Bài viết trao đổi về vấn đề “Xung đột môi trường và các dấu hiệu điển hình” mà Quý khách hàng có thể sử dụng và tham khảo để giải quyết các vấn đề pháp lý có liên quan:
Tranh chấp môi trường phát sinh từ các quan hệ pháp luật có nội dung khác nhau, sự khác nhau giữa chúng được điều chỉnh bởi các quan hệ pháp luật cụ thể và thường bộc lộ trên các khía cạnh như: Nguồn gốc phát sinh tranh chấp, chủ thể tham gia tranh chấp, thời điểm xảy ra tranh chấp… So với các tranh chấp khác, tranh chấp môi trường có những đặc điểm sau:
1. Tranh chấp môi trường là những xung đột trong đó lợi ích công và tư thường đan xen với nhau.
Đây là đặc điểm cơ bản nhất của tranh tụng môi trường, nó xuất phát từ việc khi tham gia quan hệ pháp luật môi trường, lợi ích mà các bên tìm kiếm mang tính đa chiều (lợi ích công và lợi ích công tư). Lợi ích chung là chất lượng môi trường sống cho tất cả mọi người (chất lượng không khí, chất lượng nước, đất, âm thanh, v.v.). Lợi ích cá nhân là tài sản, cuộc sống và sức khỏe do chất lượng môi trường tạo ra. Hai lợi ích này luôn gắn liền với nhau, còn gọi là đối tượng kép. Trong lĩnh vực môi trường, dù tham gia vì lợi ích riêng nhưng mỗi cá nhân luôn hướng tới lợi ích chung của cộng đồng và xã hội. Lợi ích cho toàn cộng đồng và xã hội mà mỗi người quan tâm trong lĩnh vực môi trường chính là chất lượng môi trường sống chung của mọi người, bao gồm: chất lượng không khí, chất lượng nước, âm thanh, hệ sinh vật,.. Khi quan tâm đến vấn đề này bị vi phạm thì yêu cầu đầu tiên của người dân là chất lượng môi trường sống được phục hồi và cải thiện (yêu cầu chung của cộng đồng và xã hội). Hơn nữa, mỗi cá nhân trong cộng đồng, ngoài mối quan tâm quan trọng trên, còn nhận thấy những lợi ích liên quan đến sức khỏe của tài sản của họ bị ảnh hưởng bởi chất lượng môi trường sống bị giảm sút. Họ đòi bồi thường thiệt hại về người và tài sản mà họ phải gánh chịu. Có thể cho rằng, đây là đặc điểm cơ bản nhất của xung đột môi trường.
2. Diễn ra trên phạm vi rộng, liên quan đến nhiều chủ thể khác nhau (tổ chức, cá nhân, cộng đồng dân cư,...).
Xuất phát từ đặc điểm của môi trường với tư cách là một đơn vị không thể tách rời, không bị giới hạn về không gian và thời gian nên những tác động xấu đến thành phần môi trường này sẽ ảnh hưởng đến thành phần môi trường khác. Tác động môi trường thường xảy ra trên diện rộng, mức độ ảnh hưởng rộng, liên quan trực tiếp đến điều kiện sống của nhiều người. Do đó, các tranh chấp về môi trường thường liên quan đến nhiều chủ thể: cá nhân, tổ chức, cộng đồng và cả quốc gia.
Sự đa dạng về chủ thể gây khó khăn cho việc xác định chính xác số lượng các bên trong một tranh chấp môi trường vì tranh chấp liên quan đến nhiều lợi ích, nhiều chủ thể khác nhau: như lợi ích cá nhân, cộng đồng cộng đồng, chính quyền các cấp, các nhà sản xuất và công ty, những người làm công tác bảo vệ môi trường, v.v... Ví dụ, đối với tranh chấp bồi thường thiệt hại do làm ô nhiễm môi trường, chủ thể có thể là người gây ô nhiễm môi trường. tổ chức, cá nhân bị thiệt hại về tài sản, tính mạng, sức khỏe do ô nhiễm môi trường; Cơ quan nhà nước yêu cầu bồi thường thiệt hại do suy giảm chức năng, tính hữu ích của môi trường, v.v.
