Hạn sách tài khóa trong mô hình is-lm

Tái cơ cấu nền kinh tế và  nỗ lực điều phối  chính sách tài khóa và tiền tệ 

 Bài đăng trên Tạp chí Tài chính quý I ngày 02/02/2020 

 13:00 30/04/2020 

 Quá trình tái cơ cấu nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng của Việt Nam trong thời gian qua đã đạt được một số kết quả nhất định. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch  theo hướng tăng dần tỷ trọng giá trị gia tăng. Nỗ lực phối hợp chính sách tài khóa và tiền tệ  bảo đảm  ổn định kinh tế vĩ mô, kiềm chế lạm phát và thúc đẩy tăng trưởng. Để phân tích cụ thể công tác tái cơ cấu và nỗ lực phối hợp giữa chính sách tài khóa và tiền tệ để tìm ra giải pháp phù hợp, bài viết sử dụng phương pháp phân tích, so sánh và tổng hợp để đánh giá thực trạng những thành công đã đạt được và những hạn chế còn tồn tại, phân tích nguyên nhân và đề xuất  giải pháp khắc phục. bước tiếp theo. Vẽ. Nguồn: Internet 

 Vẽ. Nguồn: Internet 

 Giới thiệu 

 Chuyển dịch cơ cấu kinh tế là sự thay đổi về tỷ trọng giữa các ngành, các vùng và giá trị gia tăng từ trạng thái cũ sang trạng thái mới (Nguyễn Thường Lãng, 2007). Thay đổi cơ cấu tức là thay đổi phương thức phân bổ các nguồn lực như vốn đầu tư, lao động. Tái cơ cấu nền kinh tế sẽ góp phần nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế (Đảng Cộng sản Việt Nam, 2019). 

 Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nhằm phát huy lợi thế của những ngành có thị trường  lớn,  khả năng thu hút các nguồn lực có lợi thế và sức cạnh tranh mạnh. Xét về thành phần kinh tế, tái cơ cấu góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế nhà nước, phát triển kinh tế tư nhân và nâng cao vai trò của kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài. Tái cơ cấu chỉ có thể hiệu quả nếu dựa trên  ổn định kinh tế vĩ mô kết hợp với sự phối hợp giữa chính sách tài khóa (TKS) và chính sách tiền tệ (CSTT). 

 Các mô hình tăng trưởng kinh tế và sự kết hợp giữa chính sách tài khóa với tiền tệ được đưa ra trong  kinh tế  vĩ mô, kinh tế  phát triển và kinh tế  quốc tế, bao gồm các mô hình Harrod-Doma, Solow hoặc Swan, Mundell-Fleming (Salvatore, 2013). Các mô hình này thường xem xét  mô hình tăng trưởng tách biệt với mô hình kết hợp chính sách tiền tệ và tài khóa. Tuy nhiên, trên thực tế,  tái cơ cấu về bản chất bao gồm điều chỉnh mô hình tăng trưởng, thường dựa trên ổn định kinh tế vĩ mô với trọng tâm là  phối hợp chính sách tài khóa và tiền tệ. Chuyển dịch cơ cấu  kinh tế  đúng hướng nhưng còn chậm 

 Tại Việt Nam, trong giai đoạn 2010-2017, cơ cấu kinh tế theo vùng  chuyển dịch chậm và chiếm tỷ trọng lớn nhất vẫn là Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Hồng với tỷ trọng lần lượt là 34,7% và 27,2% (Tổng cục Thống kê, 2018). Sự chuyển dịch cơ cấu thành phần  cũng khá chậm, kinh tế nhà nước vẫn chiếm tỷ trọng lớn nhất là 29,34% năm 2010 và  năm 2017 tỷ trọng này là 28,63%, trong khi kinh tế tư nhân chiếm tỷ trọng tương tự. lần lượt là 6,90% và 8,64%, trong khi ở khu vực có vốn đầu tư nước ngoài, tỷ trọng tăng từ 15,15% lên 19,63% (Bảng 1). 

