Khái quát về giao dịch thương mại quốc tế

1- Lịch sử phát triển của giao dịch thương mại quốc tế 

Giao dịch thương mại quốc tế và luật thương mại quốc tế không phải là hiện tượng mới. Các nhà sử học nói rằng từ thời cổ đại, khi mọi người sống trong các bộ lạc, họ đã biết cách trao đổi hàng hóa với nhau. Chợ có thể đã xuất hiện ở các khu vực biên giới giữa các lãnh thổ của bộ lạc. Mạng lưới thương mại quốc tế đầu tiên được các nhà khảo cổ học biết đến xuất hiện vào khoảng năm 3500 trước Công nguyên. BC, trong khu vực Mesopotamia cổ đại (lãnh thổ của Iran và Iraq hiện đại). Ngoài ra, còn có mạng lưới thương mại quốc tế xuất hiện ở Trung Quốc vào khoảng 1000-2000 TCN. BC, được gọi là "Con đường tơ lụa". Trước khi kỷ nguyên Hy Lạp hóa ra đời, khu vực Địa Trung Hải là một trung tâm thương mại quốc tế, được tổ chức rất thành công bởi người Phoenicia. Các thành bang Hy Lạp bắt đầu cạnh tranh với người Phoenicia vào khoảng năm 800 TCN bằng cách phát triển hệ thống thương mại và nền văn minh rực rỡ của họ. Cuộc chinh phạt của Alexander Đại đế đã tạo ra các tuyến đường thương mại kéo dài đến tận châu Á và Địa Trung Hải. Người La Mã sau đó đã xây dựng một đế chế thương mại hùng mạnh hơn đối với nước Anh và Bắc Âu ngày nay. Thương mại quốc tế ở châu Âu thời kỳ tiền trung cổ đã trải qua một thời kỳ suy giảm sau sự suy tàn của Đế chế La Mã. Sau đó, vào thời Trung cổ, truyền thống thương mại quốc tế vẫn tiếp tục thông qua các thương nhân Ả Rập. Họ đã xây dựng mạng lưới thương mại rộng khắp ở vùng Vịnh Ba Tư, Châu Phi, Ấn Độ và cả Đông Nam Á. Trong giai đoạn này, quan hệ thương mại của Trung Quốc với Ấn Độ, Malaysia và Đông Nam Á cũng phát triển. Chợ theo mùa bắt đầu xuất hiện ở các thị trấn châu Âu thời trung cổ. Đây là nơi các thương nhân mang hàng hóa từ nhiều quốc gia đến bán. Kể từ thời kỳ này, các vị vua, chẳng hạn như vua xứ Lombardy (Ý) vào thế kỷ 11, đã có chính sách đánh thuế buôn bán từ các chợ và áp thuế đối với hàng hóa chuyển đến các chợ. Vào cuối thời Trung cổ, mạng lưới thương mại khu vực rất phát triển ở châu Âu, ví dụ như ở các khu vực như bờ biển Địa Trung Hải, Venice và Florence-z, Jonoa hoặc Bắc Phi. Ở Bắc Âu, vào giữa thế kỷ 14, khoảng 80 thành phố và thương nhân đã thành lập một hiệp hội chính trị lỏng lẻo được gọi là Liên minh Hansitic, với các quy tắc chính trị, quân sự, thương mại chung và mạnh mẽ để đối đầu với cả các vị vua và Cướp biển. Trong thời kỳ này, các vị vua cũng bắt đầu ký các hiệp ước để bảo vệ lợi ích thương mại của họ và áp dụng thuế quan có lợi cho các thương gia. Vào cuối thế kỷ 15, việc Christopher Columbus khám phá ra châu Mỹ cùng với những tiến bộ trong khoa học, công nghệ và hàng hải đã mở ra kỷ nguyên chinh phục thương mại thế giới của người châu Âu. Thời kỳ này, các nước châu Âu đã thiết lập mạng lưới thuộc địa trên khắp thế giới. Nhiệm vụ của các thuộc địa là cung cấp nguyên liệu thô để sản xuất hàng hóa thành phẩm tại nước xuất xứ ở châu Âu, sau đó các thuộc địa sẽ nhập khẩu hàng hóa sản xuất từ ​​nước xuất xứ. Một trật tự kinh tế quốc tế mới bắt đầu xuất hiện vào cuối Thế chiến II. Tại Hội nghị Breton-Under năm 1944, các tổ chức kinh tế thế giới - Quỹ Tiền tệ Quốc tế (viết tắt là “IMF”) và Ngân hàng Tái thiết và Phát triển Quốc tế (viết tắt là “IBRD”) đã ra đời. Một tổ chức thương mại thế giới cũng xuất hiện tại Hội nghị Havana năm 1948 - Tổ chức Thương mại Quốc tế (viết tắt là "ICO"), nhưng tổ chức này đã không tồn tại và bị bỏ rơi. được thay thế bằng một cơ chế "tạm thời" để điều chỉnh thương mại hàng hóa quốc tế - Hiệp định của Tổ chức chung về Thuế quan và Thương mại năm 1947 (viết tắt là "GATT 1947"). Hiệp định “tạm thời” này chi phối thương mại hàng hóa thế giới trong gần 50 năm, cho đến khi Tổ chức Thương mại Thế giới (“WTO” gọi tắt là Tổ chức) được thành lập vào năm 1995 (xem Chương 2 của Sổ tay). ). Kể từ khi Thế chiến II kết thúc, hệ thống thương mại toàn cầu đã phát triển ổn định trong 65 năm qua và ngày nay đang đứng trước ngã ba đường. WTO sẽ đi về đâu với các cam kết toàn cầu về tự do hóa thương mại hàng hóa, thương mại dịch vụ, bảo hộ và thực thi quyền sở hữu trí tuệ, đầu tư quốc tế...? Trước sự kém hiệu quả của các cam kết tự do hóa thương mại toàn cầu, việc thiết lập các quan hệ kinh tế khu vực đã trở thành một nội dung hợp lý trong chính sách kinh tế đối ngoại của hầu hết các quốc gia trên thế giới. Các mô hình liên kết kinh tế khu vực như Liên minh châu Âu (viết tắt là “EU”), Khu vực mậu dịch tự do Bắc Mỹ (viết tắt là “NAFTA”), Khu vực mậu dịch tự do ASEAN (viết tắt là “NAFTA”) đã trở thành chủ đề quen thuộc trong giáo trình cơ bản về luật thương mại quốc tế (xem Chương 3 của giáo trình). Ngoài ra, các hiệp định thương mại song phương cũng sẽ đóng một vai trò quan trọng (xem chương 4 của sổ tay). 

