Hội thẩm nhân dân dự khuyết là gì?

Hội thẩm nhân dân có vai trò quan trọng trong việc xét xử công bằng tại Việt Nam. Tuy nhiên, khi hội thẩm chính không thể tham gia vì một số lý do khách quan, chủ quan, hội thẩm nhân dân dự khuyết sẽ thay thế. Vậy Hội thẩm nhân dân dự khuyết là gì? và họ có nhiệm vụ gì trong phiên tòa? Hãy cùng Công ty Luật ACC tìm hiểu chi tiết trong bài viết này.

Hội thẩm nhân dân dự khuyết là gì?

1. Hội thẩm nhân dân dự khuyết là gì?

Hội thẩm nhân dân là công dân được bầu chọn hoặc cử tham gia xét xử tại Tòa án nhân dân, giúp đảm bảo sự công bằng trong các phiên tòa. Mặc dù không phải là thẩm phán chuyên nghiệp, họ có nhiệm vụ đảm bảo xét xử đúng pháp luật, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các đương sự và phản ánh lương tâm, đạo đức xã hội. Hội thẩm nhân dân tham gia vào các vụ án hình sự, dân sự, hành chính, lao động, kinh doanh thương mại và có quyền biểu quyết cùng thẩm phán để đưa ra bản án cuối cùng.

Hội thẩm nhân dân dự khuyết là những công dân được bổ nhiệm để thay thế cho các hội thẩm nhân dân chính thức trong trường hợp họ không thể tham gia vào phiên xét xử vì lý do nào đó như ốm đau, bận công việc cá nhân, có xung đột lợi ích, hoặc vắng mặt vì lý do khác. Khác với các hội thẩm chính thức, hội thẩm nhân dân dự khuyết không tham gia vào mỗi phiên tòa, mà chỉ được huy động khi cần thiết để thay thế hội thẩm chính khi có sự cố bất ngờ xảy ra. Họ vẫn được đào tạo và có trách nhiệm, quyền hạn như các hội thẩm nhân dân khác khi tham gia vào phiên tòa thay thế.

Theo quy định tại Điều 103 Hiến pháp 2013, Điều 8 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2014 và các bộ luật liên quan, họ có trách nhiệm tham gia vào các phiên xét xử sơ thẩm khi được gọi thay thế các hội thẩm chính thức. Hội thẩm dự khuyết có quyền biểu quyết cùng thẩm phán để đưa ra bản án, giúp đảm bảo công bằng và phản ánh lương tâm, đạo đức xã hội trong xét xử.

Hội thẩm nhân dân dự khuyết bao gồm:

• Hội thẩm nhân dân dự khuyết: Là công dân bình thường, có phẩm chất đạo đức và hiểu biết pháp luật, được bổ nhiệm để thay thế khi cần thiết.
• Hội thẩm quân nhân dự khuyết: Là quân nhân, có nhiệm vụ tham gia xét xử các vụ án liên quan đến quân đội khi thay thế các hội thẩm quân nhân chính thức.

Vai trò của hội thẩm nhân dân dự khuyết, họ có nhiệm vụ thay thế các hội thẩm chính thức khi cần thiết, đảm bảo rằng phiên tòa vẫn được tiến hành một cách công bằng và đúng pháp luật. Dù không tham gia vào tất cả các phiên xét xử, họ vẫn được đào tạo và bổ nhiệm với đầy đủ quyền hạn và nghĩa vụ tương đương với các hội thẩm nhân dân chính thức.

>> Bạn có thể đọc thêm bài viết khác tại: Hội thẩm nhân dân là gì? Gồm những ai?

2. Tiêu chuẩn trở thành Hội thẩm nhân dân dự khuyết

Tiêu chuẩn trở thành Hội thẩm nhân dân dự khuyết

Theo Điều 85 của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2014, tiêu chuẩn để trở thành hội thẩm nhân dân dự khuyết tương tự như đối với hội thẩm nhân dân chính thức, nhưng có sự chú trọng đặc biệt vào các phẩm chất đạo đức và năng lực cá nhân. Các tiêu chuẩn này không chỉ giúp đảm bảo rằng hội thẩm dự khuyết có đủ năng lực chuyên môn mà còn phản ánh tính công bằng, khách quan và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các đương sự.

