Điều khoản bất khả kháng trong hợp đồng ngoại thương như thế nào?

1. Bất khả kháng là gì? 

 “Sự kiện bất khả kháng là sự kiện xảy ra một cách khách quan, không thể lường trước được và không thể khắc phục được mặc dù đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết và có thể chấp nhận được” (Khoản 1 Điều 156 BLDS năm 2015). Như vậy, có ba vấn đề cần xem xét khi xác định một sự kiện có đủ điều kiện là Bất khả kháng hay không: (1) mục đích; (2) không thể đoán trước; và (3) không thể khắc phục được. “Khách quan”  là xảy ra do nguyên nhân tự nhiên hoặc nhân tạo mà bên bị thiệt hại không thể biết được như sóng thần, động đất, thiên tai, dịch bệnh...; "bất ngờ" nằm ngoài tầm kiểm soát của con người; và "không thể khôi phục" có nghĩa là mọi nỗ lực đã được thực hiện  nhưng không thể giải quyết được. 

2.  Điều kiện để được miễn trừ trách nhiệm do sự kiện bất khả kháng là gì? 

  Trong quan hệ hợp đồng, việc chứng minh trường hợp bất khả kháng sẽ giúp bên vi phạm không phải sửa chữa thiệt hại hoặc thực hiện nghĩa vụ. Điều 351 khoản 2  Bộ luật dân sự  2015  quy định: “Trong trường hợp bên có nghĩa vụ vi phạm nghĩa vụ do sự kiện bất khả kháng thì không phải chịu trách nhiệm dân sự, trừ trường hợp có thỏa thuận khác hoặc quy định khác của pháp luật. pháp luật ". Khoản 1 Điều 294 Luật Thương mại 2005 (LTM) quy định: “Bên vi phạm hợp đồng thương mại được miễn trách nhiệm trong các trường hợp sau đây: … b) Xảy ra sự kiện bất khả kháng. Về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, khoản 584 Điều 584 BLDS quy định: “Người gây thiệt hại không phải  bồi thường nếu thiệt hại xảy ra do sự kiện bất khả kháng…”. 

 Để được miễn trừ trách nhiệm trong trường hợp bất khả kháng, người vi phạm phải: 

 (1) Thông báo ngay cho bên kia bằng văn bản theo Khoản 1, Mục 295 của LTM về việc miễn trừ trách nhiệm và  hậu quả có thể xảy ra; 

 (2) Chứng minh đã xảy ra Sự Kiện Bất Khả Kháng; 

 (3) Chứng minh sự kiện bất khả kháng ảnh hưởng trực tiếp đến việc thực hiện nghĩa vụ  hợp đồng; 

 (4) Để chứng minh đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết và được phép nhưng không  khắc phục được. 

 Trường hợp hợp đồng (giữa các pháp nhân Việt Nam) không quy định về trường hợp bất khả kháng thì áp dụng quy định tại điểm b khoản 1 Điều 294 (Các trường hợp miễn trách nhiệm do vi phạm) của LTM khi xảy ra sự kiện bất khả kháng.  Một số  tranh chấp  bất khả kháng 

 (1) Một công ty Việt Nam bán gạo tại Philippines. Tàu  do bên mua thuê đang trên đường đến Hải Phòng  nhận hàng thì bên bán cho biết Thủ tướng Chính phủ Việt Nam  quyết định dừng xuất khẩu gạo từ ngày 24/3/2020 để đảm bảo an ninh lương thực do dịch Covid-19 nên không thể giao hàng lên tàu và coi đây là trường hợp bất khả kháng. Người mua cho rằng người bán  chịu một phần thiệt hại do tàu sắp cập cảng. Quan điểm của người bán cho rằng người mua phải chịu mọi thiệt hại do không có hàng cho tàu vì lý do bất khả kháng là đúng. 

  (2) Bắt công ty logistics giao hàng lên thành phố lấy lý do công nhân nghỉ việc vì Covid-19  là bất khả kháng nên không thể thực hiện hợp đồng  vì phải chứng minh  thuê người khác công ty để làm nhưng vẫn không có việc làm hoặc không. 

 (3) Hai công ty ký hợp đồng hàng đổi hàng. Kết quả là Công ty Thái Lan (TL) vận chuyển đường sang Việt Nam để nhận gạo của Công ty Việt Nam (VN). Theo hợp đồng, Việt Nam phải xin giấy phép xuất khẩu gạo và nhập khẩu đường; TL phải xin giấy phép nhập khẩu gạo. Dù chưa xin được giấy phép xuất khẩu gạo và nhập khẩu đường nhưng Việt Nam vẫn yêu cầu TL thuê tàu vận chuyển đường  để thu gom gạo. TL  thuê tàu vận chuyển đường từ cảng Bangkok của Thái Lan. Tàu cập cảng, đợi lâu thì bất ngờ TL thông báo bên vận chuyển  không xin được giấy phép nhập khẩu đường, coi đây là trường hợp bất khả kháng nên  miễn trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho bên vận chuyển . . Người vận chuyển đã đúng khi cho rằng trường hợp này là bất khả kháng nhưng chỉ với hợp đồng đổi hàng giữa TL và VN, không là sự kiện bất khả kháng đối với hợp đồng vận chuyển đường giữa TL và người vận chuyển vì TL có thể “lường trước được” khả năng VN không xin được giấy phép nhập khẩu đường bằng cách yêu cầu VN cung cấp giấy phép này trước khi thuê tàu vận chuyển.  

3.  Một số lưu ý về bất khả kháng 

 (1) Có thể thỏa mãn điều kiện một và hai của sự kiện bất khả kháng, nhưng điều kiện ba là “không thể khắc phục được mặc dù đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết và khả năng cho phép” cần phải chứng minh để được cơ quan giải quyết tranh chấp chấp nhận trong trường hợp có kiện tụng; 

 (2) Nhiều hợp đồng liệt kê các sự việc được coi là bất khả kháng nhưng còn thiếu từ “dịch bệnh” nên cần ghi thêm vì không ai dám chắc là trong tương lai không còn xảy ra tương tự; 

 (3) Khi ký các hợp đồng có liên quan với nhau, có thể xảy ra sự kiện bất khả kháng với hợp đồng này nhưng với hợp đồng kia thì lại không (vụ đổi hàng nêu trên); 

 (4) Nên thương lượng và giúp nhau nếu có thể vì bên “thắng” cũng thua về công sức, thời gian mà “thì giờ là tiền bạc”; 

 (5) Không phải thực hiện nghĩa vụ khi xảy ra sự kiện bất khả kháng nên các bên tự chịu thiệt hại, không có quyền đòi bồi thường hoặc yêu cầu chia sẻ tổn thất; 

 (6) Không nên lạm dụng bất khả kháng để từ chối thực hiện nghĩa vụ vì sẽ không được cơ quan xét xử chấp nhận nên thua kiện, thêm thiệt hại vì giảm uy tín và mất bạn hàng./.