2- Sự phân biệt tương đối giữa lĩnh vực thương mại quốc tế có sự tham gia đa số của các quốc gia và tổ chức công (Thương mại quốc tế) và lĩnh vực thương mại quốc tế có sự tham gia của đa số thương nhân (Thương mại quốc tế)

. 2.1- Thương mại quốc tế và chính sách thương mại Tại sao các quốc gia buôn bán với nhau? 

Hai lý do chính được đưa ra để giải thích tại sao các quốc gia giao thương với nhau, đó là: (a) lý do kinh tế; và (b) Lý do chính trị.

1817. a) Lý do kinh tế Thương mại tự do không phải là một ý tưởng mới. Nó xuất hiện trong nhiều học thuyết kinh tế từ thế kỷ 15 đến thế kỷ 18 ở châu Âu như học thuyết trọng thương, học thuyết về lợi thế tuyệt đối của Adam hay học thuyết về lợi nhuận trong vị thế so sánh của David Ricardo. Theo Adam Smith, ... Thợ may không được tự đóng giày mà phải mua giày của thợ đóng giày. Người thợ sửa giày cũng không nên tự may quần áo cho mình mà nên mua từ thợ may... [Điều khôn ngoan trong cách ứng xử của từng gia đình, cũng nên được thực hiện cho một vương quốc. Nếu một quốc gia nước ngoài có thể cung cấp cho chúng tôi hàng hóa rẻ hơn của chúng tôi, chúng tôi phải mua chúng. [c] chúng tôi sẽ tận dụng lợi thế của nó. Quan điểm của Adam Smith về "chuyên môn hóa" và "lợi thế tuyệt đối" trong thương mại quốc tế, như đã mô tả ở trên, đã được David Ricardo phát triển thêm. Ông đã xây dựng lý thuyết về 'lợi thế so sánh' trong tác phẩm 'Các nguyên tắc của kinh tế chính trị và thuế' xuất bản năm 1817. Lợi thế so sánh là khái niệm trung tâm của lý thuyết thương mại quốc tế. Trên thực tế, một quốc gia nên tập trung vào sản xuất và xuất khẩu hàng hóa mà quốc gia đó có lợi thế, đồng thời nhập khẩu những mặt hàng mà mình không có lợi thế hơn nước khác. Đây là học thuyết đằng sau sự thịnh vượng kinh tế của mỗi quốc gia thông qua thương mại quốc tế. Lý thuyết này thúc đẩy chuyên môn hóa nền sản xuất quốc gia dựa trên các lợi thế như nguồn nguyên liệu dồi dào, đất đai màu mỡ, lao động lành nghề và tích lũy tư bản. Lý thuyết về lợi thế so sánh là câu trả lời cho câu hỏi tại sao các nước phát triển cũng như các nước đang phát triển (gọi tắt là các nước đang phát triển) có thể và được hưởng lợi từ thương mại quốc tế. Theo lý thuyết này, ngay cả những nước nghèo nhất không có lợi thế tuyệt đối cũng có thể hưởng lợi từ thương mại quốc tế, nhờ những lợi thế tương đối của họ. Có lẽ không ngoa khi nói rằng David Ricardo ngày nay là “kiến trúc sư” của WTO. Các nhà kinh tế học thế kỷ 19 và 20 sau đó đã cố gắng hoàn thiện các mô hình của David Ricardo và cho ra đời các mô hình như Heckscher-Ohlin, Pol Samuelson., Joseph de Stigelit. Các nhà kinh tế học qua nhiều thời đại đã hiểu rõ rằng cư dân của một quốc gia sẽ được hưởng lợi từ việc nhập khẩu càng nhiều càng tốt để đổi lại những gì họ đã xuất khẩu, hoặc tương tự như vậy, họ sẽ phải xuất khẩu càng ít càng tốt để chi tiêu cho hàng nhập khẩu trong nước. số lượng nhỏ. . Mở cửa thương mại và đầu tư sẽ thúc đẩy tăng trưởng trên nhiều phương diện, bao gồm: Khuyến khích các nền kinh tế phát triển theo hướng chuyên môn hóa sản xuất những sản phẩm mà mình có lợi thế so sánh hơn so với các nền kinh tế khác; Mở rộng thị trường đến những nơi mà nhà sản xuất trong nước có thể tiếp cận; Phổ biến công nghệ và ý tưởng mới, nâng cao năng lực sản xuất của công nhân và nhà quản lý địa phương; Xoá bỏ thuế nhập khẩu sẽ giúp người tiêu dùng tiếp cận được sản phẩm rẻ hơn, tăng sức mua và mức sống, giúp các nhà sản xuất tiếp cận được nguyên liệu đầu vào rẻ hơn, giảm chi phí sản xuất, tăng khả năng cạnh tranh. Ở nhiều quốc gia, tự do hóa thương mại và tăng trưởng nhanh được coi là những nhân tố quan trọng góp phần giảm nghèo, ví dụ như ở Trung Quốc, Ấn Độ, Thái Lan và Việt Nam.
