Điểm mới tại Bộ luật Tố tụng Hình sự sửa đổi 2021

Bộ luật tố tụng hình sự 2021 sửa đổi có gì mới? Hãy đọc bài viết dưới đây của Luật ACC để biết thêm chi tiết.

1. Bổ sung trách nhiệm theo dõi, xác minh sơ bộ tố giác tin báo về tội phạm cho Công an cấp xã

Trước đó, theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, Công an cấp thành phố không có nhiệm vụ điều tra, xác minh sơ bộ như Công an huyện, thành phố và Công an đồn mà thu thập lời khai lần đầu. Tuy nhiên, đến Bộ luật sửa đổi, bổ sung năm 2021, trách nhiệm của công an xã được sửa tương đương với trách nhiệm của công an huyện, quận, thị trấn và công an đồn. Cụ thể hơn, khoản 3 Điều 146 của Bộ Công an đã được sửa đổi, bổ sung như sau: Công an thành phố, huyện, quận, thị xã, đồn Công an có trách nhiệm tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm, lập biên bản tiếp nhận, thẩm tra, xác minh sơ bộ và chuyển ngay tin báo, tố giác kèm theo tài liệu, đồ vật có liên quan cho cơ quan điều tra có thẩm quyền.
Tuy nhiên, trên thực tế, tùy từng trường hợp cụ thể, Công an cấp xã sẽ phải tiếp nhận, kiểm tra sơ bộ trước khi chuyển giao cho cơ quan điều tra có thẩm quyền. Hoặc để cơ quan điều tra có thẩm quyền tiếp nhận thông tin, xử lý theo quy định, Công an thành phố phải thông báo ngay qua hình thức liên hệ nhanh nhất.

Sở dĩ pháp luật hiện hành quy định thêm trách nhiệm cho công an xã là do lực lượng công an xã không còn như trước mà đã được tổ chức chính quy, đồng bộ cả về chức danh, cơ cấu lực lượng cũng như năng lực, trách nhiệm và đạo đức công tác. Vì vậy, Công an xã đã trở thành lực lượng trung tâm trong công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm, đảm bảo trật tự an toàn xã hội, bảo vệ an ninh quốc gia. Đặc biệt trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 diễn biến hết sức khó lường thì vai trò của Công an xã càng được đề cao. Chúng tôi ghi nhận rằng, việc bổ sung quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự là vô cùng hợp lý và cần thiết.

2. Căn cứ bổ sung để tạm đình chỉ tố tụng trong vụ án hình sự

Trước yêu cầu thực tiễn, việc bổ sung căn cứ tạm đình chỉ giải quyết vụ án hình sự sẽ tạo điều kiện pháp lý thuận lợi để những khó khăn, vướng mắc được tháo gỡ ngay từ khi phát sinh cũng như trong thời gian sắp tới. Khi đó, quyền con người, quyền của công dân sẽ được bảo đảm tốt hơn. Đặc biệt là khắc phục những khó khăn, trở ngại do ảnh hưởng của thiên tai, dịch bệnh.
Thứ nhất, ở giai đoạn khởi tố, Khoản 1 Điều 148 bổ sung trường hợp hết thời hạn giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và yêu cầu khởi tố mà cơ quan có thẩm quyền không thể hoàn thành việc kiểm tra, xác minh để quyết định có khởi tố vụ án hay không vì lý do bất khả kháng là thiên tai, dịch bệnh. Thứ hai, trong giai đoạn điều tra, khoản 1 điều 229 Bộ luật sửa đổi, bổ sung 2021 đã bổ sung thêm trường hợp Cơ quan điều tra ra quyết định tạm đình chỉ điều tra bên cạnh 3 trường hợp quy định tại Bộ luật trước đây. Như vậy, hiện nay Cơ quan điều tra ra quyết định đình chỉ điều tra đối với trường hợp nào sau đây:

Vụ án chưa xác định được bị can hoặc không biết bị can đang ở đâu mà thời hạn điều tra vụ án đã hết. Trường hợp không xác định được bị can đang ở đâu thì Cơ quan điều tra phải ra thông báo chính thức trước khi tạm đình chỉ điều tra.
Nếu giám định tư pháp kết luận bị can mắc bệnh tâm thần hoặc bệnh hiểm nghèo thì có thể tạm đình chỉ điều tra trước khi hết thời hạn điều tra.