3. Có thể phát sinh trong trường hợp thực tế không có sự vi phạm quyền và lợi ích hợp pháp về môi trường.
Đối với các tranh chấp kinh tế, lao động, dân sự,… thì quyền và lợi ích hợp pháp mà các bên yêu cầu bảo vệ, khôi phục là quyền và lợi ích đã bị bên kia xâm phạm (có thiệt hại thực tế gây ra). Tuy nhiên, trong tranh chấp môi trường, các bên cũng có thể yêu cầu loại trừ trước khả năng gây tổn hại đến môi trường. Khả năng thiệt hại về môi trường có thể thấy trước thường gắn liền với các dự án đầu tư. Vì vậy, nhiều mâu thuẫn, xung đột trong lĩnh vực môi trường đã nảy sinh ngay từ khi các dự án đầu tư chưa được triển khai hoặc mới đi vào hoạt động. Ở giai đoạn này, mặc dù thiệt hại thực tế chưa xảy ra nhưng các bên cho rằng sẽ có nguy cơ xảy ra thiệt hại đối với môi trường nếu không có biện pháp ngăn chặn kịp thời.
4. Giá trị thiệt hại trong các vụ kiện môi trường thường rất lớn và khó xác định.
Thiệt hại đối với các thành phần môi trường thường dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng và lâu dài, đa dạng và biến đổi ở các mức độ khác nhau: có thiệt hại trực tiếp, có thiệt hại gián tiếp; thiệt hại ngắn hạn, thiệt hại lâu dài; thiệt hại vật chất, thiệt hại phi vật chất; thiệt hại về tài sản, tính mạng, sức khỏe; thiệt hại trong nước, thiệt hại quốc tế, v.v.
Do thiệt hại trong lĩnh vực môi trường không chỉ là thiệt hại trực tiếp, tức thời nên rất khó xác định thiệt hại một cách chính xác. Chúng ta có thể thấy điều này từ sự cố tại nhà máy điện hạt nhân Fukushima năm 2011. Về lượng bụi phóng xạ thải ra, tính đến ngày 12/4, nhà máy điện Fukushima số 1 đã thải ra môi trường tổng cộng 370.000 terabecquerel. Về mức độ ô nhiễm, đối với trường hợp của nhà máy Fukushima số 1, cách nhà máy hơn 60 km về phía Tây Bắc và khoảng 40 km về phía Tây Nam, mức độ phóng xạ đo được đều cao hơn giới hạn cho phép cả năm. Về số người phải sơ tán, trong và xung quanh Fukushima có hàng chục nghìn người. Còn về ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe con người ở Fukushima thì chưa thể đánh giá chính xác. Về tình trạng nhà máy sau sự cố, giới chức Nhật Bản cho biết bụi phóng xạ từ nhà máy điện hạt nhân Fukushima số 1 tiếp tục rò rỉ ra môi trường và được dự báo sẽ vượt mức bụi phóng xạ thải ra từ nhà máy điện Chernobyl.
Nếu như trong các tranh chấp dân sự, kinh tế, lao động… việc xác định thiệt hại không quá khó khăn thì trong các tranh chấp về môi trường thiệt hại thường thể hiện ở nhiều biểu hiện đa dạng, đan xen và khó xác định chính xác giá trị thiệt hại.
5. Lập trường của các bên trong tranh chấp môi trường không công bằng với nhau
Trong nhiều trường hợp, người được nhà nước hỗ trợ là các công ty. Hầu hết các tranh chấp về môi trường đều có một bên tham gia vào các dự án phát triển hoặc cơ quan quản lý, còn bên kia chỉ là những người dân có nhu cầu, đòi hỏi về chất lượng môi trường sống chung của con người. Trong những trường hợp như vậy, lợi thế thường thuộc về kẻ thua cuộc có tiềm lực kinh tế lớn.
Ưu thế của quá trình giải quyết tranh chấp thường nghiêng về phía gây hại cho môi trường. Vị thế không cân xứng giữa các bên là một trong những trở ngại chính đối với quá trình giải quyết tranh chấp. Rào cản này thể hiện rõ nhất ở các quốc gia đang chịu áp lực nặng nề từ mục tiêu phát triển kinh tế và xóa đói giảm nghèo do mối quan tâm về tăng trưởng kinh tế thường được ưu tiên hơn so với lo ngại về chất lượng nhà ở.