1818. b) Lý do chính trị Có câu: “Không hàng mà qua hàng”. Trên thực tế, chủ nghĩa bảo hộ thương mại thường là nguồn gốc của xung đột. Năm 1947, đại diện của 23 nước đã gặp nhau tại Giơ-ne-vơ (Thụy Sĩ) để đàm phán về GATT, cắt giảm thuế nhập khẩu trên nguyên tắc không phân biệt đối xử và thượng tôn pháp luật, vì cả hai nước đều nhận thức rõ rằng chính sách bảo hộ của Những năm 1930 thực sự là thảm họa đối với nền kinh tế của nhân loại, thậm chí có thể nói đó là một trong những nguyên nhân dẫn đến Chiến tranh thế giới thứ hai. . Vì vậy, thương mại quốc tế đã trở thành một trong những chính sách đối ngoại quan trọng của hầu hết các quốc gia hiện nay. Triết lý của câu hỏi như sau: nếu các quốc gia duy trì quan hệ thương mại với nhau, nguy cơ chiến tranh và xung đột vũ trang giữa họ sẽ giảm đi. Đối với nhiều nước đang phát triển, sức mạnh kinh tế là yếu tố quyết định sự tồn tại và vị thế của đất nước trên trường quốc tế. Họ nhận thức rõ tác động của thương mại quốc tế đối với chính sách thương mại quốc gia. Hơn nữa, thương mại quốc tế còn là một công cụ hết sức quan trọng trong quá trình hội nhập quốc tế của các quốc gia. Theo những người ủng hộ thương mại quốc tế, thương mại tự do giữa các quốc gia được coi là chìa khóa cho tăng trưởng kinh tế, hòa bình và cuộc sống tốt đẹp hơn. Tuy nhiên, triết lý thương mại tự do cũng vấp phải sự phản đối. Tại sao các quốc gia hạn chế thương mại quốc tế? Có nhiều lý do, cả kinh tế và chính trị, khiến các quốc gia quyết định áp dụng các biện pháp hạn chế thương mại quốc tế. Có học giả nói: “Thương mại tự do không phải là giải pháp tối ưu về mặt kinh tế. Chủ nghĩa bảo hộ và các hành vi thương mại không công bằng được coi là mang lại lợi ích kinh tế lớn hơn cho một quốc gia”. Ngay từ thế kỷ 15, các nhà kinh tế đã khuyên các quốc gia đưa ra các chính sách thúc đẩy thương mại quốc tế phù hợp với lợi ích của chính họ và dựa trên lợi thế so sánh, nhưng các chính sách này không phải lúc nào khách hàng cũng đánh giá cao lời khuyên này. Họ có nhiều lý do để theo đuổi các chính sách thương mại bảo hộ. 

Lý do thứ nhất là để bảo vệ “an ninh quốc gia” và thực hiện chính sách “tự lực cánh sinh”. Đây là lập luận của chính phủ Mỹ khi muốn bảo hộ ngành thép và nông sản. Hoa Kỳ cần một ngành công nghiệp thép trong nước mạnh mẽ cho mục đích quốc phòng. 

Lý do thứ hai là cần bảo vệ “khu vực kinh tế non trẻ”. Các quốc gia đôi khi cần bảo vệ các ngành công nghiệp và việc làm trong nước, bao gồm cả “các ngành kinh tế non trẻ”, khỏi sự cạnh tranh từ hàng nhập khẩu, dịch vụ hoặc các nhà cung cấp dịch vụ nước ngoài. Nếu khu vực kinh tế tiềm năng của một quốc gia được bảo vệ khi nó còn 'mới ra đời', thì nó sẽ có thể cạnh tranh trên thị trường toàn cầu. 

Lý do thứ ba là chính sách “ăn xin hàng xóm” (như đã đề cập ở trên). Trên thực tế, chính sách thương mại quốc tế mang tính dân tộc chủ nghĩa này có thể dẫn đến nhiều cơ hội trả đũa giữa các quốc gia. 