Khi yêu cầu giám định, yêu cầu định giá tài sản và yêu cầu hỗ trợ nước ngoài về mặt tu hành nhưng chưa có kết quả mà thời hạn điều tra đã hết. Trong trường hợp này, việc định giá, định giá tài sản và tương trợ tư pháp sẽ được tiếp tục cho đến khi có kết quả.
Khi việc điều tra không thể kết thúc vì lý do bất khả kháng do thiên tai, dịch bệnh nhưng đã hết thời hạn điều tra.
Thứ ba, trong giai đoạn khởi tố bị can, Điều 247 khoản 1 Bộ luật tố tụng sửa đổi, bổ sung năm 2021 đã bổ sung thêm một trường hợp Viện kiểm sát ra quyết định đình chỉ vụ án ngoài ba trường hợp được quy định trong Bộ luật tố tụng năm 2015, đó là:

Khi giám định tư pháp kết luận bị cáo mắc bệnh tâm thần hoặc bệnh hiểm nghèo thì Viện kiểm sát có thể tạm đình chỉ vụ án trước khi hết thời hạn quyết định khởi tố.
Trường hợp bị can bỏ trốn mà không biết tung tích của bị can mà thời hạn quyết định truy tố đã hết thì trong trường hợp này, Kiểm sát viên phải yêu cầu Cơ quan điều tra truy tìm bị can trước khi tạm đình chỉ vụ án.
Trường hợp trưng cầu giám định, trưng cầu giám định bất động sản, đề nghị hỗ trợ tư pháp của nước ngoài không có kết quả nhưng đã hết thời hạn ra phán quyết tố tụng. Trong trường hợp này, việc định giá, định giá tài sản và tương trợ tư pháp sẽ được tiếp tục cho đến khi có kết quả.
Khi Viện kiểm sát không thể khởi kiện để giải quyết vụ án vì lý do bất khả kháng do thiên tai, dịch bệnh mà thời hạn quyết định vụ án đã hết.

Sở dĩ, luật phải quy định bổ sung như vậy là do việc khởi tố, điều tra, truy tố nhiều vụ án, vụ án hình sự gặp khó khăn, chậm trễ do không thể tiến hành tố tụng khi tình hình thiên tai, lũ lụt nghiêm trọng xảy ra, dịch bệnh phức tạp kéo dài. Việc sửa đổi, bổ sung các quy định trên đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm; các cơ quan tố tụng có liên quan tiếp tục theo dõi, quản lý vụ án, đã đình chỉ 03 vụ án; đảm bảo vấn đề không bỏ lọt tội phạm và người phạm tội.

3. Bỏ quy định chỉ khởi tố khi có yêu cầu của người bị hại về tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp

Trước đó, Bộ luật TTHS 2015 quy định chỉ có 10 trường hợp được khởi tố theo yêu cầu của người bị hại hoặc người đại diện của họ là người dưới 18 tuổi, người có khuyết tật về tâm thần, thể chất hoặc đã chết, cụ thể tại khoản 1 các điều 134, 135, 136, 138, 139, 141, 143, 155, 156 và 226 của BLHS. Tuy nhiên, Bộ luật Tố tụng hình sự sửa đổi năm 2021 đã bỏ trường hợp xin truy cứu trách nhiệm hình sự theo yêu cầu của người bị hại tại khoản 1 Điều 226.
Theo đó, đồng bộ với việc bãi bỏ trên, Điều 157 Bộ luật Tố tụng cũng sửa đổi quy định về căn cứ không khởi tố như sau: chỉ được khởi tố vụ án hình sự đối với tội phạm quy định tại khoản 1 các Điều 134, 135, 136, 138, 139, 141, 143, 155, 156 của Bộ luật Hình sự khi đủ tuổi, sức khỏe hoặc người dưới 18 tuổi hoặc người dưới tuổi thành niên.

Tóm lại, hiện nay chỉ có 9 tội danh có thể khởi tố theo yêu cầu của người bị hại hoặc người đại diện của người bị hại.