  Tái cơ cấu nền kinh tế và  nỗ lực  phối hợp chính sách tài khóa, tiền tệ - Ảnh 1 

 Về cơ cấu ngành kinh tế, tỷ trọng của ngành công nghiệp chế biến, chế tạo giảm từ 12,95% năm 2010 xuống 16,02% năm 2018, trong khi ngành khai khoáng giảm  9,48% xuống còn 7,38%.  Nông nghiệp giảm từ 18,38% xuống  14,57% trong khi  dịch vụ bán buôn, bán lẻ; sửa chữa ô tô, mô tô, xe máy và phương tiện tăng  từ 8,00% lên 10,39%. Dịch vụ ngân hàng và bảo hiểm giảm từ 5,4% xuống  5,34%. Các ngành khác cũng có xu hướng giảm nhẹ (Bảng 2). 

  Tái cơ cấu nền kinh tế và  nỗ lực  phối hợp chính sách tài khóa, tiền tệ - Ảnh 2 

 Chất lượng tái  cấu trúc cho thấy xu hướng tăng trưởng kinh tế đi lên, nhưng chỉ số hiệu quả  đầu tư (ICOR) vẫn ở mức cao quanh mức 6 (Biểu đồ 1). Giai đoạn 2008 - 2013, tốc độ tăng trưởng  bình quân là 5,73%/năm, năm 2014 đạt 5,98%. Tốc độ tăng trưởng đạt 6,21% năm 2016 và 7,08% năm 2018. Tính chung cả thời kỳ 2014-2018, tốc độ tăng trưởng bình quân đạt 6,69%/năm. Về chất, trong giai đoạn 2011-2015, tổng hợp các yếu tố, TFP đóng góp vào mức tăng trưởng 33,58%. Mức này tăng lên 43,5% vào năm 2018, bình quân 3 năm 2016-2018 đạt 43,29%. Sự cải thiện về TFP giai đoạn 2011-2018 chủ yếu do thực hiện các chính sách, giải pháp ổn định kinh tế vĩ mô, tiếp tục huy động vốn (tỷ trọng  đầu tư  trong GDP chiếm khoảng 33%) và lực lượng lao động. chưa  đóng góp đáng kể vào việc  tăng hiệu quả sử dụng các nguồn lực như vốn, con người và công nghệ. 

  Như vậy, chuyển dịch cơ cấu kinh tế  10 năm qua tuy đúng hướng nhưng tiến hành khá chậm. Nguyên nhân có cả yếu tố khách quan và  chủ quan. Về yếu tố khách quan, tái cơ cấu là quá trình làm thay đổi các nền tảng phát triển  kinh tế  nên không thể làm một cách vội vàng. Động lực tái cơ cấu hiệu quả là cạnh tranh dựa trên đổi mới sáng tạo chưa được khai thác triệt để. Xếp hạng  đổi mới sáng tạo của Việt Nam so với các nước ASEAN không cao, đứng thứ 4  ASEAN và dẫn đầu các nước có thu nhập trung bình thấp năm 2018 (WIPO, 2019 ). Tổng chi cho  nghiên cứu và phát triển (RandD) chỉ  khoảng 0,44% GDP, thấp hơn đáng kể so với mức  trung bình của thế giới là 2,27% (Bộ Kế hoạch và Đầu tư, 2019). Về yếu tố chủ quan, Việt Nam chưa có chính sách, giải pháp quyết liệt để tạo động lực cho ĐMST, thị trường cho sản phẩm ĐMST chưa được  phát huy hiệu quả, doanh nghiệp trong nước chưa quan tâm đầu tư cho ĐMST. Nỗ lực  phối hợp chính sách tài khóa và  tiền tệ 

