Đạo đức nghề nghiệp nhà báo

1. Khái niệm đạo đức, đạo đức báo chí

 Đạo đức là những chuẩn mực và nguyên tắc được xã hội thừa nhận, điều chỉnh hành vi của con người đối với nhau và đối với xã hội. Các nguyên tắc đạo đức giống như cỗ máy điều chỉnh hành vi của con người, nhưng không mang tính  cưỡng chế mà mang tính tự nguyện. Lý tưởng và trách nhiệm đạo đức đã định hình  quan niệm  lương tâm và lòng tự trọng của mỗi công dân. Đạo đức nghề nghiệp là một bộ phận của đạo đức xã hội. Đạo đức nghề nghiệp bao gồm các nguyên tắc ứng xử tốt để ngăn chặn hành vi không phù hợp. Căn cứ vào những  chuẩn mực đạo đức này và tùy theo tính chất của  hành vi, mỗi người sẽ phải điều chỉnh hành vi của mình sao cho phù hợp với lợi ích và sự tiến bộ của xã hội.  

 Đạo đức nghề nghiệp của nhà báo là những quy tắc, chuẩn mực chi phối thái độ và hành vi  của nhà báo trong các mối quan hệ nghề nghiệp và xã hội. Đạo đức nghề nghiệp của người làm báo hay còn gọi là đạo đức nghề báo, đạo đức nghề báo. 

 Trong thế giới ngày nay, vị trí và vai trò của báo chí ngày càng được nâng cao. Báo chí  trở thành một bộ phận quan trọng của đời sống xã hội không thể thiếu  trong đời sống tinh thần của nhân dân. Báo chí cũng tham gia vào tiến trình lịch sử, đồng thời có thể tác động đến nhiều người, nhiều tầng lớp, nhiều lĩnh vực của đời sống. Gắn  với nước, với dân, với dân với Đảng, báo chí cách mạng Việt Nam không chỉ là người tuyên truyền, cổ động tập thể (Lênin) mà còn giúp giải thích đường lối phát triển của đất nước trên cơ sở đường lối phát triển xã hội của Đảng. ; là thước đo để kiểm nghiệm tính đúng đắn của các quyết định kinh tế, văn hóa xã hội trong cuộc sống. Báo chí còn phản ánh những bức xúc của nhân dân, các tầng lớp xã hội, phê phán có tính xây dựng đối với những chính sách không phù hợp với quy luật phát triển, không phù hợp với  lợi ích của  quần chúng nhân dân.  

 2. Xu hướng tích cực 

 Đánh giá về báo chí hiện nay, nhiều phát hiện trong các văn kiện của Đảng  khẳng định vai trò quan trọng của báo chí đối với sự phát triển của đất nước, nhất là trong công cuộc đổi mới. 

 - Đông đảo những người làm báo có phẩm chất chính trị vững vàng, kiên định với con đường xã hội chủ nghĩa, hết lòng đi theo Đảng, trung thành với lợi ích của Tổ quốc và nhân dân; tích cực tham gia  công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; lựa chọn  viết và đăng  thông tin xuất phát từ lợi ích của dân tộc, của giai cấp và của đất nước. Thông tin đúng bản chất, khách quan, đúng định hướng. 

 - Báo chí phát hiện những nhân tố mới, trong đó có những nhân tố tiêu biểu từ thực tiễn, góp phần giúp các nhà hoạch định chính sách xây dựng chính sách kinh tế - xã hội phù hợp với thực tiễn và quy luật phát triển, phát hiện  phẩm chất anh hùng,  tấm gương người tốt,  lòng nhân ái. trái tim. Đi đầu  đấu tranh chống tiêu cực xã hội, những biểu hiện vô nhân đạo, phản con người và những tiêu cực trong Đảng, trong nhân dân. - Đồng thời tiếp thu những tinh hoa văn hóa nhân loại gắn với đấu tranh chống các biểu hiện của văn hóa thị trường, bảo vệ bản sắc văn hóa dân tộc. Vun đắp tinh thần yêu nước, tự tôn dân tộc; nâng cao dân trí, nâng cao trình độ văn hóa đáp ứng nhu cầu thông tin, giải trí của công chúng. 

 - Gắn bó với đất nước, gắn bó với nhân dân, hầu hết các nhà báo đều đấu tranh với thực tế, với công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trước biên giới, hải đảo, vùng sâu, vùng xa, thiên tai, địch họa. Từ đó lựa chọn và trình bày các chủ đề  đáp ứng  nhu cầu chính trị - xã hội, văn hóa, phục vụ đắc lực cho công tác tuyên truyền đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước. 

  Các nhà báo tích cực tham gia các hoạt động xã hội, từ thiện, góp phần  xóa đói giảm nghèo, ủng hộ vùng lũ lụt, thiên tai, nhất là  vùng sâu, vùng xa,  biên giới, hải đảo có đồng bào dân tộc thiểu số. Nhiều cơ quan thông tấn, báo chí, đặc biệt là báo chí TP.HCM đã đi đầu trong công tác hậu trường công tác xã hội, không chỉ giúp khẳng định uy tín của báo chí mà còn góp phần thực hiện thắng lợi công tác xã hội của Đảng và Nhà nước. nhà nước. 