Ngoài ra, các vấn đề như đạo đức xã hội, sức khỏe cộng đồng, an toàn của người tiêu dùng, môi trường, bản sắc văn hóa và các giá trị xã hội khác cũng là lý do thúc đẩy chủ nghĩa bảo hộ thương mại. Các chính phủ có thể bị ảnh hưởng bởi áp lực từ các nhóm lợi ích hoặc lợi ích quốc gia khác nhau và họ có thể quyết định thực hiện các chính sách bảo hộ dưới nhiều hình thức phức tạp nếu cần thiết. Trong nhiều trường hợp, các quyết định bảo hộ mậu dịch là một lựa chọn hợp lý về mặt chính trị đối với các chính phủ ở cả các nước phát triển và đang phát triển. Sự lựa chọn của các quốc gia là gì? Câu trả lời phụ thuộc vào từng trường hợp. Các nước nên chọn thương mại quốc tế hay chính sách cô lập? Bảo hộ thương mại hay tự do hóa thương mại? Ngày nay, quyết định của các quốc gia thường nghiêng về thương mại quốc tế, và sự lựa chọn này dựa trên logic chính trị hơn là logic kinh tế. Cũng như các điều ước quốc tế khác, chính sách đối nội (chịu tác động của sức ép chính trị) và chính sách đối ngoại (dựa trên sự thỏa hiệp) của các quốc gia ảnh hưởng đến quá trình đàm phán và ký kết, kết quả cuối cùng của điều ước quốc tế. Luật thương mại quốc tế chủ yếu liên quan đến các quốc gia và tổ chức công cộng (luật thương mại quốc tế) là gì? Nói một cách đơn giản, đó là luật điều chỉnh thương mại quốc tế với sự tham gia chủ yếu của các quốc gia và tổ chức công cộng. Nhưng thương mại quốc tế liên quan chủ yếu đến các quốc gia và các tổ chức công (Thương mại quốc tế) là gì? Ngoài các quốc gia và các tổ chức kinh tế quốc tế với tư cách là chủ thể chính, ai có thể tham gia vào các quan hệ thương mại quốc tế này? Các quy tắc của thương mại quốc tế là gì? a) Thương mại quốc tế chủ yếu liên quan đến các quốc gia và tổ chức công (thương mại quốc tế) là gì? Về cơ bản, thương mại quốc tế với sự tham gia chủ yếu của các quốc gia và các chủ thể công cộng (thương mại quốc tế) được hiểu là các quan hệ quốc tế ở cấp độ chính sách thương mại, ví dụ chính sách thuế quan và phi thuế quan, chính sách thương mại tấn công hoặc phòng thủ, chính sách hội nhập kinh tế, v.v. . .của một quốc gia; hoặc lựa chọn hội nhập ở cấp độ toàn cầu, khu vực, song phương hay đơn phương trong hợp tác thương mại (xem Phần 1 của Sổ tay); hoặc mối quan hệ giữa việc thực hiện các cam kết thương mại quốc tế và pháp luật quốc gia. Hiện nay, vấn đề đối xử thương mại của các nước đang phát triển là một trong những mối quan tâm của thương mại quốc tế. Như vậy, chính sách thương mại sẽ được thể hiện rõ nét trong các điều ước thương mại quốc tế; và các mục tiêu kinh tế vẫn là trọng tâm của bất kỳ hiệp ước thương mại quốc tế nào.

3. b) Đối tượng của các quan hệ thương mại quốc tế này là ai? Chủ thể chủ yếu của các quan hệ kinh doanh quốc tế nói trên là các quốc gia và các tổ chức kinh tế quốc tế. Hơn nữa, trong “sân chơi” thương mại quốc tế đang xuất hiện những “tay chơi” mới. Trên thực tế, các nước lớn, nền kinh tế lớn vẫn chi phối thương mại toàn cầu. Tuy nhiên, thương mại quốc tế cũng rất quan trọng đối với các nước đang phát triển và các nước kém phát triển nhất (“viết tắt là LDCs”). Mỹ, EU và Nhật Bản vẫn đóng vai trò quan trọng nhưng chi phối hơn. Các “cường quốc mới nổi” như Trung Quốc, Ấn Độ và Brazil cũng ngày càng quan trọng trong quan hệ thương mại quốc tế. Các quốc gia này nổi lên như những người chơi chính trong sản xuất hàng hóa sản xuất và cung cấp dịch vụ trên thị trường thế giới, do đó tạo ra một xu hướng mới cho các nước đang phát triển khác làm theo. Mặc dù chỉ chiếm một phần không đáng kể trong thương mại thế giới, nhìn chung, các nước LDC là những nhà sản xuất quan trọng về nguyên liệu thô, nhiên liệu, dệt may và thực phẩm. Lưu ý rằng năng lực kinh tế của các quốc gia này không giống nhau, phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó có sự ổn định chính trị và chính sách thương mại. Các tổ chức kinh tế quốc tế cũng tham gia nhiều vào quan hệ thương mại quốc tế, bao gồm WTO, IMF, WB, EU, ASEAN, v.v. các hiệp định thương mại khu vực và song phương ở một mức độ nào đó. Tiềm năng phát triển các mối quan hệ kinh tế khu vực là rõ ràng. Chủ nghĩa khu vực ở châu Á sẽ có ý nghĩa toàn cầu, củng cố xu hướng hình thành ba khu vực thương mại với tiềm năng trở thành các khối kết nối với nhau của Bắc Mỹ, châu Âu và Đông Á (xem chương 3.3 của Cẩm nang). Việc hình thành các khối này sẽ ảnh hưởng đến khả năng ký kết các hiệp định toàn cầu trong khuôn khổ WTO trong tương lai. Liên kết kinh tế khu vực cũng là một chủ đề quan trọng trong quan hệ thương mại