Định nghĩa án lệ là gì

 định nghĩa án lệ

1. Khái niệm về án lệ ?

Thuật ngữ “án lệ” có nguồn gốc Latinh và được hiểu là sự kiện có trước, có trước hoặc cách  xử lý một tình huống nhất định, được coi là khuôn mẫu để xử lý các tình huống tương tự trong tương lai. Ở  Anh và các nước  thông luật khác, án lệ được coi là  nguồn luật quan trọng bên cạnh các văn bản quy phạm pháp luật.  

 Ở Việt Nam hiện nay, mặc dù hàng năm khi tổng kết công tác xét xử, Tòa án nhân dân tối cao đều đưa ra những vụ án điển hình để hướng dẫn các tòa cấp dưới trong việc giải quyết án, nhưng khi kiến ​​nghị, các thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao luôn phải căn cứ vào  quy định của pháp luật,  không căn cứ vào  bản án đã xét xử. Việt Nam không có truyền thống áp dụng án lệ và không coi án lệ là một hình thức pháp luật.  

 2. Quy định áp dụng án lệ trong hoạt động xét xử 

 Hiện nay, việc áp dụng án lệ trong hoạt động xét xử của Tòa án, không còn gì xa lạ. Thực tế đã có 57 bản án áp dụng án lệ về tranh chấp hợp đồng tín dụng trong lĩnh vực kinh doanh, thương mại; 04 bản án áp dụng án lệ về hôn nhân gia đình; 06 bản án áp dụng án lệ về tranh chấp hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất… 

 Tuy nhiên, Hội đồng thẩm phán vừa ban hành Nghị quyết 04/2019/NQ-HĐTP về quy trình lựa chọn, công bố và áp dụng án lệ trong đó việc áp dụng án lệ từ 15/7/2019 có một số thay đổi lớn như sau: 

 2.1 Thời gian được phép áp dụng án lệ trong xét xử: 

 Từ Trước ngày 15/7/2019: Thời gian được phép áp dụng án lệ trong xét xử 45 ngày từ ngày công bố hoặc được ghi trong quyết định công bố án lệ của Chánh án Toà án nhân dân tối cao 

 Từ ngày 15/7/2019:Thời gian được phép áp dụng án lệ trong xét xử 30 ngày kể từ ngày được công bố. 

  2.2 Nguyên tắc áp dụng án lệ: 

 Từ Trước ngày 15/7/2019: Nguyên tắc áp dụng án lệ 

 Bảo đảm những vụ việc có tình tiết, sự kiện pháp lý giống nhau phải được giải quyết như nhau: 

 - Số án lệ, số bản án, quyết định của Toà án có chứa đựng án lệ, tính chất, tình tiết vụ việc tương tự được nêu trong án lệ và tính chất, tình tiết vụ việc đang được giải quyết, vấn đề pháp lý trong án lệ (nội dung khái quát của án lệ) phải được viện dẫn, phân tích trong phần “Nhận định của Tòa án”.  

- Tùy từng vụ án cụ thể, có thể trích dẫn nguyên văn ý chính của án lệ để làm rõ quan điểm của Tòa án trong việc xét xử, giải quyết các vụ án tương tự. 

  Từ 15/7/2019: Nguyên tắc áp dụng án lệ 

 Đảm bảo rằng các trường hợp có tình huống pháp lý tương tự  được xử lý theo cùng một cách: 

 - Số lượng, tên án lệ, tình huống pháp lý, giải pháp pháp lý trong án lệ và tình huống pháp lý của vụ án đang  giải quyết phải được trích dẫn, phân tích trong “Bản án của Tòa án”. 

  - Tùy  trường hợp  có thể viện dẫn toàn bộ hoặc một phần nội dung của án lệ để làm rõ quan điểm của Tòa án trong việc xét xử, giải quyết vụ án tương tự.  

 2.3 Cơ sở pháp lý của việc áp dụng án lệ 

  Trước ngày 15 tháng 7 năm 2019: 

 - Nghị quyết 03/2015/NQ-HĐTP về việc lựa chọn, công bố và áp dụng án lệ; 

 - Công văn 146/TANDTC-PC ngày 7/11/2017 viện dẫn việc áp dụng án lệ trong xét xử 

 Từ 15/07/2019: Nghị quyết 04/2019/NQ-HĐTP về quy trình lựa chọn, công bố và áp dụng án lệ 

3. Quy trình lựa chọn án lệ hiện nay:

 Tiền lệ được hình thành theo quy trình sau: 

 Bước 1: Đề nghị bản án, quyết định  phát triển thành án lệ 

 Cá nhân, cơ quan, tổ chức có quyền gửi  bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật đến Tòa án nhân dân tối cao có lập luận,  quyết định đáp ứng  tiêu chí lựa chọn án lệ  để xem xét, phát triển thành án lệ.  

 Các Tòa án có trách nhiệm tổ chức rà soát, phát hiện bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án mình chứa đựng lập luận, phán quyết đáp ứng các tiêu chí lựa chọn án lệ và gửi cho Tòa án nhân dân tối cao để xem xét, phát triển thành án lệ.  