Tranh chấp đã diễn ra trên thực tế như: Vi phạm của Vedan trên lưu vực sông Thị Vải gây thiệt hại lớn cho các hộ dân tại 3 tỉnh: Đồng Nai, Bà Rịa-Vũng Tàu và TP.HCM. Hồ Chí Minh (tháng 9/2008), việc Công ty TNHH Gang thép Formosa Hà Tĩnh xả chất thải chưa qua xử lý ra môi trường...
Mặc dù các bên tham gia tranh chấp một bên là công ty, một bên là người dân, mặc dù địa vị pháp lý của hai bên có khác nhau nhưng không có nghĩa là cơ quan có thẩm quyền không đối xử bất công. Cụ thể, Công ty TNHH Gang thép Formosa Hà Tĩnh. đã đi như sau:
- Tháng 4/2016, xảy ra vụ cá chết hàng loạt rồi dạt vào bờ biển Vũng Áng (Hà Tĩnh). Hiện tượng này sau đó lan rộng ra các vùng biển Quảng Bình, Quảng Trị, Huế. Có nơi mỗi ngày ngư dân ven biển đánh bắt hàng tấn cá chết. Qua phân tích, cơ quan điều tra kết luận cá chết hàng loạt ở miền Trung là do ô nhiễm nước thải.
- Sáng nay 7/7, khoảng 3.000 người dân thị xã Ba Đồn, tỉnh Quảng Bình (địa phương cách nhà máy Formosa 50 km) xuống đường biểu tình, yêu cầu chính quyền dừng hoạt động của nhà máy Formosa. BBC đưa tin các nhà hoạt động cho biết "chính quyền cử lực lượng đến dẹp biểu tình dẫn đến xung đột, có xả súng, hơi cay, nhiều giáo dân ném đá, tấn công cảnh sát, một số giáo dân bị bắt và bị thương nặng".
- Ngày 15/8, hơn 4.000 giáo dân giáo xứ Quy Hòa tuần hành biểu tình từ nhà thờ giáo xứ đến trụ sở UBND TP Kỳ Anh yêu cầu chính quyền minh bạch về việc hỗ trợ bồi thường cho ngư dân bị ảnh hưởng bởi thảm họa môi trường do Formosa gây ra, vì vậy đến nay chính quyền địa phương vẫn im lặng. Theo RFA, khoảng 200 cảnh sát và cảnh sát cơ động đã được cử đến để giám sát cuộc biểu tình. Công an đã gỡ bỏ tất cả các biểu ngữ, băng rôn, loa phóng thanh của giáo dân và họ dựng hàng rào ngăn giáo dân đi qua.
- Ngày 26/9, khoảng 600 giáo dân Phú Yên đã đến Hà Tĩnh để gửi đơn kiện Formosa ra TAND TP Kỳ Anh. Trong đơn khởi kiện, ngư dân đề nghị cơ quan chức năng “áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời buộc bị đơn (Formosa Hà Tĩnh) phải tạm dừng sản xuất cho đến khi có biện pháp khắc phục dứt điểm việc xả nước thải gây ô nhiễm môi trường, nhằm ngăn chặn bị đơn ( Formosa Hà Tĩnh) gây thêm thiệt hại cho nguyên đơn”.
- Ngày 27-9, TAND TP Kỳ Anh tiếp nhận 506 bộ hồ sơ của ngư dân và có văn bản xác nhận việc khởi kiện. Sau đó, ngày 5/10, TAND TP Kỳ Anh đã bác 506 đơn đã nhận vì cho rằng “không có căn cứ”.
- Ngày 18/10, khoảng 1000 người dân huyện Quỳnh Lưu, Nghệ An đến TAND TP Kỳ Anh khiếu nại việc trả lại đơn kiện. Trước sự phong tỏa, bao vây của đông đảo cơ quan thực thi pháp luật, cuộc khiếu kiện đông người không thể diễn ra. - Ngày 21-10, UBND TP Kỳ Anh ra thông báo không thụ lý khiếu nại về việc trả lại 506 hồ sơ khởi kiện Formosa của Tòa án TP Kỳ Anh vì thời hạn nhận đơn đã hết vào ngày 18-10. đoàn ở Kỳ Anh phàn nàn rằng họ đã bị ngăn cản trở lại.
Nội dung bài viết:
Bình luận