(1); Công dân Việt Nam trung thành với Tổ quốc và Hiến pháp

Hội thẩm nhân dân dự khuyết phải là công dân Việt Nam, có lòng trung thành với Tổ quốc, kiên quyết bảo vệ các giá trị cơ bản của Nhà nước và Hiến pháp. Đây là tiêu chuẩn quan trọng giúp đảm bảo rằng hội thẩm có tinh thần trách nhiệm cao và sẽ bảo vệ lợi ích của đất nước trong các phiên xét xử, đồng thời duy trì tính khách quan và công bằng trong quá trình xét xử.

(2); Phẩm chất đạo đức tốt, bản lĩnh chính trị vững vàng

Hội thẩm dự khuyết cần có phẩm chất đạo đức tốt, có bản lĩnh chính trị vững vàng để không bị tác động bởi các yếu tố bên ngoài, luôn thực hiện nhiệm vụ công lý một cách công tâm. Việc có uy tín trong cộng đồng dân cư và tinh thần dũng cảm bảo vệ công lý sẽ giúp hội thẩm nhân dân dự khuyết có quyết định độc lập và phù hợp trong việc xét xử các vụ án.

(3); Có kiến thức pháp luật

Kiến thức pháp luật là yếu tố bắt buộc đối với mọi hội thẩm nhân dân, bao gồm cả hội thẩm nhân dân dự khuyết. Họ cần có khả năng hiểu và áp dụng các quy định pháp luật trong xét xử, từ đó đưa ra những quyết định đúng đắn, hợp pháp. Kiến thức này giúp hội thẩm đảm bảo rằng các vụ án sẽ được xét xử dựa trên các căn cứ pháp lý vững chắc, tránh những sai sót có thể xảy ra nếu thiếu hiểu biết.

(4); Hiểu biết xã hội

Ngoài kiến thức pháp luật, hội thẩm dự khuyết cần có hiểu biết về xã hội, đặc biệt là những vấn đề có liên quan đến vụ án mà họ tham gia xét xử. Điều này sẽ giúp họ đánh giá tình huống và đưa ra quyết định hợp lý, phản ánh đúng thực tế và công bằng trong mỗi vụ án.

(5); Sức khỏe bảo đảm hoàn thành nhiệm vụ

Cuối cùng, hội thẩm nhân dân dự khuyết cần có sức khỏe tốt để có thể hoàn thành nhiệm vụ khi được gọi tham gia xét xử. Họ sẽ không thể thực hiện nhiệm vụ nếu không đủ sức khỏe để tham gia đầy đủ các phiên tòa, vì vậy đây là tiêu chuẩn quan trọng để bảo đảm tính liên tục và hiệu quả trong công tác xét xử.

>> Bạn có thể đọc thêm bài viết khác tại: Thành phần hội đồng xét xử sơ thẩm gồm những ai?

3. Các trường hợp phải thay thế bằng Hội thẩm nhân dân dự khuyết

Các trường hợp phải thay thế bằng Hội thẩm nhân dân dự khuyết

Cả Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 và Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2021) quy định các trường hợp phải thay thế Thẩm phán hoặc Hội thẩm nhân dân bằng các hội thẩm dự khuyết khi có sự vắng mặt hoặc không thể tiếp tục tham gia của thành viên Hội đồng xét xử. Các trường hợp này được quy định nhằm đảm bảo tính liên tục của phiên tòa và đảm bảo quyền lợi hợp pháp của các đương sự.

Trường hợp 1. Thay đổi khi hội thẩm không thể tiếp tục tham gia xét xử (Điều 226 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 và Điều 53 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2021))

• Trong trường hợp Hội thẩm nhân dân không thể tiếp tục tham gia xét xử vụ án (do lý do sức khỏe, công việc cá nhân, hoặc một lý do bất khả kháng khác), Hội thẩm nhân dân dự khuyết sẽ được thay thế. Tuy nhiên, việc thay thế này chỉ được thực hiện nếu Hội thẩm dự khuyết có mặt từ đầu phiên tòa.
• Nếu Hội đồng xét xử có hai Thẩm phán và Thẩm phán chủ tọa không thể tiếp tục tham gia, Thẩm phán là thành viên còn lại sẽ làm chủ tọa và Thẩm phán dự khuyết sẽ được bổ sung vào Hội đồng xét xử.