 Tái cơ cấu nền kinh tế và  nỗ lực  phối hợp chính sách tài khóa, tiền tệ - Ảnh 3 

 Mô hình kết hợp giữa chính sách tài khóa và chính sách tiền tệ là mô hình cơ bản và phổ biến được hầu hết các quốc gia có nền kinh tế thị trường áp dụng (Salvatore, 2013). Mô hình này dựa trên  khả năng dịch chuyển của đường IS (thể hiện chính sách tiền tệ) và đường LM (thể hiện chính sách tiền tệ) (Hình 1). Chính sách tài khóa chuyển thành các công cụ và biện pháp  điều chỉnh chi tiêu công như chi đầu tư công và thu từ  thuế. Chính sách tiền tệ thể hiện ở lãi suất, cung tiền và tăng trưởng tín dụng. Kinh tế Việt Nam tăng trưởng khá ổn định, lạm phát được kiểm soát, cán cân thương mại thặng dư liên tục trong 4 năm qua, nhìn chung tổng kim ngạch xuất khẩu năm 2019 vượt  500 tỷ USD... với khẩu độ  lớn, khoảng 200%. Điều này cho thấy những nỗ lực điều hành đồng thời cả CSTT và CSTT trong thời gian qua.  

 Tái cơ cấu nền kinh tế và  nỗ lực  phối hợp chính sách tài khóa, tiền tệ - Ảnh 4 

 Như thể hiện trong Hình 2, chính sách tiền tệ và chính sách tiền tệ ở Việt Nam vận hành trong điều kiện vốn luân chuyển tự do. Vốn đầu tư thực hiện so với GDP tăng  đẩy đường IS về phía IS, mặc dù tốc độ giải ngân thường chậm hơn dự kiến, bên cạnh đó, tăng trưởng tín dụng và cung tiền M2  giai đoạn 2010 - 2019  khoảng  10% đến khoảng 19% , lạm phát được kiểm soát (khoảng 4% giai đoạn 2017-2019), tỷ giá và lãi suất tương đối ổn định (Báo cáo của Quốc hội, 2019). Đường LM  chuyển thành LM' và GDP  chuyển thành GDP' cho thấy quy mô GDP có xu hướng tăng lên. Nền tảng của ổn định kinh tế dựa trên nỗ lực kết hợp của chính sách tài khóa và tiền tệ hiệu quả, nhưng mức độ liên kết giữa tái  cấu trúc và nỗ lực kết hợp giữa chính sách tài khóa và tiền tệ hiện nay chưa cao. Với mô hình này, bất kỳ sự dịch chuyển nào của đường IS hoặc đường LM đều đòi hỏi sự dịch chuyển  của đường cong còn lại để đạt được trạng thái cân bằng, giả sử tất cả những thứ khác là không đổi.  

 Tái cơ cấu nền kinh tế và  nỗ lực  phối hợp chính sách tài khóa, tiền tệ - Ảnh 5 

 Tỷ trọng bội chi ngân sách  giai đoạn 2015-2020 có xu hướng giảm dần, chiếm  khoảng 3,5% GDP (Biểu đồ 3), tạo dư địa cho các biện pháp kiểm soát lạm phát. Bên cạnh việc kiểm soát tỷ lệ bội chi ngân sách, tỷ lệ nợ công và nợ công trên GDP giai đoạn 2015-2019 được kiểm soát chặt chẽ. Tỷ lệ nợ công dưới 65% GDP và tỷ lệ nợ công dưới 50% GDP (Biểu đồ 4). Điều này cho thấy chính sách tài khóa được điều hành chặt chẽ và đồng bộ. Các chỉ số cho thấy sự vững chắc của hệ thống tài chính công và những nỗ lực để duy trì nó. 

