Khái niệm thủ tục tố tụng dân sự rút gọn

Hiến pháp năm 2013 quy định: “Tòa án nhân dân xét xử sơ thẩm có Hội thẩm tham gia, trừ trường hợp xét xử rút gọn”, “Tòa án nhân dân xét xử tập thể và quyết định theo đa số, trừ trường hợp xét xử rút gọn” (khoản 1, khoản 4 Điều 103).

Như vậy, ngoài thủ tục tố tụng thông thường, Tòa án có thể xét xử giải quyết vụ việc dân sự theo thủ tục tố tụng dân sự rút gọn khi vụ việc dân sự có điều kiện nhất định. Về bản chất, vụ án dân sự được giải quyết theo thủ tục rút gọn đơn giản hơn nhiều so với vụ án dân sự được giải quyết theo thủ tục thông thường. Cũng như vụ án dân sự giải quyết theo thủ tục thông thường là những mâu thuẫn, tranh chấp dân sự phức tạp, gay gắt đòi hỏi phải tranh tụng về chứng cứ, tài liệu và căn cứ pháp luật thì vụ án dân sự giải quyết theo thủ tục rút gọn là những tranh chấp dân sự có tính chất đơn giản, rõ ràng, bị đơn thừa nhận nghĩa vụ của mình, không có tranh tụng về chứng cứ, tài liệu nước ngoài. Như vậy, thủ tục giải quyết các vụ án dân sự này sẽ đơn giản hơn so với thủ tục thông thường về thời gian, thành phần hội đồng xét xử, trình tự các bước tiến hành giải quyết của tòa án.

Thủ tục rút gọn là thủ tục tố tụng dân sự do Toà án áp dụng để giải quyết các việc dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, lao động có đủ điều kiện theo quy định của pháp luật trong thời gian ngắn, do Thẩm phán tiến hành với trình tự đơn giản so với thủ tục giải quyết vụ án dân sự nhằm giải quyết vụ án nhanh chóng, đúng pháp luật. Tố tụng dân sự tóm tắt có những đặc điểm cơ bản sau:

- Thủ tục rút gọn chỉ được tòa án áp dụng để giải quyết các vụ án dân sự có đủ điều kiện do pháp luật quy định. Đây là những vụ án dân sự có tính chất đơn giản, tình tiết rõ ràng, áp dụng đúng pháp luật, bị đơn thừa nhận nghĩa vụ, chứng cứ rõ ràng, đầy đủ, không có yếu tố ngoại lai.
- Việc giải quyết vụ án dân sự theo thủ tục rút gọn là trách nhiệm của Thẩm phán.

Do tính chất đơn giản, rõ ràng của vụ án dân sự nên khi giải quyết vụ án, Thẩm phán chỉ phải đánh giá lại các tình tiết, tài liệu, chứng cứ và áp dụng các quy định của pháp luật để ra bản án. Vì vậy, việc giải quyết vụ án dân sự bằng thủ tục rút gọn không nhất thiết phải do Hội đồng xét xử tiến hành mà chỉ cần do Thẩm phán tiến hành. - Thời gian giải quyết vụ án dân sự theo thủ tục rút gọn ngắn hơn so với thời gian giải quyết vụ việc dân sự thông thường.

Các vụ án được giải quyết theo thủ tục thông thường là những vụ án có tranh chấp, mâu thuẫn gay gắt, quyết liệt nên thời gian giải quyết vụ án thường kéo dài hơn do Tòa án cần có nhiều thời gian hơn để xác minh, thu thập chứng cứ, tài liệu để làm rõ các tình tiết của vụ án. Tuy nhiên, đối với vụ án giải quyết theo thủ tục rút gọn, do bị đơn đã thừa nhận nghĩa vụ, chứng cứ rõ ràng, đầy đủ, Tòa án không phải thu thập tài liệu, chứng cứ nên nhìn chung thời gian giải quyết vụ án này ngắn hơn so với vụ án giải quyết theo thủ tục thông thường.

- Trình tự, thủ tục giải quyết vụ án dân sự theo thủ tục rút gọn cũng đơn giản hơn so với thủ tục giải quyết vụ việc dân sự thông thường.
Do tính chất vụ án đơn giản nên các bước giải quyết vụ án cũng được rút ngắn, tòa án không cần tiến hành hòa giải trước khi mở phiên tòa mà có thể tiến hành hòa giải trực tiếp tại phiên tòa. Ngoài ra, trong quá trình xét xử, thẩm phán chỉ phải đánh giá lại các tình tiết để áp dụng pháp luật giải quyết vụ án nên việc trình bày, tranh luận và phản bác cũng được thực hiện nhanh chóng, đơn giản.