 Bước 2: Lấy ý kiến đối với bản án, quyết định được đề xuất lựa chọn, phát triển thành án lệ 

 Bản án, quyết định được đề xuất lựa chọn, phát triển thành án lệ, nội dung đề xuất là án lệ, dự thảo án lệ được đăng tải trên Cổng thông tin điện tử của Tòa án nhân dân tối cao để các Tòa án, chuyên gia, nhà khoa học, nhà hoạt động thực tiễn, cá nhân, cơ quan, tổ chức quan tâm tham gia ý kiến trong thời hạn 30 ngày. Đối với các trường hợp bản án, quyết định do Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, Ủy ban Thẩm phán Tòa án nhân dân cấp cao đề xuất hoặc được Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao lựa chọn khi xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm thì việc lấy ý kiến là không bắt buộc. 

  Trên cơ sở kết quả lấy ý kiến rộng rãi đối với các bản án, quyết định được đề xuất lựa chọn, phát triển thành án lệ, nội dung đề xuất là án lệ, dự thảo án lệ, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao xem xét, quyết định việc lấy ý kiến của Hội đồng tư vấn án lệ. 

  Bước 3: Thành lập Hội đồng tư vấn án lệ 

 Hội đồng tư vấn án lệ do Chánh án Tòa án nhân dân tối cao thành lập gồm có ít nhất 09 thành viên. Chủ tịch Hội đồng là Chủ tịch Hội đồng khoa học Tòa án nhân dân tối cao,  Phó Chủ tịch Hội đồng là Phó Chủ tịch Hội đồng khoa học Tòa án nhân dân tối cao, các thành viên khác là đại diện Bộ Tư pháp. Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Liên đoàn luật sư Việt Nam, đại diện các cơ quan, tổ chức có liên quan, các chuyên gia  pháp lý và 01 đại diện lãnh đạo Vụ Pháp chế và quản lý khoa học Tòa án nhân dân tối cao (đồng thời là Thư ký Hội đồng). 

  Trường hợp tư vấn về án lệ  thì thành phần  Hội đồng tư vấn án lệ gồm đại diện Cơ quan điều tra  Bộ Công an, Bộ Quốc phòng hoặc Viện kiểm sát nhân dân tối cao. 

  Bước 4: Nhận lời khuyên từ Hội đồng Tư vấn Luật học 

 Theo quy định tại khoản 2 Điều 5 Nghị quyết 04/2019/NQ-HĐTP thì Hội đồng tư vấn án lệ có trách nhiệm thảo luận, cho ý kiến ​​về các đề xuất bản án, quyết định được  lựa chọn, xây dựng trước đó. nội dung đề xuất là trước đó, dự thảo của trước đó. 

 Việc lấy ý kiến ​​của hội đồng tư vấn trước đây được thực hiện thông qua hình thức họp thảo luận trực tiếp hoặc bằng văn bản. Chủ tịch Hội đồng tư vấn án lệ quyết định phương thức lấy ý kiến ​​các thành viên Hội đồng và báo cáo Chánh án Tòa án nhân dân tối cao kết quả lấy ý kiến. 

 Bước 5: Thông qua án lệ 

 Sau khi các bản án, quyết định được đề xuất lựa chọn, phát triển thành án lệ được lấy ý kiến theo hướng dẫn tại Điều 4 và Điều 5 Nghị quyết số 04/2019/NQ-HĐTP, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao tổ chức phiên họp toàn thể Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao để thảo luận, biểu quyết thông qua án lệ.  

 Trường hợp án lệ được phát triển từ bản án, quyết định do Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, Ủy ban Thẩm phán Tòa án nhân dân cấp cao đề xuất hoặc được Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao lựa chọn khi xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm, quy trình lựa chọn, thông qua án lệ được rút gọn theo hướng Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao xem xét thông qua án lệ mà không nhất thiết phải qua các bước lấy ý kiến theo hướng dẫn tại Điều 4 và Điều 5 Nghị quyết số 04/2019/NQ-HĐTP. 

  Phiên họp lựa chọn, thông qua án lệ của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao phải có ít nhất hai phần ba tổng số thành viên tham gia; quyết định của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao phải được quá nửa tổng số thành viên Hội đồng Thẩm phán biểu quyết tán thành. Kết quả biểu quyết phải được ghi vào biên bản phiên họp lựa chọn, thông qua án lệ của Hội đồng Thẩm phán và là căn cứ để Chánh án Tòa án nhân dân tối cao công bố án lệ. 

  Bước 6: Công bố án lệ 

 Trên cơ sở kết quả biểu quyết của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao về việc thông qua án lệ, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao công bố án lệ.  

 Nội dung của án lệ được công bố bao gồm: Số, tên án lệ; số, tên bản án, quyết định của Tòa án có nội dung được phát triển thành án lệ; tình huống pháp lý, giải pháp pháp lý của án lệ; quy định của pháp luật có liên quan đến án lệ; từ khoá về những tình huống pháp lý, giải pháp pháp lý trong án lệ; các tình tiết trong vụ án và phán quyết của Tòa án có liên quan đến án lệ; nội dung của án lệ.