Trường hợp 2. Khi có lý do về quan hệ thân thích giữa các thành viên Hội đồng xét xử (Điều 53 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2021))

• Nếu các Thẩm phán hoặc Hội thẩm nhân dân trong cùng một Hội đồng xét xử là người thân thích với nhau, một trong số họ phải từ chối tham gia hoặc bị thay thế để đảm bảo tính khách quan của phiên tòa. Trong trường hợp này, Hội thẩm nhân dân dự khuyết sẽ thay thế người bị thay đổi.

Trường hợp 3. Trường hợp đã tham gia xét xử các cấp trong vụ án đó (Điều 53 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2021))

• Hội thẩm nhân dân không được tiếp tục tham gia xét xử nếu họ đã tham gia ở các cấp xét xử trước đó (sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm) trong vụ án đó và đã ra quyết định hoặc bản án liên quan đến vụ việc. Trong trường hợp này, Hội thẩm nhân dân dự khuyết sẽ thay thế để đảm bảo tính khách quan.

Trường hợp 4. Đã tham gia với tư cách là người tiến hành tố tụng (Điều 53 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2021))

• Hội thẩm nhân dân không được tiếp tục tham gia nếu họ đã là người tiến hành tố tụng trong vụ án, như Thẩm tra viên, Thư ký Tòa án, Kiểm sát viên, hoặc những người có chức năng tố tụng khác trong vụ án đó. Khi đó, hội thẩm dự khuyết sẽ thay thế.

Trường hợp 5. Không có Hội thẩm dự khuyết để thay thế (Điều 288 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2021))

• Nếu không có Hội thẩm nhân dân dự khuyết để thay thế thành viên Hội đồng xét xử hoặc chủ tọa phiên tòa mà cần thay đổi, vụ án phải được xét xử lại từ đầu. Trường hợp này chỉ xảy ra khi không có đủ người thay thế, dẫn đến việc tạm dừng hoặc hoãn phiên tòa.

Các quy định này nhằm đảm bảo các phiên tòa được tiến hành liên tục, khách quan và công bằng, đồng thời bảo vệ quyền lợi của các đương sự. Việc thay thế hội thẩm nhân dân dự khuyết là một phần quan trọng trong quy trình xét xử, giúp duy trì sự chính xác và công minh trong hoạt động xét xử của tòa án.

>> Bạn có thể đọc thêm bài viết khác tại: Quyền hạn của hội đồng xét xử phúc thẩm vụ án dân sự 

4. Thủ tục bầu Hội thẩm nhân dân dự khuyết

Chế độ bầu, cử Hội thẩm nhân dân dự khuyết được quy định rõ ràng và tương tự như Hội thẩm nhân dân chính thức tại Điều 86 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2014 bao gồm các bước từ việc đề xuất nhu cầu, lựa chọn ứng viên đủ tiêu chuẩn, cho đến việc miễn nhiệm hoặc bãi nhiệm khi cần thiết. Cụ thể, các bước thực hiện như sau:

(1); Bầu Hội thẩm nhân dân dự khuyết tại Tòa án nhân dân: Tòa án nhân dân các cấp sẽ đề xuất nhu cầu về số lượng và cơ cấu Hội thẩm nhân dân dự khuyết cho Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Sau đó, Mặt trận sẽ giới thiệu các ứng viên đủ tiêu chuẩn để Hội đồng nhân dân bầu.

(2); Cử Hội thẩm quân nhân dự khuyết tại Tòa án quân sự: Tại các Tòa án quân sự, Hội thẩm quân nhân dự khuyết được cử bởi cơ quan chính trị quân đội sau khi có sự giới thiệu từ các cấp, từ quân khu cho đến các đơn vị tương đương.

5. Trách nhiệm của Hội thẩm nhân dân dự khuyết

Điều 89 của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2014 quy định về trách nhiệm của Hội thẩm nhân dân. Tương tự như vậy với Hội thẩm nhân dân dự khuyết, trách nhiệm của họ cũng giống với Hội thẩm nhân dân chính thức. Các trách nhiệm này nhằm đảm bảo tính minh bạch, công bằng trong công tác xét xử và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên. Cụ thể:

(a); Trung thành và chấp hành pháp luật

Hội thẩm nhân dân dự khuyết phải luôn trung thành với Tổ quốc và tuân thủ Hiến pháp cùng pháp luật của Việt Nam. Điều này đòi hỏi hội thẩm phải hành động với tinh thần trách nhiệm, bảo vệ quyền lợi của công dân và sự công bằng trong hệ thống pháp lý.

