Ngăn chặn và bài trừ tệ nạn mê tín dị đoan

Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc, đa tôn giáo. Mỗi dân tộc đều có bản sắc văn hóa, tín ngưỡng và truyền thống riêng. Tuy nhiên, cho đến nay, một bộ phận  không nhỏ nhân dân vẫn chưa phân biệt được sự giống nhau và khác nhau giữa tôn giáo và tín ngưỡng, giữa tín ngưỡng và mê tín dị đoan. Trong bài viết này, tôi xin  đề cập đến một số nội dung giống  và khác nhau, mối quan hệ giữa tôn giáo và tín ngưỡng; giữa tôn giáo, tín ngưỡng và mê tín dị đoan. 

1.Đầu tiên.Trước hết chúng ta hãy tìm hiểu các quan niệm về tín ngưỡng, tôn giáo, mê tín dị đoan. 

 Theo Mục 2 của Đạo luật Tín ngưỡng và Tôn giáo 2016, quy định: 

 “Tôn giáo là niềm tin của con người được thể hiện thông qua các nghi lễ  gắn  với phong tục, tập quán truyền thống nhằm đem lại sự bình yên về tinh thần cho cá nhân và cộng đồng”. “Hoạt động tín ngưỡng là hoạt động thờ cúng tổ tiên, các biểu tượng linh thiêng; tưởng nhớ, tôn vinh những người có công với  nước, với cộng đồng; nghi lễ  dân gian tiêu biểu cho  giá trị lịch sử, văn hóa, đạo đức xã hội. “Tôn giáo là niềm tin của con người tồn tại bằng một hệ thống quan niệm và hoạt động  gồm đối tượng thờ tự, giáo lý, giáo luật, nghi lễ  và tổ chức”. “Hoạt động tôn giáo là hoạt động truyền đạo, sinh hoạt tôn giáo và tổ chức quản lý  tôn giáo”.  Còn về khái niệm mê tín, dị đoan thì tùy thuộc vào quan điểm của mỗi người, mỗi tôn giáo khác nhau. Tuy nhiên, nhiều học giả về vấn đề này cho rằng, mê tín dị đoan là tin vào những điều mơ hồ, không thấy, không hiểu, tin một cách mù quáng, mù quáng và trái với  tự nhiên, làm tổn hại đến đời sống vật chất và tinh thần, thậm chí gây hậu quả xấu cho cá nhân, gia đình và cộng đồng.  

2. Điểm giống và khác nhau giữa tôn giáo và tín ngưỡng 

 2.1. Giống nhau 

 Thứ nhất, những người có tôn giáo (Phật giáo, Công giáo, Tin lành,...) và  sinh hoạt tín ngưỡng dân gian (tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, tín ngưỡng thờ thành, thờ Mẫu,...) dù họ có tin vào những điều mà tôn giáo này và các loại hình của nó dạy. không thể nhìn thấy hoặc nghe thấy nó trong giọng nói của những vị thần này. Thứ hai, giữa tôn giáo và tín ngưỡng, con người đều hướng tới điều tốt đẹp; có tác dụng điều chỉnh hành vi ứng xử giữa con người với nhau, giữa cá nhân với xã hội, với cộng đồng, thiết lập tốt các mối quan hệ trong gia đình trên cơ sở giáo lý của các tôn giáo và noi  gương tốt của những người được  thờ trong các tôn giáo,  loại hình tín ngưỡng đó.  