quốc tế, bên cạnh các chủ thể truyền thống là các quốc gia. Các chủ thể phi nhà nước, chẳng hạn như các tập đoàn, cũng có ảnh hưởng ngày càng tăng trong các hiệp định thương mại quốc tế vốn là “sân chơi” của các quốc gia. Ví dụ, việc Hiệp định WTO về các quyền sở hữu trí tuệ liên quan đến thương mại (viết tắt là "TRIPS") thúc đẩy việc bảo vệ chặt chẽ hơn các quyền sở hữu trí tuệ (viết tắt là "IPR") là một phản ứng đối với các hoạt động vận động hành lang của các công ty phương Tây sở hữu và phát triển các quyền sở hữu trí tuệ. quyền tài sản, chẳng hạn như các công ty dược phẩm, công ty giải trí, công ty phần mềm. Các vùng lãnh thổ (không có tư cách quốc gia) như Hồng Kông và Ma Cao hiện có vị thế ngang bằng với các đối thủ khác trong quan hệ thương mại quốc tế. Hồng Kông và Macao, cũng như Trung Quốc, đều là thành viên độc lập của WTO. Sự đa dạng của các chủ thể tham gia vào “sân chơi” này vừa có thể mang lại tiềm năng, vừa có thể dẫn đến sự sụp đổ của hệ thống thương mại quốc tế. c) quy định của thương mại quốc tế là gì? Các quy tắc thương mại quốc tế quy định "luật chơi" cho "trò chơi" thương mại quốc tế. Đó là một tập hợp khổng lồ các quy định “quốc tế”, mang tính chất “thương mại” hoặc “kinh tế” và mang tính chất “pháp lý”. Do các quy định này phản ánh chính sách thương mại nên chúng liên quan mật thiết đến các vấn đề kinh tế hơn bất kỳ lĩnh vực luật nào khác. Quy định thương mại quốc tế tập trung vào các công cụ điều chỉnh dòng chảy thương mại, bao gồm các hiệp ước thương mại quốc tế và một số luật pháp quốc gia điều chỉnh thương mại quốc tế. Các hiệp định của WTO là các hiệp ước toàn cầu toàn diện nhất về thương mại quốc tế, một tập hợp các quy định ràng buộc bao gồm nhiều vấn đề thương mại quốc tế (xem Phần 1 và Phần 1.2 - Chương 2 của Sổ tay). Ngoài các hiệp định của WTO, còn có nhiều hiệp định thương mại khu vực và song phương. Các hiệp ước ở tất cả các cấp độ này tạo thành một hệ thống các quy tắc thương mại đa phương (xem phần một của sổ tay). Các hiệp định thương mại khu vực quan trọng nhất là các hiệp định liên quan đến EU (xem phần 2 - chương 3 của sổ tay), NAFTA (xem phần 3 - chương 3 của sổ tay), MERCOSUR (Thị trường chung Nam Mỹ) và ASEAN. Khu vực mậu dịch tự do (xem Phần 4 - Chương 3 của Sổ tay). Trong những năm gần đây, số lượng các hiệp định thương mại song phương tăng lên nhanh chóng, đồng thời thể hiện vai trò hết sức quan trọng của các hiệp định này trong chính sách thương mại của nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam (xem Chương 4). giữa Việt Nam với một số đối tác thương mại như EU, Mỹ, Trung Quốc). Theo truyền thống, các hiệp định đầu tư quốc tế thường ở dạng hiệp định đầu tư song phương (viết tắt là “BIT”). Tuy nhiên, trong thời gian gần đây, các quy định về đầu tư thường được đưa vào nhiều hiệp định thương mại song phương và khu vực nên vấn đề thương mại và đầu tư được kết hợp đồng nhất. Ví dụ, Hiệp định Thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ năm 2000 (viết tắt là “BTA”) (xem Mục 2 - Chương 4 của Sổ tay) và Hiệp định NAFTA (xem Mục 3 - Chương 3 của Sổ tay). Ở cấp độ quốc gia, các quốc gia ban hành các quy định quản lý việc di chuyển hàng hóa, dịch vụ, lao động, vốn, tiền tệ… . Nếu mục tiêu là thúc đẩy thương mại quốc tế, thì một quốc gia phải xây dựng một môi trường pháp lý nhằm nâng cao khả năng cạnh tranh của hàng hóa, dịch vụ và lao động của mình so với các quốc gia khác. Ngược lại, nếu một quốc gia muốn bảo vệ các ngành công nghiệp, việc làm và công nghệ trong nước, hoặc ngăn chặn tình trạng 'chảy máu' vốn, thì quốc gia đó phải xây dựng khung pháp lý 'phòng thủ'. Vậy vai trò của các quy định điều chỉnh thương mại quốc tế là gì? Những quy định này mang lại lợi ích như thế nào cho các quốc gia trong thương mại quốc tế? Theo Bossche, về cơ bản có bốn lý do dẫn đến sự cần thiết phải có các điều khoản của luật thương mại quốc tế. Thứ nhất, các quy định pháp luật này sẽ ngăn cản các quốc gia áp dụng các biện pháp hạn chế thương mại và giúp các nước tránh leo thang trong việc áp dụng các biện pháp hạn chế thương mại. Thứ hai, quy định thương mại quốc tế sẽ đáp ứng nhu cầu của các thương nhân và nhà đầu tư về an ninh và khả năng dự đoán trong thương mại quốc tế, từ đó khuyến khích thương mại và đầu tư. Thứ ba, nó giúp các quốc gia đáp ứng những thách thức của toàn cầu hóa liên quan đến sức khỏe, môi trường, bản sắc văn hóa và các tiêu chuẩn lao động cốt lõi. Thứ tư là cần đạt được một giải pháp công bằng hơn trong quan hệ kinh tế quốc tế.