3. Một số biểu hiện tiêu cực 

 Tuy nhiên, bên cạnh những đóng góp tích cực, hiện nay một số cơ quan thông tấn, báo chí  đang bộc lộ một số mặt tiêu cực cần  khắc phục: 

 – Thiếu  định hướng, săn đón thông tin tiêu cực: Bên cạnh những mặt tích cực, nhiều nhà báo, thậm chí cả các tờ báo có xu hướng xa rời vai trò dẫn đường của báo chí cách mạng. Nhiều nhà báo chưa mặn mà với những  tin tích cực, những điển hình tiêu biểu mà có xu hướng chạy theo những  tin tiêu cực, những vụ án hình sự thiếu  dư luận và tính giáo dục. Lợi dụng chủ đề  tình dục, tình yêu, hôn nhân để đăng tải những thông tin dung tục, tán tỉnh, mặt tối, thậm chí là những scandal trong đời tư của nghệ sĩ,  người nổi tiếng, đưa  thông tin về lối sống sai trái  thuần phong mỹ tục Việt Nam. Lợi dụng nhận thức mới về đời sống tâm linh, khai thác thông tin mê tín dị đoan, cổ vũ cho các hủ tục lạc hậu, thiếu cơ sở khoa học. Những thông tin đó đã gây ra những nhận thức sai lệch về hình ảnh thực của xã hội, gieo rắc tâm lý hoang mang, thậm chí bi quan trong dư luận xã hội, tác động tiêu cực đến việc xây dựng các chuẩn mực đạo đức mới, nhất là đối với thế hệ trẻ.  

 – Xa rời chuẩn mực trung thực, khách quan của báo chí: Chạy theo xu hướng giật gân, câu khách. Thời gian gần đây có hiện tượng một số nhà báo, một số hãng thông tấn đưa  tin sai sự thật,  nửa sự thật, thậm chí bịa đặt, vi phạm nghiêm trọng tiêu chuẩn  trung thực, khách quan của báo chí. Trên một số  báo đã đưa nhiều thông tin về giá cả, hóa chất trong hải sản, rau nhiễm hóa chất, bưởi, sầu riêng gây ung thư, điển hình gần đây nhất là vụ nước mắm nhiễm asen. Những thông tin đó không chỉ gây tổn hại đến uy tín của tổ chức, công ty mà còn ảnh hưởng đến uy tín của đất nước và  lợi ích hợp pháp của người dân. Chưa nói đến việc một số nhà báo nhân danh dư luận xã hội nhưng thực chất là vì lợi ích cá nhân, đứng về phía lợi ích nhóm mà đưa tin sai sự thật làm tổn hại đến lợi ích của  đối phương. Chưa kể  hiện tượng nhiều nhà báo vì sự an toàn của bản thân mà thờ ơ, quay lưng trước những vấn đề nhức nhối của cuộc sống, trước những bức xúc của dư luận xã hội, không dám dấn thân, không dám đấu tranh, không dám nói lên điều gì. được nói, thậm chí không dám bảo vệ những gì phải được bảo vệ.  