2.2. Sự khác biệt 

 Thứ nhất, nếu một tôn giáo phải có đủ 4 thành tố  đó là: giáo chủ, giáo lý, giáo luật và tín đồ, thì  tín ngưỡng dân gian lại không có 4 thành phần này. Trong đó: Đức hồng y là người sáng lập  tôn giáo này như: Đức Thích Ca sáng lập  đạo Phật, Chúa Giê-su sáng lập  đạo Công giáo, nhà tiên tri Muhammad sáng lập  đạo Hồi... Các giáo lý là những lời dạy của Đức Giáo hoàng cho tín đồ. Giáo luật là những điều luật do Giáo hội soạn thảo và ban hành để duy trì đời sống tôn giáo trong tôn giáo đó; Tín đồ là những người tự nguyện theo tôn giáo này. Thứ hai, nếu đối với một tín đồ tôn giáo, một người chỉ có thể theo một tôn giáo trong một thời điểm nhất định, thì đối với một tôn giáo, một người có thể đồng thời sống theo nhiều tín ngưỡng khác nhau. Chẳng hạn, một người vừa có tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, ông bà, cha mẹ nhưng vào ngày mồng một và ngày rằm âm lịch hàng tháng cũng đến các đình, đền, miếu để thờ thần,  thánh, mẹ. , hay đi chùa lễ Phật… 

 Thứ ba, nếu các tôn giáo đều có một hệ thống kinh điển đầy đủ và rất đồ sộ như:  Kinh, Luật, Luận của Phật giáo; hay  “Kinh thánh” và “Thánh kinh” của  Công giáo, “Koran” của Hồi giáo… rồi những “gia phả”  dòng họ và những bài  chầu văn, bài vè… Thực chất là những lễ vật trong sinh hoạt  tín ngưỡng. không phải là kinh điển.  Bốn là, nếu các tôn giáo đều có các giáo sĩ hành đạo chuyên nghiệp, theo nghề suốt đời như: các tăng sĩ của Phật giáo, các Linh mục của đạo Công giáo, các Mục Sư của đạo Tin lành… đều là những người làm việc chuyên nghiệp và hành đạo suốt đời (có thể có một vài ngoại lệ, nhưng số này chiếm tỷ lệ rất ít), thì trong các sinh hoạt tín ngưỡng dân gian không có ai làm việc này một cách chuyên nghiệp, chỉ khi nào có những hoạt động tín ngưỡng thì những ông Đám của làng mới ra làm việc (ai có khả năng, điều kiện, uy tín thì được làng mời), sau đó lại trở về nhà làm những công việc khác, và như vậy không phải là người làm việc thờ Thánh chuyên nghiệp. 

 3. Sự giống, khác nhau giữa tín ngưỡng với mê tín dị đoan 

 3.1. Sự giống nhau 

 Một là, giữa tín ngưỡng với mê tín dị đoan đều tin vào những điều mà mắt không trông rõ, tai mình không nghe thấy đối với đấng thiêng liêng mà mình thờ cúng.  Hai là, những tín điều của tín ngưỡng dân gian và mê tín dị đoan đều có tác dụng điều chỉnh hành vi ứng xử giữa con người với con người, giữa con người với xã hội, với cộng đồng, điều chỉnh hành vi ứng xử trong gia đình trên cơ sở những tín điều mà người ta tin theo của những đấng bậc và những đối tượng tôn thờ trong các loại hình tín ngưỡng và trong mê tín dị đoan.  3.2. Sự khác nhau 

