Hãy phân biệt tín ngưỡng, tôn giáo và mê tin dị đoan?

Niềm tin là gì? Phân biệt tín ngưỡng với tôn giáo và mê tín? Phân loại tín ngưỡng ở Việt Nam? Câu chuyện dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam ta là câu chuyện về sự đoàn kết, thống nhất của cả cộng đồng dân tộc, giữa các tôn giáo, tín ngưỡng bản địa với các tôn giáo, tín ngưỡng du nhập từ bên ngoài. Nửa đầu và cuối thế kỷ XX là sự phát triển mạnh mẽ của các tôn giáo bản địa. Cùng với tín ngưỡng bản địa hình thành từ lịch sử ngàn năm của dân tộc ta như tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, các tín ngưỡng ngoại sinh và nội sinh cũng ngày càng phong phú và trở thành một bộ phận không thể thiếu trong đời sống tinh thần, tâm linh của cộng đồng các dân tộc Việt Nam. . Vậy tôn giáo là gì? Phân biệt giữa tôn giáo và mê tín dị đoan?

1. Niềm tin là gì? Đạo luật Tín ngưỡng và Tôn giáo của nước ta quy định:
“Mọi người đều có quyền tự do tôn giáo”
Tại khoản 1 mục 2 Luật Tín ngưỡng, Tôn giáo 2016 có giải thích về tín ngưỡng, theo quy định này thì tín ngưỡng là niềm tin của con người được thể hiện thông qua các nghi lễ gắn với phong tục, tập quán nhằm mang lại sự bình yên về tinh thần cho cá nhân và cộng đồng. Tín ngưỡng có những đặc điểm cơ bản sau:
- Tín ngưỡng có sự hài hòa, đan xen và hòa hợp, không có sự phân biệt hay tranh chấp, xung đột. Tín ngưỡng phồn thực đã phản ánh đời sống tinh thần phong phú, đa dạng của người Việt, cũng như lòng khoan dung, độ lượng, nhân ái của người Việt, thể hiện tinh thần đại đoàn kết toàn dân tộc. Đây là những yếu tố giúp người Việt Nam dễ dàng hòa đồng với nhiều tôn giáo khác nhau.
– Mỗi tín ngưỡng sẽ mang những nét văn hóa riêng biệt, nhưng điểm chung là đều hướng đến Chân – Thiện – Mỹ, chịu ảnh hưởng của truyền thống dân tộc và đều góp phần tạo nên nét đẹp trong một nền văn hóa đa dạng, phong phú và giàu bản sắc
– Vấn đề tín ngưỡng là vấn đề rất nhạy cảm, thường các thế lực thù địch sẽ tìm mọi cách lợi dụng tôn giáo để gây mất ổn định an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội.

2.1. Phân biệt tín ngưỡng với tôn giáo:
Tiêu chí Tôn giáo Tín ngưỡng
Giống nhau
– Những người có tôn giáo (như Phật giáo, Thiên chúa giáo,…) đều có sinh hoạt tín ngưỡng dân gian (như tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, như tín ngưỡng thờ Thành hoàng, thờ Mẫu,…) và đều tin vào những điều mà tôn giáo mình theo và những loại hình tín ngưỡng đó truyền dạy. – Tôn giáo và tín ngưỡng đều có một vai trò trong việc thực hiện điều chỉnh hành vi ứng xử giữa những cá nhân với nhau, giữa cá nhân với xã hội, đồng thời là giải quyết tốt các mối quan hệ ở trong gia đình trên cơ sở giáo lý tôn giáo.