 Bên cạnh việc kiểm soát chi, tỷ trọng thu ngân sách trong GDP đã tăng  đáng kể. Giai đoạn 2016-2020, tỷ lệ này đạt  bình quân 25,35%, cao hơn  giai đoạn 2011-2015 với tỷ lệ 23,51%. Mặc dù thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp đã giảm nhưng thuế suất thuế giá trị gia tăng  giai đoạn 2016 - 2020 đạt 34,3%, cao hơn mức 27,17%  giai đoạn 2006 - 2010 và 31,31% giai đoạn 2011 - 2015 (Bộ Tài chính, 2019). 

 gợi ý, kiến ​​nghị 

 Đến năm 2025, để thúc đẩy tăng trưởng mạnh với kịch bản tăng trưởng  bình quân 7,5%/năm gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế đúng hướng, chúng ta phải nỗ lực thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp. Cụ thể, dưới góc độ tái  cấu trúc và phối hợp chính sách tài khóa với chính sách tiền tệ, tác giả đề xuất một số kiến ​​nghị sau: 

 Thứ nhất, cần nhận thức tái cơ cấu là mục tiêu cơ bản, lâu dài; sự phối hợp của chính sách tài khóa với chính sách tiền tệ là điều kiện cần thiết và ngắn hạn để duy trì sự cân bằng và ổn định của nền kinh tế để nền kinh tế vận hành theo  cơ cấu xác định. Tái cơ cấu nền kinh tế cần gắn chặt với việc phối hợp chính sách tiền tệ với chính sách tài khóa. 

 Thứ hai, trong giai đoạn tới, phải quyết liệt thực hiện tái cơ cấu  theo hướng đẩy mạnh đổi mới mô hình tăng trưởng, coi trọng đổi mới sáng tạo để tạo động lực đào tạo rộng lớn, lâu dài cho toàn bộ nền kinh tế. Tăng chi  ngân sách cho hoạt động RandD tối thiểu 1,5% GDP theo chỉ tiêu Quốc hội đề ra; thúc đẩy đổi mới sáng tạo, huy động các nguồn xã hội hóa trong và ngoài nước cho đổi mới sáng tạo tương đương  mức tăng  25,3% GDP. Để tăng cường đổi mới sáng tạo cần phát triển mạnh thị trường khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; đẩy nhanh chuyển giao công nghệ và thương mại hóa các sản phẩm khoa học và công nghệ gắn với cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư nhằm rút ngắn  thời gian từ nghiên cứu và phát triển, thử nghiệm đến sản xuất hàng loạt, cung ứng cho thị trường và hoàn thành vòng đời của sản phẩm.  

 Thứ ba, trong điều kiện quy mô kinh tế có xu hướng gia tăng đáng kể, cần tiếp tục phối hợp CSTK mở rộng, nhất là đẩy nhanh tốc độ giải ngân cũng như CSTT nới lỏng thận trọng để chuyển trạng thái nền kinh tế sang giai đoạn mở rộng quy mô, tăng năng suất, nâng cao chất lượng, hiệu quả, cải thiện năng lực cạnh tranh nhưng vẫn bảo đảm cân bằng và ổn định cao nhất. Đẩy mạnh triển khai các dự án quy mô lớn nhất là dự án đầu tư hạ tầng quy mô lớn tạo sức lan tỏa lâu dài đối với cơ cấu kinh tế, các chương trình mục tiêu quốc gia có liên quan đến đổi mới sáng tạo (như xây dựng nông thôn mới, Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, mỗi làng một sản phẩm, khởi nghiệp đổi mới sáng tạo…) để vừa tạo việc làm và tận dụng đà ổn định nền kinh tế cũng như các thành công trong phối hợp CSTK với CSTT. 

  Thứ tư, cần có giải pháp tăng thu từ thuế giá trị gia tăng và các loại phí, lệ phí khác nhằm bù đắp thiếu hụt. Đồng thời, tăng cường kỷ luật trong chi tiêu ngân sách, tránh lãng phí, tăng hiệu quả, giảm đầu tư dàn trải, chống thất thoát, tham nhũng, chống chuyển giá, gian lận thuế… 

 Thứ năm, coi trọng nới lỏng thận trọng CSTT, duy trình tăng trưởng tín dụng và tăng trưởng cung tiền M2 phù hợp, tận dụng việc mở rộng nhập khẩu hàng hóa và dịch vụ lớn từ thị trường với giá thấp và miễn thuế nhập khẩu, thúc đẩy cạnh tranh giá cả để kiềm chế sự tăng giá của Chỉ số giá tiêu dùng (CPI).