 – Thiếu trách nhiệm xã hội, tinh thần công dân, nhân văn: Phản ánh  những vấn đề hệ trọng  của đất nước, thông tin tiêu cực về  đấu tranh phòng, chống tham nhũng, một số  thông tin thiếu  xây dựng, thậm chí phiến diện, suy diễn, chủ quan. Nhiều bài viết hướng về phía khách hàng đã giật tít  giật gân không đúng với bản chất của chủ đề. Nhiều thông tin bị phát tán một cách thiếu trách nhiệm, làm phức tạp hóa vấn đề, dễ bị địch lợi dụng, thậm chí làm lộ bí mật nhà nước. Nhiều thông cáo báo chí phớt lờ vai trò của báo chí trong việc ổn định xã hội, đưa tin không đúng thời điểm, coi thường lợi ích của đất nước, của cộng đồng. Nhiều bài viết thông tin về các vấn đề xã hội tiêu cực  theo nghĩa mô tả quá chi tiết các hành vi tội phạm, khiêu dâm, bạo lực, không có giá trị văn hóa, thẩm mỹ làm ô nhiễm tâm trí giới trẻ. Nhiều bài viết có xu hướng cổ súy tiêu dùng  quá mức dẫn đến tâm lý xa lạ, tôn thờ chủ nghĩa duy vật. Nhiều thông tin quốc tế được đưa ra một chiều không được kiểm chứng, thậm chí  một chiều theo quan điểm của phương Tây, gây phương hại đến lợi ích quốc gia. Nhiều nhà báo khi bình luận  các vấn đề quốc tế, các điểm nóng,  điểm xung đột đã thiếu thận trọng khi đi quá sâu vào  vấn đề nội bộ của các nước, đi ngược lại quan điểm đối ngoại của Đảng ta, gây rối rắm, có hại cho quan hệ giữa Nhà nước ta với các nước. . – Theo xu hướng thương mại hóa: Cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trường, xu hướng thương mại hóa báo chí ngày càng gia tăng. Các biểu hiện tiếp thị rất đa dạng, nhưng các bài báo giật gân và câu khách là đáng chú ý; tập trung khắc họa sự rùng rợn, hồi hộp, gợi dục và kích thích  thị hiếu thấp hèn, trần tục. Quá trình thương mại hóa đã dẫn đến việc hàng hóa hóa báo chí, còn được gọi là báo  lá cải. Việc báo lá cải hóa thông tin  thực chất  là làm giảm chất lượng chính trị, khoa học và xã hội của báo chí. Xu hướng này đã dẫn đến việc  báo chí - một cơ quan chính trị tư tưởng - bị thống nhất thành một doanh nghiệp kinh doanh hái ra tiền; biến thông tấn xã - một loại hàng hóa đặc biệt thành một công cụ để kiếm lời. Đây là lý do khiến nhiều hãng thông tấn sẵn sàng bán măng non cho một cá nhân, hoặc một nhóm người, bán trang báo cho các hãng quảng cáo trá hình nhằm kiếm tiền. Trên thực tế, những tờ báo đó đã  mất đi vai trò thông tấn xã vì đã xa rời mục đích, tôn chỉ, chức năng chính trị - tư tưởng,  văn hóa - thẩm mỹ của một hãng thông tấn chân chính dưới sự lãnh đạo của Đảng.  

 Nguyên nhân của những biểu hiện tiêu cực 

 Nguyên nhân khách quan  quan trọng nhất là do ảnh hưởng tiêu cực của  kinh tế thị trường. Đây là yếu tố tác động mạnh  đến đạo đức nghề báo với điều kiện thu nhập của nhà báo không tăng. Đồng thời, công tác quản lý của các cơ quan chủ quản thường rất lỏng lẻo (trừ các  báo Đảng). Chưa kể hành lang pháp lý của hoạt động báo chí còn nhiều kẽ hở khiến các hành vi vi phạm  đạo đức nghề báo chưa được kiểm soát chặt chẽ. Ở tầm vĩ mô, chính sự buông lỏng quản lý, sự ra đời tràn lan của các cơ quan báo chí  cấp bộ,  địa phương,  đoàn thể đã dẫn đến tình trạng các cơ quan báo chí không thể kinh doanh được. tiền bạc nở hoa và có xu hướng tăng lên. 

 Tuy nhiên, không thể không kể đến những nguyên nhân chủ quan. Trước hết  là sự thiếu bản lĩnh chính trị và văn hóa, thiếu văn hóa và thường xuyên hình thành đạo đức  của một bộ phận người làm báo. Thiếu kiến ​​thức cơ bản về báo chí. Nhận thức chưa đầy đủ về vai trò, chức năng của báo chí trong xã hội. Thậm chí, có một bộ phận không nhỏ  nhà báo chỉ đơn thuần coi nghề báo  là phương tiện kiếm sống, thậm chí là làm giàu. Tất cả những lý do đó đã đẩy một bộ phận báo chí, nhà báo lún sâu vào con đường tiêu cực.  

 Để nâng cao đạo đức nghề báo, Hội Nhà báo Việt Nam đã ban hành 10 quy định về đạo đức nghề nghiệp người làm báo Việt Nam. Tuy nhiên, để thực hiện có hiệu quả 10 quy định này, cần phải nâng cao  giáo dục đạo đức, điều kiện tiên quyết là đề cao tính tự giác, tính kỷ luật tự giác của mỗi người làm báo; Tăng cường hệ miễn dịch của người làm báo thông qua việc học tập tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức nghề báo; Giáo dục  truyền thống đạo đức dân tộc và ý thức công dân, gắn  giáo dục nghề nghiệp với xây dựng năng lực nghiệp vụ báo chí, giáo dục lý luận chính trị, pháp luật cho  người làm báo và sinh viên ngành báo chí. Các giải pháp kinh tế vĩ mô cũng phải được tính đến như tạo môi trường thuận lợi cho đạo đức báo chí; Tăng thu nhập từ hoạt động báo chí; Nâng cao tính chuyên nghiệp của báo chí từ giáo dục, đào tạo, quản lý; Luật hóa các quy định về đạo đức nghề báo; Tăng cường công tác quản lý của  cơ quan chủ quản, hội nhà báo và xây dựng pháp luật về vai trò làm chủ của nhân dân đối với hoạt động báo chí. Quy hoạch lại hệ thống báo chí theo hướng tinh gọn, thu gọn, mạnh dạn giải thể một số ấn phẩm bộ, cơ quan  địa phương và một số ấn phẩm trực thuộc để  thị trường báo chí  cả nước lành mạnh, trong sạch