– Tín ngưỡng và tôn giáo đều đã được pháp luật thừa nhận
Khác nhau
Tôn giáo sẽ phải có đủ 4 yếu tố cấu thành đố chính là: giáo chủ, giáo lý, giáo luật và tín đồ Tín ngưỡng dân gian sẽ không có 4 yếu tố đó
Với tín đồ tôn giáo, thì một người ở trong một thời điểm cụ thể sẽ chỉ có thể có một tôn giáo Người dân có thể sẽ đồng thời sinh hoạt ở nhiều những tín ngưỡng khác nhau
Tôn giáo đều có một hệ thống kinh điển đầy đủ. Hệ thống kinh điển của một tôn giáo chính là những bộ kinh, bộ luật, luận rất đồ sộ của Phật giáo; là một bộ “Kinh thánh” và “Giáo luật” của đạo Công giáo
Tín ngưỡng sẽ chỉ có một số bài văn tế (như tín ngưỡng thờ thành hoàng), bài khấn (như tín ngưỡng thờ tổ tiên, thờ Mẫu). Có những giáo sĩ hành đạo chuyên nghiệp và sẽ theo nghề suốt đời Sinh hoạt tín ngưỡng dân gian sẽ không có ai làm việc này một cách chuyên nghiệp cả. Những tăng sĩ Phật giáo và những giáo sĩ đạo Công giáo đều là những người mà làm việc chuyên nghiệp và hành đạo suốt đời. 2.2. Phân biệt tín ngưỡng với mê tín dị đoan:
Tiêu chí Tín ngưỡng Mê tín dị đoan
Giống nhau
– Đều là tin vào những điều mà mắt không thể thấy, tai không thể nghe được
– Đều có tác dụng điều chỉnh các hành vi ứng xử của con người dựa trên cơ sở những điều mà người ta tin theo và người ta noi theo tấm gương sáng của các đối tượng được tôn thờ ở trong các loại hình tín ngưỡng và trong mê tín dị đoan.
Khác nhau
Thể hiện các nhu cầu của đời sống tinh thần, của đời sống tâm linh Kiếm tiền và trục lợi là chính
Hầu hết là không ai làm việc chuyên nghiệp hay là bán chuyên nghiệp
Hầu hết là hoạt động bán chuyên nghiệp hoặc là chuyên nghiệp, sống dựa vào việc thực hiện hoạt động mê tín dị đoan
Sinh hoạt tín ngưỡng sẽ có cơ sở thờ tự riêng (đình, từ đường, miếu,…) Thường sẽ sử dụng không gian nào đó của các cơ sở thờ tự của tín ngưỡng dân gian nhằm để hành nghề hoặc hành nghề tại tư gia. Sinh hoạt định kỳ tại các cơ sở thờ tự (như ngày mùng Một, ngày Rằm âm lịch hàng tháng sẽ ra đình làm lễ Thánh; hàng năm đến ngày giỗ bố mẹ ông bà, phải làm giỗ,…)Hoạt động không có định kỳ
Được pháp luật bảo vệ, được xã hội thừa nhận Pháp luật không thừa nhận và xã hội lên án
3. Phân loại tín ngưỡng ở Việt Nam:
3.1. Niềm tin thịnh vượng:
Tín ngưỡng phồn thực là sự tin tưởng, ngưỡng mộ, tôn thờ sự sinh sôi nảy nở của tự nhiên và con người. Niềm tin về khả năng sinh sản đã hình thành từ xa xưa, dựa trên tư duy trực giác và cảm nhận của con người trước quá trình sinh sản nhằm duy trì sự sống. Họ thực sự thấy rằng có sức mạnh siêu nhiên và họ tôn thờ những tạo tác và thực tại như thần thánh.
Ở Việt Nam, tục thờ sinh thực khí được gọi là tục thờ Mẫu Nương (Nô - tượng trưng cho cơ quan sinh dục nam, Nương - tượng trưng cho cơ quan sinh dục nữ). Ngoài ra, tín ngưỡng phồn thực còn có các biến thể như: Thờ cột đá tự nhiên, thờ các khe đá tự nhiên có hình bộ phận sinh dục nam, nữ; ...
3.2. Tôn thờ thiên nhiên:
Yêu thiên nhiên là một giai đoạn phát triển tất yếu của con người. Vì cái gốc chính là trồng lúa nước nên sự gắn bó với thiên nhiên sẽ càng lâu dài và bền chặt hơn. Bản chất tiêu cực của một nền văn hóa nông nghiệp đã dẫn đến một lối sống đề cao tình cảm và tôn giáo của phụ nữ, nơi nữ thần chiếm ưu thế.
- Thờ Tam phủ, Tứ phủ
Tam phủ chỉ là ba vị thần: Bà Trời (còn gọi là Mẫu Thượng Thiên), Bà Chúa Thượng (còn gọi là Mẫu Thượng Ngàn), Bà Nước (còn gọi là Thánh Mẫu). Tứ Phủ bao gồm Tam Mẫu kể trên cộng với Địa Phủ.