 2.2- Thương mại quốc tế có sự tham gia chủ yếu của các thương nhân (hay giao dịch thương mại quốc tế - International Commercial Transactions) 

Tại sao các công ty nên mở rộng hoạt động kinh doanh ra nước ngoài? Thật vậy, việc mở rộng hoạt động kinh doanh ra nước ngoài thường nhằm mục đích tăng doanh thu và lợi nhuận, tạo ra thị trường mới, củng cố vị thế quốc tế của công ty hoặc đảm bảo nguồn cung cấp nguyên liệu. Trong trường hợp một công ty quyết định kinh doanh quốc tế, kiến ​​thức về luật thương mại quốc tế và luật pháp liên quan sẽ rất cần thiết cho công ty. Luật thương mại quốc tế có sự tham gia chủ yếu của thương nhân (hay luật kinh doanh quốc tế - International Business Law) là gì? Đó là luật điều chỉnh các quan hệ thương mại quốc tế chủ yếu liên quan đến thương nhân (hoặc giao dịch thương mại quốc tế). Cách hiểu thuật ngữ “luật thương mại quốc tế” không quá xa cách với cách hiểu thuật ngữ “luật thương mại quốc tế”. a) Giao dịch kinh doanh quốc tế là gì? Có nhiều hình thức giao dịch kinh doanh quốc tế. Cách dễ nhất để một công ty kinh doanh quốc tế là thông qua bán hàng trực tiếp cho khách hàng nước ngoài, tức là hoạt động xuất nhập khẩu (xem Chương 5 của Sổ tay). Tuy nhiên, trong một số trường hợp, việc tìm kiếm khách hàng và tìm hiểu thị trường nước ngoài có thể không dễ dàng. Do đó, các công ty có thể quyết định sử dụng các trung gian để giúp họ bán hàng hóa hoặc cung cấp dịch vụ của họ. Có hai loại trung gian thường gặp trong hoạt động kinh doanh quốc tế, đó là đại lý và nhà phân phối. Một công ty có thể quyết định sản xuất sản phẩm của mình ở nước ngoài thay vì sản xuất ở nước mình rồi xuất khẩu ra nước ngoài. Đây là trường hợp một công ty quyết định chuyển giao quyền sử dụng các đối tượng sở hữu trí tuệ (gọi tắt là “SHTT”) cho một công ty khác ở nước ngoài và cho phép công ty nước ngoài đó sản xuất và bán sản phẩm của mình. Việc chuyển giao quyền sở hữu trí tuệ quốc tế là một hoạt động kinh doanh hiệu quả đối với các công ty có khả năng phổ biến quyền sở hữu trí tuệ của họ. Hoạt động chuyển giao quyền sở hữu trí tuệ tồn tại dưới nhiều hình thức như li-xăng, bản quyền, chuyển giao công nghệ và nhượng quyền thương mại (xem Phần 1 - Chương 6 của Sổ tay) v.v. Một công ty dược phẩm Hà Lan có thể chuyển nhượng bằng sáng chế đối với một số loại thuốc nhất định cho một công ty dược phẩm Việt Nam, có nghĩa là một công ty dược phẩm Việt Nam có thể sử dụng nó bằng cách sử dụng bằng sáng chế của một công ty dược phẩm Hà Lan để sản xuất loại thuốc đó và bán tại Việt Nam. Tương tự như vậy, một công ty điện ảnh của Mỹ có thể chuyển nhượng quyền đối với một bộ phim cho một công ty của Pháp để công ty này có thể nhân bản và bán bộ phim đó trên thị trường EU. Ngoài ra, nhiều công ty như KFC, McDonald's, Pizza Hut cũng rất thành công trong lĩnh vực nhượng quyền quốc tế. Với tầm nhìn chiến lược đối với thị trường nước ngoài, một công ty có thể quyết định đầu tư trực tiếp vào thị trường đó. Đầu tư trực tiếp nước ngoài (viết tắt là “FDI”) có thể dưới hình thức chi nhánh, công ty con, liên doanh và cơ sở công ty. % vốn nước ngoài, sáp nhập và mua lại các công ty nước ngoài (viết tắt là “MandA”). Ngoài ra, còn có nhiều loại giao dịch thương mại quốc tế và giao dịch liên quan khác như giao nhận vận tải quốc tế, bao gồm cả vận tải quốc tế (xem Phần 2 - Chương 6 của Sổ tay); cho vay, cho thuê, giao dịch việc làm, đầu tư gián tiếp nước ngoài (“REITs” viết tắt), giao dịch tài chính quốc tế (thuế, bảo hiểm quốc tế), v.v. b) Đối tượng của giao dịch thương mại quốc tế là ai? Có nhiều loại tác nhân khác nhau tham gia vào các giao dịch kinh doanh quốc tế. (i) Đối tượng phổ biến của các giao dịch này là các thương nhân - những người thực hiện các hoạt động thương mại (ví dụ: mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ, FDI), bao gồm cả cá nhân và công ty. Định nghĩa về "thương nhân" không hoàn toàn giống nhau trong luật quốc gia của các quốc gia khác nhau. Theo khoản 1 Điều 6 Luật Thương mại Việt Nam năm 2005 thì “Thương nhân bao gồm tổ chức kinh tế được thành lập hợp pháp, cá nhân hoạt động thương mại một cách độc lập, thường xuyên và có đăng ký hoạt động thương mại”. Theo Điều 1 Luật Doanh nghiệp Việt Nam năm 2005, chủ thể hoạt động kinh doanh tại Việt Nam bao gồm công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần, công ty hợp danh và công ty tư nhân. Trong thời gian gần đây, các doanh nghiệp đa quốc gia (gọi tắt là MNEs) ngày càng chứng tỏ vai trò quan trọng của mình trong các giao dịch kinh doanh quốc tế. Các công ty đa quốc gia đóng vai trò trung gian hòa giải dòng vốn trong quan hệ đầu tư quốc tế. (ii) Ngoài ra, một số tổ chức quốc tế cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển các giao dịch kinh doanh quốc tế như: Ủy ban Liên hợp quốc về Luật Thương