Tài chính hoặc Thông tư số 06/2012/TT-BVHTTDL ngày 14 tháng 5 năm 2012 của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quy định về hỗ trợ đối tượng tham gia  hoạt động văn hóa, thể thao và du lịch mà cơ quan, tổ chức, cá nhân giúp đỡ người cao tuổi tham gia các hoạt động văn hóa, thể thao và du lịch với mức chi phí hợp lý. Các chính sách của Nhà nước giúp khuyến khích, động viên, hỗ trợ NCT tham gia  các hoạt động văn hóa, thể thao, du lịch nhằm nâng cao đời sống tinh thần của NCT, tạo niềm vui, sự  phấn khởi, từ đó  giảm bớt sự cô đơn của NCT, nâng cao chất lượng cuộc sống của NCT.  

 2. Một số kiến ​​nghị hoàn thiện pháp luật 

 Bên cạnh những kết quả đạt được nêu  trên, pháp luật về ASXH đối với người cao tuổi ở nước ta  còn một số tồn tại cần tiếp tục hoàn thiện như sau: 

 Thứ nhất, quy định về người cao tuổi được hưởng  chính sách an sinh xã hội. Người cao tuổi được hưởng các chính sách an sinh xã hội  hạn chế, cần mở rộng  đối tượng, nâng mức trợ cấp, trợ giúp khác cho người cao tuổi tương ứng với điều kiện kinh tế - xã hội theo từng giai đoạn phát triển của công ty và có lộ trình cụ thể. cho từng thời kỳ. Hơn nữa, tuổi  hưởng trợ cấp còn cao. NCT  thuộc  hộ nghèo, không có cha mẹ chăm sóc phần lớn có hoàn cảnh khó khăn, không được rèn luyện thân thể, phải tự lao động kiếm sống nên thể trạng không  tốt, khả năng lao động kém. yếu đuối. không còn nữa. . Đối với họ, khoảng thời gian để hưởng trợ cấp từ 60  đến 75 tuổi  là khá dài. 

 Thứ hai, trợ cấp an sinh xã hội cho người cao tuổi còn thấp so với mức sống cơ bản, chế độ trợ cấp cho người cao tuổi hiện nay chưa đảm bảo mức chi  tối thiểu so với mức lương tối thiểu  quy định. Luật cũng phải quy định cụ thể điều kiện tăng mức hưởng bình thường để cách tính  trợ cấp cho người cao tuổi phù hợp hơn. 

 Thứ ba, chính sách chăm sóc sức khỏe người cao tuổi cần được quy định rõ ràng và chính xác hơn. Chính sách hỗ trợ  chăm sóc sức khỏe của Nhà nước còn hạn hẹp, chỉ có người cao tuổi thuộc hộ nghèo không có nghĩa vụ và quyền phụng dưỡng, hoặc có người có nghĩa vụ và quyền phụng dưỡng nhưng đối tượng này được xã hội hưởng  trợ cấp chăm sóc sức khỏe hàng tháng. cơ chế. phân bổ. Người từ  80 tuổi trở lên không thuộc đối tượng quy định trên và không hưởng lương hưu thì được hưởng trợ cấp bảo hiểm xã hội hàng tháng và trợ cấp xã hội hàng tháng. Với quy định này, chỉ những người từ 80 tuổi trở lên mới được hưởng trợ cấp xã hội. So với  thực tế ở Việt Nam thì độ tuổi được hưởng là quá cao, trong khi  tuổi  bình quân của người cao tuổi ở Việt Nam  là 72 tuổi,  chủ yếu sống ở nông thôn, 72,9% người cao tuổi chủ yếu là lao động chân tay, điều kiện sống còn khó khăn, thấp. thu nhập. Như vậy, những người cao tuổi chưa đến tuổi được hưởng chính sách chăm sóc y tế của Nhà nước không còn cơ hội rất tốt để được thụ hưởng. Nhà nước và các cơ quan chuyên môn cần nghiên cứu mở rộng đối tượng người cao tuổi được hưởng chính sách khám chữa bệnh miễn phí để tạo điều kiện cho người cao tuổi được chăm sóc tốt hơn. Ngoài ra, cần phải giữ các quy định về hồ sơ và giấy tờ ở mức tối thiểu để người cao niên có thể dễ dàng tiếp cận  các chính sách chăm sóc sức khỏe của tiểu bang.