 Một là, về mục đích: nếu sinh hoạt tín ngưỡng có mục đích là thể hiện nhu cầu của đời sống tinh thần, đời sống tâm linh thì người hoạt động mê tín dị đoan lấy mục đích kiếm tiền, trục lợi là chính; người hoạt động trong lĩnh vực mê tín dị đoan chỉ làm việc với khách hàng khi có tiền. Thứ hai, nếu trong lĩnh vực  hoạt động tôn giáo không có người hoạt động chuyên nghiệp hoặc bán chuyên nghiệp, thì những người hành nghề mê tín dị đoan phần lớn là  bán chuyên nghiệp hoặc chuyên nghiệp. Nhiều người sống và kiếm bộn tiền từ nghề này. Thứ ba, nếu sinh hoạt tôn giáo có nơi thờ tự (xã, đền, miếu, từ đường…) thì những người  mê tín dị đoan thường phải lợi dụng một không gian nhất định của nơi thờ tự  tín ngưỡng dân gian để hành đạo hoặc hành đạo tại chỗ. Thứ tư, nếu  người có  hoạt động tôn giáo thường xuyên sinh hoạt định kỳ tại các cơ sở thờ tự (ngày mồng một hàng tháng, ngày rằm âm lịch đến đình, chùa để lễ bái,...; hàng năm năm đến ngày giỗ cha mẹ, ông bà, sinh nhật, v.v.), những người hoạt động mê tín dị đoan không hoạt động  định kỳ, vì người đi xem bói không chỉ xem bói khi  có điều gì bất thường xảy ra. trong nhà (mất mát tài sản, bệnh tật, tai nạn, v.v.). Thứ năm, nếu  hoạt động tôn giáo được pháp luật bảo vệ,  xã hội thừa nhận thì hoạt động mê tín dị đoan bị xã hội lên án, phản đối, thậm chí có những hoạt động vi phạm pháp luật. 

 4. Mối quan hệ giữa tôn giáo, tín ngưỡng và mê tín dị đoan. 

 Như trên đã nói, giữa tôn giáo và tín ngưỡng; Giữa tín ngưỡng và mê tín dị đoan có một số điểm khác nhau nhưng cũng có những điểm giống nhau, có những mối quan hệ nhất định.  Một trong những yếu tố  phục vụ công tác truyền giáo là giáo sĩ của các tôn giáo phải dựa vào tín ngưỡng bản địa để tuyên truyền và thể hiện đức tin tôn giáo của mình. Từ cộng đồng  đời sống tôn giáo, họ cũng học  được một số điểm liên quan của một số tôn giáo nhất định về nghi  lễ, trang phục và cách sắp xếp nơi thờ tự.… 

 Đối với các hoạt động mê tín dị đoan, do không có cơ sở thờ tự chính thức nên những người hành nghề thường mượn tín ngưỡng tôn giáo (chủ yếu là  Phật giáo) và  tín ngưỡng dân gian để hành nghề. Cũng do hành nghề tại các cơ sở thờ tự tôn giáo và tín ngưỡng dân gian mà trong một mức độ nào đó “độ tin cậy” của họ đối với khách hàng có thể được nâng cao, họ sẽ dễ dàng tiếp cận được với số đông khách hàng, và như vậy, nguồn lợi mà họ thu được sẽ nhiều hơn.  Tóm lại, tôn giáo, tín ngưỡng dân gian và mê tín dị đoan có những điểm giống và khác nhau nhưng chúng có mối quan hệ qua lại với nhau. Mối quan hệ này được tạo ra bởi những người trực tiếp hoạt động trên những lĩnh vực đó. Phân biệt được sự giống nhau, khác nhau và mối quan hệ giữa chúng để có cách ứng xử cho phù hợp là điều vô cùng cần thiết, cụ thể: Trong công tác công tác quản lý nhà nước đối với các hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo, việc phân biệt biệt rõ giữa tín ngưỡng, tôn giáo và mê tín dị đoan sẽ góp phần nâng cao hiệu quả trong công tác quản lý; từ đó đưa ra được những chính sách phù hợp phát huy mặt tích cực và khắc phục mặt tiêu cực của của tôn giáo, tín ngưỡng. Đối với quần chúng nhân dân nói chung: biết trân trọng, bảo vệ, phát huy những giá trị thiêng liêng, bản chất tốt đẹp, nhân văn của tôn giáo và tín ngưỡng dân gian; nhận diện rõ các hoạt động mê tín dị đoan; nâng cao tinh thần cảnh giác, không tin, không nghe theo lời bói toán vô căn cứ; kịp thời phát hiện, đấu tranh, xử lý, bài trừ mê tín, dị đoan và những ảnh hưởng tiêu cực của nó đến mọi mặt đời sống xã hội, xây dựng đời sống tâm linh lành mạnh, thuần túy./.