(b); Tham gia xét xử

Hội thẩm dự khuyết phải tham gia xét xử theo sự phân công của Chánh án Tòa án, trừ khi có lý do chính đáng hoặc theo quy định của pháp luật cho phép từ chối tham gia. Điều này giúp đảm bảo quá trình xét xử được thực hiện đầy đủ và không thiếu sót.

(c); Độc lập, vô tư, khách quan

Hội thẩm nhân dân dự khuyết phải đảm bảo tính công bằng, bảo vệ công lý, quyền con người, và lợi ích hợp pháp của các bên tham gia tố tụng. Hội thẩm không được bị ảnh hưởng bởi bất kỳ tác động bên ngoài nào, giữ sự khách quan và vô tư trong quá trình xét xử.

(d); Tôn trọng nhân dân và giám sát

Hội thẩm cần tôn trọng nhân dân và chịu sự giám sát của cộng đồng. Việc này giúp bảo vệ tính minh bạch trong công tác xét xử, đồng thời tạo sự tin tưởng của công chúng vào hoạt động của Tòa án.

(e); Giữ bí mật công tác

Hội thẩm nhân dân chính thức cũng như Hội thẩm nhân dân dự khuyết có nghĩa vụ bảo mật thông tin liên quan đến công tác xét xử. Điều này đảm bảo tính bảo mật và an toàn cho quá trình tố tụng, tránh làm lộ thông tin khi chưa được phép.

(f); Học tập và nâng cao nghiệp vụ

Hội thẩm phải liên tục học hỏi và nâng cao kiến thức pháp luật và nghiệp vụ để phục vụ tốt hơn cho công tác xét xử. Việc này giúp nâng cao trình độ chuyên môn và đảm bảo tính chính xác, hiệu quả trong công việc.

(g); Tuân thủ nội quy Tòa án

Hội thẩm nhân dân dự khuyết phải tuân thủ quy chế và các nội quy của Tòa án nơi mình làm việc, nhằm duy trì trật tự và sự ổn định trong hoạt động của Tòa án.

(h); Chịu trách nhiệm pháp lý

Hội thẩm nhân dân dự khuyết phải chịu trách nhiệm về hành vi của mình trong công việc xét xử. Nếu có vi phạm, hội thẩm có thể bị kỷ luật hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự. Trong trường hợp gây thiệt hại, hội thẩm phải bồi hoàn theo quy định của pháp luật.

Các trách nhiệm này không chỉ bảo vệ sự công bằng trong hoạt động xét xử mà còn giúp duy trì sự tin tưởng của xã hội đối với hệ thống tư pháp.

6. Câu hỏi thường gặp

Hội thẩm nhân dân dự khuyết có thể thay thế hội thẩm chính trong mọi phiên tòa không?

Hội thẩm nhân dân dự khuyết chỉ thay thế hội thẩm chính trong trường hợp hội thẩm chính không thể tham gia phiên tòa vì lý do như ốm đau, bận công việc cá nhân, hoặc vắng mặt do xung đột lợi ích. Họ không tham gia trong tất cả các phiên tòa, mà chỉ được huy động khi cần thiết.

Liệu Hội thẩm nhân dân dự khuyết có quyền hạn và nghĩa vụ giống như hội thẩm chính không?

Có, Hội thẩm nhân dân dự khuyết có quyền hạn và nghĩa vụ tương tự như hội thẩm chính khi tham gia phiên tòa thay thế. Họ có quyền biểu quyết cùng thẩm phán và đưa ra quyết định cuối cùng về bản án.

Làm thế nào để trở thành Hội thẩm nhân dân dự khuyết?

Để trở thành hội thẩm nhân dân dự khuyết, công dân cần có phẩm chất đạo đức tốt, hiểu biết pháp luật, có bản lĩnh chính trị vững vàng và đủ sức khỏe. Quy trình bầu cử hoặc bổ nhiệm hội thẩm dự khuyết được thực hiện thông qua Ủy ban Mặt trận Tổ quốc và Hội đồng nhân dân các cấp.

Hy vọng qua bài viết, Công ty Luật ACC đã giúp quý khách hàng hiểu rõ hơn về vấn đề “Hội thẩm nhân dân dự khuyết là gì?". Đừng ngần ngại hãy liên hệ với Công ty Luật ACC nếu quý khách hàng có bất kỳ thắc mắc gì cần tư vấn giải quyết.