Trong thực tiễn có rất nhiều các trường hợp các chủ thể thực hiện các giao dịch dân sự với nhau, tuy nhiên không phải giao dịch dân sự nào cũng được công nhận hiệu lực. Pháp luật dân sự đã có những quy định về các trường hợp giao dịch dân sự bị tuyên bố vô hiệu, một trong số các trường hợp đó được quy định tại Điều 127 của Bộ luật Dân sự 2015 về Giao dịch dân sự vô hiệu do bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép.

Điều 127 của Bộ luật Dân sự 2015

1.  Giao dịch dân sự là gì?

Giao dịch dân sự là hợp đồng hoặc hành vi pháp lý đơn phương làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự mà trong đó:

i)       Hợp đồng là giao dịch thể hiện ý chí của hai hay nhiều bên nhằm làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự
ii)     Hành vi pháp lý đơn phương là giao dịch thể hiện ý chí chủ quan của một chủ thể mà không có sự thỏa thuận, đàm phán với các bên liên quan, làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự của các chủ thể trong giao dịch dân sự mà họ tham gia. Ví dụ như lập di chúc, từ chối hưởng di sản thừa kế,…
Giao dịch dân sự có hiệu lực khi có đủ các điều kiện sau đây:

i)       Chủ thể có năng lực pháp luật dân sự, năng lực hành vi dân sự phù hợp với giao dịch dân sự được xác lập;
ii)     Chủ thể tham gia giao dịch dân sự hoàn toàn tự nguyện;
iii)  Mục đích và nội dung của giao dịch dân sự không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội.

Lưu ý: Hình thức của giao dịch dân sự là điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự trong trường hợp luật có quy định.

2.  Vậy thế nào là lừa dối, đe dọa, cưỡng ép trong giao dịch dân sự?

Khi một bên tham gia giao dịch dân sự do bị lừa dối hoặc bị đe dọa, cưỡng ép thì có quyền yêu cầu Tòa án tuyên bố giao dịch dân sự đó là vô hiệu.

Theo đó, lừa dối trong giao dịch dân sự là hành vi cố ý của một bên hoặc của người thứ ba nhằm làm cho bên kia hiểu sai lệch về chủ thể, tính chất của đối tượng hoặc nội dung của giao dịch dân sự nên đã xác lập giao dịch đó. Còn đe dọa, cưỡng ép trong giao dịch dân sự là hành vi cố ý của một bên hoặc người thứ ba làm cho bên kia buộc phải thực hiện giao dịch dân sự nhằm tránh thiệt hại về tính mạng, sức khỏe, danh dự, uy tín, nhân phẩm, tài sản của mình hoặc của người thân thích của mình.

Do vậy, các chủ thể bị đe dọa, lừa dối, cưỡng ép khi thực hiện giao dịch dân sự sẽ thực hiện các hành vi không phải xuất phát từ tính tự nguyện mà là do bị ép buộc bởi người khác. Điều 112 của Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định về giao dịch dân sự nêu rõ “Giao dịch dân sự không có một trong các điều kiện được quy định tại Điều 117 của Bộ luật này thì vô hiệu, trừ trường hợp Bộ luật này có quy định khác” là giao dịch dân sự vô hiệu. Giao dịch dân sự bị đe dọa, lừa dối, cưỡng ép đã vi phạm điều về “chủ thể tham gia giao dịch dân sự hoàn toàn tự nguyện.” nên đây là một giao dịch dân sự vô hiệu theo quy định của Điều 112 Bộ luật Dân sự năm 2015.

3. Hậu quả pháp lý của giao dịch dân sự vô hiệu

Theo nguyên tắc chung về hậu quả của giao dịch dân sự vô hiệu quy định tại Điều 131 Bộ luật Dân sự năm 2015, giao dịch dân sự vô hiệu không làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quyền, nghĩa vụ của các bên tham gia giao kết hợp đồng từ thời điểm giao kết. Khi giao dịch dân sự vô hiệu thì các bên khôi phục lại tình trạng ban đầu, hoàn trả cho nhau những gì đã nhận, nếu không hoàn trả được bằng hiện vật thì phải hoàn trả bằng tiền, bên có lỗi mà gây thiệt hại thì phải bồi thường cho bên kia. Khi các giao dịch dân sự bị tuyên bố vô hiệu thì phải đối mặt với các hậu quả pháp lý như sau:

Thứ nhất, không phát sinh, thay đổi, chấm dứt quyền, nghĩa vụ. Khi giao dịch dân sự vô hiệu, quyền và nghĩa vụ của các bên sẽ không được pháp luật bảo vệ.