- Thờ Tứ Pháp
Tứ Phủ dùng để chỉ các nữ thần Mây - Mưa - Sấm - Sét, đại diện cho các hiện tượng tự nhiên có vai trò quan trọng trong nông nghiệp. – Thờ động vật và thực vật
Do có nguồn gốc từ nghề trồng lúa nước nên tín ngưỡng thờ tự nhiên thể hiện ở tín ngưỡng thờ động vật và thực vật. Tín ngưỡng của người Việt tôn sùng các con vật như trâu, cóc, chim, rắn, cá sấu, v.v. Những con vật gần gũi với cuộc sống của mọi người dân trong một xã hội nông nghiệp. Cây được tôn sùng nhất là cây lúa, có thần lúa, hồn lúa, mẹ lúa v.v., có khi còn thờ cả thần cây đa, cây cau v.v.
3.3. Thờ cúng con người:
- Linh hồn và Astral
Người xưa cho rằng con người gồm có xác và hồn. Con người có ba linh hồn, một người đàn ông có bảy linh hồn và một người phụ nữ có chín.
Linh hồn và thể vía sử dụng thể xác con người làm nơi trú ẩn, trường hợp hôn mê ở các mức độ khác nhau sẽ được giải thích là do thể vía và linh hồn rời khỏi thể xác ở các mức độ khác nhau. Nếu phần tâm linh của linh hồn đã rời khỏi cơ thể, thì người đó đã chết. Khi một người chết, linh hồn nhẹ hơn bay sang kiếp khác, trong khi linh hồn nặng hơn bay xuống đất và biến mất.
- Tổ tiên
Người Việt tin rằng người chết về chín suối. Bàn thờ gia tiên bao giờ cũng được bày ở nơi trang trọng nhất, đồ cúng bao giờ cũng có nước hoặc rượu cùng với các đồ cúng khác. Cúng xong sẽ đốt vàng mã, đổ rượu hoặc nước lên trên tro, nếu có khói bốc lên trời, nước lẫn với lửa ngấm xuống đất là tổ tiên đã nhận. – Làng Thành Cổ
“Hoàng đế” là vị thần cai quản, bảo vệ và quyết định vận mệnh của một cộng đồng cư dân sinh sống ở một vùng nào đó. Ngôi thành thường sẽ được cư dân tôn kính trong đình làng và nơi tôn nghiêm. Việc thờ Thành Hoàng tượng trưng cho sự che chở của xóm làng, mong xóm làng trường tồn.
- Vua của tổ tiên
Đó là tín ngưỡng thể hiện truyền thống uống nước nhớ nguồn của dân tộc ta. Vì Vua Hùng là vị vua tổ của dân tộc Việt Nam, là người có công sáng lập ra nước Văn Lang và mở ra thời đại các vua Hùng trong lịch sử. - Tứ bất tử
Tứ thánh bất tử là: Tản Viên, Thánh Gióng, Chử Đồng Tử và Mẫu Liễu Hạnh. Trong đó:
Tản Viên thể hiện khát vọng vượt qua thiên tai, lũ lụt.
Thánh Gióng tiêu biểu cho tinh thần đấu tranh chống ngoại xâm.
Chử Đồng Tử tiêu biểu cho cuộc sống vật chất sung túc.
Liễu Hạnh tượng trưng cho cuộc sống sung túc về mặt tinh thần. 3.4. Tín Ngưỡng Tôn Thờ Thiên Chúa:
– Thổ công
Thổ Công là vị thần được thờ cúng trong gia đình, là vị thần cai quản việc nhà, quyết định vận thế cho một gia đình. Ở đâu cũng có Thổ Công, tục ngữ có câu “Đất có Thổ Công, sông có Hà Bá”.
Thổ Công được coi là vị thần quan trọng nhất trong gia đình. Mặc dù bàn thờ tổ tiên được đặt ở giữa và bàn thờ Thổ Công được đặt ở bên trái nhưng khi cúng gia tiên, trước tiên mọi người nên khấn Thổ Công để xin phép tổ tiên quay về.
- Thần tài
Thần Tài là một vị thần trong tín ngưỡng, được người Việt Nam rất coi trọng và tôn kính với mong muốn vị thần mang lại nhiều may mắn, tài lộc trong cuộc sống.