mại Quốc tế (United Nations). Luật Thương mại - viết tắt "UNCITRAL"), Hội nghị Liên hợp quốc về Thương mại và Phát triển (viết tắt "UNCTAD"), Phòng Thương mại Quốc tế - viết tắt "ICC"). UNCITRAL đặt mục tiêu soạn thảo các luật mẫu, cung cấp khung pháp lý để các quốc gia phê chuẩn và xây dựng luật của riêng họ tương thích với luật mẫu, theo nhu cầu của các quốc gia. Ví dụ, luật mẫu về thương mại điện tử (xem phần 3 - chương 6 của sổ tay). ICC cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc đảm bảo sự hài hòa nhất định về mặt pháp lý giữa các quốc gia, thông qua việc xây dựng các quy định để các Quốc gia có thể đưa chúng vào luật kinh doanh quốc tế của mình (xem Phần 2 - Chương 1 bên dưới của Sổ tay). Liên đoàn Hiệp hội Giao nhận Vận tải Quốc tế (“FIATA” viết tắt) đóng một vai trò quan trọng trong việc hài hòa luật pháp thông qua việc thúc đẩy và sử dụng các chứng nhận từ tiêu chuẩn, chẳng hạn như Vận đơn đa phương thức FIATA. (iii) Các quốc gia cũng tham gia vào các giao dịch thương mại quốc tế, nhưng với tư cách là các chủ thể “đặc biệt” và đôi khi không đối xử với họ giống như các chủ thể khác, vì họ được hưởng quyền “miễn trừ tư pháp”. Vậy “quyền miễn trừ tư pháp” của một quốc gia là gì? Vì sao các quốc gia trở thành chủ thể “đặc biệt” trong giao dịch thương mại quốc tế? Theo nguyên tắc bình đẳng chủ quyền, một thẩm phán của một quốc gia không thể ra phán quyết chống lại một quốc gia khác mà không có sự đồng ý của quốc gia đó. Cách giải thích này bắt nguồn từ nguyên tắc “par in parem non habet tài phán” (“bình đẳng không thể phán xét lẫn nhau”) được quy định trong luật pháp quốc tế từ thời cổ đại. Mặc dù tất cả đều công nhận quyền miễn trừ tư pháp của quốc gia, nhưng có những bất đồng về phạm vi của quyền miễn trừ là "tuyệt đối" hay "hạn chế". Khi nói đến quyền miễn trừ tư pháp theo luật pháp quốc tế, câu hỏi được đặt ra: liệu các quốc gia, cơ quan nhà nước hoặc tập đoàn công có thể bị kiện tại tòa án dân sự của một quốc gia khác không? và các bản án có thể được áp dụng ở mức độ nào đối với tài sản của nước ngoài? Trong luật quốc tế thời kỳ đầu, học thuyết về quyền miễn trừ "tuyệt đối" chiếm ưu thế, nhưng thực tế đã chỉ ra rằng rất khó để áp dụng học thuyết này nếu không có sự chấp thuận của nhà nước nước ngoài. Trên thực tế, học thuyết về quyền miễn trừ “có giới hạn” (hoặc “đủ điều kiện”) về cơ bản được áp dụng. Học thuyết về quyền miễn trừ “tuyệt đối” được hỗ trợ bởi nguyên tắc bình đẳng chủ quyền của các quốc gia và học thuyết về “hành động của nhà nước”. Học thuyết về "Các đạo luật của Nhà nước" bắt nguồn từ thực tiễn của các tòa án Hoa Kỳ. Học thuyết này khẳng định rằng mỗi quốc gia có chủ quyền trên lãnh thổ của mình và các hành vi được thực hiện bởi một quốc gia trên lãnh thổ của mình phải được coi là hợp pháp và không thể bị tòa án nước ngoài xem xét. Học thuyết Hành vi Nhà nước được tuyên bố trong Underhill v. Hernandez [1897], trong đó tòa án New York lập luận: '. [E] mỗi quốc gia có chủ quyền sẽ tôn trọng nền độc lập của các quốc gia có chủ quyền khác, và tòa án của một quốc gia sẽ không giải quyết các hành vi của chính phủ của một quốc gia khác được thực hiện trong lãnh thổ của quốc gia đó”. Năm 1964, Tòa án Tối cao Hoa Kỳ đã áp dụng học thuyết "hành động của nhà nước" trong một vụ án nổi tiếng - Banco Nacional de Cuba v. Sabbatino [1964]. Sự cố này xảy ra khi Cuba quốc hữu hóa ngành công nghiệp đường, nắm quyền kiểm soát các nhà máy lọc đường và các nhà máy khác trong cuộc Cách mạng Cuba. Nhiều nhà đầu tư Mỹ đã bị thua lỗ khi đầu tư vào các nhà máy này mà không được đền bù sau khi chính phủ Cuba lên nắm quyền. Bất chấp thực tế là có rất nhiều công dân Mỹ phải chịu thiệt hại, Tòa án Tối cao Hoa Kỳ vẫn giữ nguyên học thuyết "luật quốc gia", coi các hành động của chính phủ Cuba là hợp pháp và bác bỏ yêu cầu bồi thường của công dân Mỹ đối với Cuba vì các khoản lỗ đầu tư. Hơn nữa, lập luận về quyền miễn trừ "hạn chế" cũng đã xuất hiện từ lâu trong các vụ kiện của tòa án Bỉ, nơi mà quyền miễn trừ tư pháp thường được áp dụng trong trường hợp Nhà nước thực hiện một hành động có chủ quyền ("acta jure imperii"). áp dụng trong trường hợp một Quốc gia thực hiện một hành động có tính chất tư nhân ("acta jure gestionis"). Ngày 17 tháng 7 năm 1878, tòa án Bỉ lần đầu tiên bác bỏ quyền miễn trừ tư pháp của chính phủ Pêru khi ra phán quyết về vụ việc liên quan đến hợp đồng mua bán phân chim, với lý do đây là một hợp đồng thương mại. của Peru đã phải chấp nhận thẩm quyền của Tòa án Thương mại Bỉ. Quyền miễn trừ tư pháp chỉ áp dụng cho các khu vực tài phán quốc gia, không áp dụng cho các khu vực tài phán quốc tế. '...[S]Sự khác biệt giữa 'acta jure imperii' và 'acta jure gestionis'...