- Thủ tục tố tụng dân sự rút gọn sẽ bảo vệ quyền lợi của các đương sự một cách nhanh chóng, kịp thời. Bởi lẽ, với thời hạn giải quyết rút ngắn, trình tự tố tụng đơn giản, vụ án được giải quyết nhanh chóng, dứt khoát, khôi phục nhanh chóng các quan hệ xã hội bị xâm phạm, bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan một cách nhanh chóng và hiệu quả.
- Thủ tục tố tụng dân sự rút gọn sẽ mang lại hiệu quả kinh tế cho cả Nhà nước và đương sự, tiết kiệm thời gian, nhân lực, tiền bạc cho Nhà nước và đương sự. Ngoài ra, việc giải quyết vụ án nhanh chóng, dứt điểm sẽ đem lại hiệu quả cao cho việc xét xử là bảo vệ kịp thời các quyền, lợi ích hợp pháp của các đương sự và tòa án có điềụ kiện tập trung thời gian, nguồn lực con người cho việc giải quyết các vụ án dân sự khó khăn, phức tạp khác.

- Thủ tục tố tụng dân sự rút gọn đảm bảo nâng cao trách nhiệm cá nhân của thẩm phán và tạo điều kiện cho thẩm phán tập trung thời gian công sức cho việc giải quyết các vụ án khác.

Loại việc được tòa án áp dụng để giải quyết theo thủ tục tố tụng dân sự rút gọn là những tranh chấp dân sự nhưng đó là các tranh chấp có tính chất đợn giản, rõ ràng về sự việc, áp dụng pháp luật và không có yếu tố nước ngoài. Theo quy định tại khoản 1 Điều 317 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 thì cầc vụ án dân sự được giải quyết theo thủ tục tố tụng rút gọn phải đáp ứng đầy đủ các điều kiện sau đây:

- Vụ án có tình tiết đơn giản, quan hệ pháp luật rõ ràng, đương sự đã thừa nhận nghĩa vụ; tài liệu, chứng cứ đầy đủ, bảo đảm đủ căn cứ để giải quyết vụ án và tòa án không phải thu thập tài liệu, chứng cứ;

- Các đương sự đều có địa chỉ nơi cư trú, trụ sở rõ ràng;

- Không CÓ đương sự cư trú ở nước ngoài, tài sản tranh chấp ở nước ngoài, trừ trường họp đương sự ở nước ngoài và đương sự ở Việt Nam có thoả thuận đề nghị tòa án giải quyết theo thủ tục rút gọn hoặc các đương sự đã xuất trình được chứng cứ về quyền sở hữu hợp pháp tài sản và có thoả thuận thổng nhất về việc xử lí tài sản.
Đối với các vụ án mà pháp luật có quy định về các điều kiện khác thì các vụ án được giải quyết theo thủ tục rút gọn cần phải đáp ứng cả các điều kiện này. Chẳng hạn theo quy định khoản 2 Điều 41 Luật bảo vệ người tiêu dùng năm 2010 thì vụ án được giải quyết theo thủ tục rút gọn cần phải đáp ứng tiêu chí giá trị ttanh chấp. Theo đó, vụ án dân sự về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng được giải quyết theo thủ tục đơn giản quy định trong pháp luật về tố tụng dân sự khi có đủ các điều kiện sau đây:


- Cá nhân là người tiêu dùng khởi kiện; tổ chức, cá nhân trực tiếpgCung cấp hàng hoá, dịch vụ cho người tiêu dùng bị khởi kiện;

- Vụ án đơn giản, chứng cứ rõ ràng;

- Giá trị giao dịch dưới 100 triệu đồng.
Ngoài ra, để đáp ứng yêu cầu về tính nhành chóng, hiệu quả của thủ tục tố tụng rút gọn, Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 quy định cơ chế chuyển đổi từ thủ tục tố tụng rút gọn sang thủ tục tố tụng thông thường. Theo đó, trong giai đoạn chuẩn bị xét xử vụ án theo thủ tục rút gọn, nếu xuất hiện tình tiết mới sau đây làm cho vụ án không còn đù điều kiện để giải quyết theo thủ tục rút gọn thì tòa án ra quyết định chuyển vụ án sang giải quyết theo thủ tục thông thường:

- Phát sinh tình tiết mới mà các đương sự không thong nhất do đó cần phải xác minh, thu thập thêm tài liệu, chứng cứ hoặc cần phải tiến hành giám định;

- Cần phải định giá, thẩm định giá tài sản tranh chấp mà các đương sự không thống nhất về giá;

- Cần phải áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời;

- Phát sinh người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan;

- Phát sinh yêu cầt phản tơ hoặc yêu cầu độc lập;

- Phát sinh đương sự cư trú ở nước ngoài, tài sản tranh chấp ở nước ngoài, yêu cầu xác minh, thu thập chứng cứ ở nước ngoài mà cần phải thực hiện uỷ thác tư pháp, trừ trường hợp cần phải áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời. Trường hợp chuyển vụ án sang giải quyết theo thủ tục thông thường thì thời gian chuẩn bị xét xử vụ án được tính lại kể từ ngày ra quyết định chuyển hồ sơ sang giải quyết theo thủ tục thông thường.