Thứ hai, các bên phải khôi phục tình trạng bạn đầu.

Tại Khoản 2 Điều 131 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định các bên trong hợp đồng vô hiệu phải khôi phục lại tình trạng ban đầu. Xảy ra khi tài sản được hoàn trả không đúng với hiện trạng tại thời điểm xác lập hợp đồng: tài sản đã bị hư hỏng, giảm giá trị; tài sản đã được tu sửa, xây dựng, cải tạo làm tăng giá trị.

Thứ ba, các bên hoàn trả cho nhau nhưng gì đã nhận.

Ví dụ như việc bên bán tài sản hoàn trả lại số tiền đã nhận cho việc bán tài sản, bên mua tài sản hoàn trả lại tài sản đã mua, vẫn là quy định tại Khoản 2 Điều 131 Bộ luật Dân sự năm 2015 nhưng thường trong trường hợp đối tượng hợp đồng còn nguyên vẹn, chưa có hoặc ít có sự biến đổi đáng kể.

Thứ tư, bên có lỗi có trách nhiệm bồi thường thiệt hại.

Bên có lỗi ở đây được xác định là bên làm cho hợp đồng vô hiệu hoặc ý thức trước về việc hợp đồng vô hiệu nhưng vẫn cố tình giao kết dẫn đến hậu quả gây thiệt hại. Hợp đồng vô hiệu có thể chỉ do lỗi một bên mà cũng có thể do lỗi của hai bên và vấn đề bồi thường thiệt hại được đặt ra cả trong trường hợp mức độ lỗi của hai bên là tương đương nhau. Do đó, Tòa án phải xác định mức độ lỗi của từng bên trong việc làm cho hợp đồng vô hiệu để xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại.

Thứ năm, bên ngay tình trong việc thu hoa lợi, lợi tức không phải hoàn trả lại hoa lợi, lợi tức đó

Bộ luật Dân sự năm 2015 đã khắc phục được điểm bất đồng về việc thu hoa lợi, lợi tức khi giao dịch dân sự vô hiệu của Bộ luật Dân sự năm 2005. Theo đó, “bên ngay tình trong việc thu hoa lợi, lợi tức không phải hoàn trả lại hoa lợi, lợi tức đó”. Điều này đã tạo ra sự thống nhất với tiêu chí để xác định số phận của hoa lợi, lợi tức của người chiếm hữu tài sản không có căn cứ pháp luật đó chính là dựa vào có hay không có yếu tố “ngay tình”.

4.  Thời hiệu yêu cầu Tòa án tuyên bố giao dịch dân sự là vô hiệu

 Khi một bên tham gia giao dịch dân sự do bị lừa dối hoặc bị đe dọa, cưỡng ép thì có quyền yêu cầu Tòa án tuyên bố giao dịch dân sự đó là vô hiệu. Tức là giao dịch bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép sẽ chỉ vô hiệu nếu có tuyên bố của Tòa án tuyên rằng giao dịch đó là vô hiệu.

Thời hiệu yêu cầu Tòa án tuyên bố giao dịch này là vô hiệu là 02 năm kể từ thời điểm người bị lừa dối biết hoặc phải biết giao dịch được xác lập do bị lừa dối hoặc người có hành vi đe dọa, cưỡng ép chấm dứt hành vi đe dọa, cưỡng ép. Nếu như hết thời hạn 02 năm mà không có yêu cầu Tòa án tuyên bố giao dịch là vô hiệu thì giao dịch dân sự sẽ có hiệu lực.

Nhằm góp phần bảo vệ quyền và lợi ích của các chủ thể trong quan hệ dân sự, Bộ luật Dân sự năm 2015 đã có quy định về các trường hợp giao dịch dân sự bị vô hiệu và đặc biệt, quy định về trường hợp giao dịch dân sự vô hiệu do lừa dối, đe dọa, cưỡng ép là một quy định thiết thực, phù hợp với thực tiễn khi mà các trường hợp lừa dối, đe dọa, cưỡng ép để thực hiện giao dịch dân sự đang diễn ra ngày càng phổ biến.

Trên đây là toàn bộ nội dung giới thiệu của ACC về quy định tại Điều 127 Bộ luật Dân sự năm 2015 gửi đến quý bạn đọc để tham khảo. Trong quá trình tìm hiểu nếu như quý bạn đọc còn thắc mắc cần giải đáp, quý bạn đọc vui lòng truy cập trang web: https://accgroup.vn để được trao đổi, hướng dẫn cụ thể.