[c]của một Quốc gia hoặc chủ thể khác của luật quốc tế là vô nghĩa đối với tòa án công có thẩm quyền quốc tế'. Có nhiều cách hiểu khác nhau về miễn dịch "hạn chế". Trong bối cảnh quan hệ thương mại quốc tế hiện nay, việc duy trì quyền miễn trừ “tuyệt đối” sẽ giúp quốc gia có lợi thế hơn so với các chủ thể khác trong các giao dịch thương mại quốc tế. Điều này thật khó chấp nhận, vì nó ảnh hưởng đến sự cạnh tranh bình đẳng trong thương mại quốc tế. Với quyền miễn trừ “hạn chế”, một quốc gia có thể hạn chế quyền miễn trừ tư pháp của mình để hành xử giống như các chủ thể khác. Quan điểm này được thể hiện trong quy định pháp luật của một số nước, đặc biệt là Hoa Kỳ và trong một số điều ước quốc tế. Đạo luật miễn trừ chủ quyền nước ngoài của Hoa Kỳ năm 1976 (viết tắt là "FSIA") đã được hệ thống hóa trong Chương 97, USC 28, được sửa đổi vào năm 2008. Lập trường của Hoa Kỳ trong đạo luật này như sau: Quyết định của một quốc gia nước ngoài về yêu cầu của tòa án Hoa Kỳ về quyền miễn trừ quyền tài phán của tòa án Hoa Kỳ là nhằm phục vụ công lý và bảo vệ các quyền của quốc gia nước ngoài và các bên tại tòa án Hoa Kỳ. Theo pháp luật quốc tế, các quốc gia không được hưởng miễn trừ thẩm quyền xét xử của toà án nước ngoài trong phạm vi các hoạt động thương mại có liên quan của họ, và các tài sản thương mại của các quốc gia nước ngoài có thể bị cưỡng chế theo bản án được tuyên chống lại họ liên quan đến các hoạt động thương mại của họ. Các yêu cầu hưởng miễn trừ của các quốc gia nước ngoài từ nay trở đi sẽ do toà án Hoa Kỳ và toà án các tiểu bang quyết định, phù hợp với các nguyên tắc quy định trong chương này. Chính phủ nước ngoài có thể bị kiện trước toà án Hoa Kỳ nếu mặc nhiên hoặc rõ ràng từ bỏ quyền miễn trừ tư pháp; hoặc vụ kiện được tiến hành trên cơ sở hoạt động thương mại hoặc hành vi thương mại của chính phủ nước ngoài thực hiện trên lãnh thổ Hoa Kỳ hay trên cơ sở hành vi thương mại thực hiện ngoài lãnh thổ Hoa Kỳ nhưng có ảnh hưởng trực tiếp đến Hoa Kỳ; hoặc liên quan đến các quyền tài sản do vi phạm pháp luật quốc tế, và tài sản đó hoặc tài sản để trao đổi với tài sản đó đang tồn tại ở Hoa Kỳ, và có liên quan đến hoạt động thương mại do chính phủ nước ngoài đó thực hiện tại Hoa Kỳ; hoặc tranh chấp liên quan đến quyền tài sản ở Hoa Kỳ có được do được kế thừa hoặc được tặng cho hoặc quyền đối với bất động sản ở Hoa Kỳ; hoặc liên quan đến các khoản bồi thường thiệt hại mà chính phủ nước ngoài đó phải chịu do thiệt hại gây ra ở Hoa Kỳ, do hành vi vi phạm pháp luật hoặc do sự cẩu thả mà chính phủ nước ngoài hoặc các nhân viên của chính phủ nước ngoài gây ra khi thực hiện công vụ... Bên cạnh đó, quan điểm về quyền miễn trừ ‘hạn chế’ còn được ghi nhận trong Công ước Oa-sinh-tơn về Trung tâm giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế 1965 (viết tắt là ‘ICSID’), Đạo luật về miễn trừ quốc gia của Vương quốc Anh 1978 (United Kingdom State Immunities Act 1978), và các văn bản khác. Quốc gia được hưởng quyền miễn trừ tư pháp, cho dù là ‘tuyệt đối’ hay ‘hạn chế’, cũng tạo nên tính ‘đặc biệt’ của chủ thể này trong các giao dịch kinh doanh quốc tế với các chủ thể khác. c) Các quy định điều chỉnh các giao dịch thương mại quốc tế là gì? Các quy định liên quan đến quyền và nghĩa vụ của các chủ thể tham gia giao dịch kinh doanh quốc tế phải được làm rõ và có tính chắc chắn. Việc thiếu sự chắc chắn về mặt pháp lý tạo cơ hội tạo ra các rào cản đối với thương mại quốc tế. Các luật và quy định này điều chỉnh các giao dịch thương mại quốc tế khác nhau, ví dụ như hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế, vận chuyển hàng hóa, hợp đồng đại lý, hợp đồng phân phối và chuyển nhượng. , bảo hiểm quốc tế, thương mại điện tử, giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế... (xem phần 2 của cẩm nang). Do số lượng lớn các hệ thống pháp luật và sự khác biệt giữa chúng, hài hòa hóa pháp luật, thông qua việc soạn thảo các điều ước quốc tế, được công nhận rộng rãi là lựa chọn tốt nhất. d) Quan điểm đa văn hóa về luật kinh doanh quốc tế Ngày nay, các công ty đang phân chia các hoạt động của họ trên khắp thế giới, từ thiết kế sản phẩm và sản xuất linh kiện đến lắp ráp và tiếp thị, tạo thành các chuỗi sản xuất trên toàn cầu. Ngày càng có nhiều sản phẩm thực sự phải được dán nhãn “Made in the World” (Sản xuất tại Thế giới), thay vì “Made in England” (Sản xuất tại Anh) hay “Made in the United States”. 'Sản xuất tại Mỹ'). Các đối tác kinh doanh, khách hàng, nhà cung cấp và đồng nghiệp trong thương mại quốc tế có thể đến từ nhiều xã hội khác nhau, với những hiểu biết khác nhau về thương mại và các giá trị xã hội. Vì vậy, khi áp dụng pháp luật thương mại quốc tế cần tính đến sự hài hòa giữa các quan niệm khác nhau về thương mại quốc tế, thậm chí nhiều khi có nghĩa là phát huy sự khác biệt, sử dụng sự khác biệt để cạnh tranh có hiệu quả trên thị trường quốc tế.