Phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay

- Dân chủ xã hội chủ nghĩa là bản chất của chế độ ta, vừa là mục tiêu, vừa là động lực  phát triển đất nước. Tính ưu việt của chủ nghĩa xã hội so với chủ nghĩa tư bản không chỉ ở chỗ xóa bỏ chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất, xóa bỏ sự phân chia giai cấp, mà về chính trị, dân chủ xã hội chủ nghĩa phải thắng dân chủ tư sản, thực hiện quyền làm chủ thực sự của nhân dân. 

 Khái niệm chung về dân chủ 

 Theo nội dung của dân chủ chính trị, dân chủ là một phạm trù riêng trong lĩnh vực chính trị. Và dân chủ là một hình thức nhà nước, một trong những hình thức của nhà nước. Dân chủ là một giá trị xã hội phổ quát. Dân chủ là một phạm trù lịch sử. Theo C.Mác và Ph.Ăngghen, dân chủ là phương tiện tất yếu để con người đạt được tự do, giải phóng đầy đủ những năng lực vốn có của mỗi cá nhân, tức là quyền con người được bảo đảm và thực hiện đầy đủ. Đặc trưng cơ bản của dân chủ là mọi công dân đều có quyền tham gia vào đời sống chính trị, quyền lực cao nhất trong nước thuộc về những người đại biểu của nhân dân; Mọi công dân đều có quyền bình đẳng trước pháp luật. 

  Dưới chế độ chiếm hữu nô lệ, phong kiến, hệ tư tưởng thần quyền, phân biệt đẳng cấp hà khắc đã tước đoạt quyền tự do, dân chủ của nhân dân. Giai cấp tư sản  lật đổ chế độ quân chủ chuyên chế, thiết lập chế độ đại nghị, phổ thông đầu phiếu, chế độ lưỡng đảng (hoặc  đa đảng), phân quyền, bình đẳng..., đây là  nội dung chủ yếu của nền dân chủ tư sản. Nền dân chủ tư sản được xây dựng trên cơ sở phủ định chế độ chuyên quyền phong kiến ​​nên trong quá trình phát triển chung của lịch sử nó đã có những đóng góp tích cực, thể hiện những tiến bộ nhất định. Nhưng nền dân chủ tư sản được xây dựng trên cơ sở sở hữu tư nhân về tư liệu sản xuất, chỉ có những nhà tư bản lớn mới  nắm  vai trò quyết định, điều đó cũng có nghĩa là nền dân chủ không bao giờ thuộc về những người rộng lượng. Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa vì vậy thực sự là nền dân chủ ưu việt, phát triển  hơn nền dân chủ tư sản.  

 Lịch sử phát triển dân chủ trong xã hội loài người chứng minh, mỗi  quốc gia đều có quyền lựa chọn một nền dân chủ thích hợp, không nhất thiết phải bắt chước nền dân chủ của các quốc gia khác. Thể chế dân chủ của một quốc gia phù hợp với những đặc điểm về lịch sử, văn hóa, thể chế chính trị, kinh tế... của mỗi quốc gia, đồng thời phải không ngừng được hoàn thiện và phát triển. Một nền dân chủ ưu việt, chân chính chỉ tồn tại khi nó do chính nhân dân lựa chọn và vai trò lãnh đạo, các quyền con người, quyền công dân của nhân dân được tôn trọng và bảo vệ. Thực tế chứng minh hệ thống chính trị phương Tây cũng đầy  bất công và  vi phạm dân chủ chứ không “hoàn hảo” như nhiều người vẫn ra sức tung hô, ca tụng (?!). Ngược lại, một số nước đã phải trả giá đắt khi áp dụng mô hình dân chủ phương Tây, dẫn đến mất ổn định, thậm chí rơi vào vòng xoáy  khủng hoảng và nội chiến kéo dài.  Nâng cao nhận thức và phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa ở nước ta 

 Thực hiện dân chủ nhân dân là yêu cầu thường xuyên của Đảng Cộng sản Việt Nam. Kể từ khi thành lập, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn đề cao quyền tự làm chủ của nhân dân. Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng, dân chủ  nghĩa là “dân là chủ” và “dân làm chủ”, cách mạng là sự nghiệp của quần chúng, quần chúng là động lực của cách mạng. Quần chúng nhân dân là lực lượng cách mạng lớn nhất trực tiếp thực hiện đường lối cách mạng, biến đường lối cách mạng của Đảng thành hiện thực. Người nói, trong  trời không có gì quý hơn dân, “Nước ta là chế độ dân chủ, địa vị cao nhất là dân, vì dân là chủ” (1) . Ngay từ những ngày đầu mới giành được chính quyền về tay nhân dân sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “NƯỚC TA LÀ NƯỚC DÂN CHỦ./ Bao nhiêu lợi ích đều vì dân./ Bao nhiêu quyền hạn đều của dân./ Công việc đổi mới, xây dựng là trách nhiệm của dân./ Sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc là công việc của dân./ Chính quyền từ xã đến Chính phủ Trung ương do dân cử ra./ Đoàn thể từ Trung ương đến xã do dân tổ chức nên./ Nói tóm lại, quyền hành và lực lượng đều ở nơi dân”(2). Trong lãnh đạo đấu tranh cách mạng, trải qua cuộc cách mạng giải phóng dân tộc và sau đó là cách mạng dân chủ nhân dân, cách mạng xã hội chủ nghĩa, Đảng ta luôn chú trọng xây dựng chế độ dân chủ xã hội chủ nghĩa, bảo đảm quyền dân chủ của nhân dân trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Đại hội VI của Đảng nhấn mạnh chủ trương phát huy dân chủ để tạo động lực mạnh mẽ cho phát triển đất nước “trong toàn bộ hoạt động của mình, Đảng phải quán triệt tư tưởng “lấy dân làm gốc”, xây dựng và phát huy quyền làm chủ của nhân dân lao động” (3). Phát huy tinh thần của Đại hội VI, các kỳ đại hội tiếp theo cũng nhấn mạnh “sự nghiệp cách mạng là của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân” và nhiệm vụ quan trọng trong sự nghiệp cách mạng là “xây dựng và từng bước hoàn thiện nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, bảo đảm quyền lực thuộc về nhân dân”. Trong công cuộc đổi mới, Đảng ta luôn nhấn mạnh nhân dân làm chủ là bản chất của chủ nghĩa xã hội, kiên định nguyên tắc tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân, không ngừng thúc đẩy đổi mới chính trị, xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa và đã đạt được những thành tựu to lớn. Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (hoàn chỉnh, mở rộng năm 2011) chỉ rõ: “Dân chủ xã hội chủ nghĩa là bản chất của chế độ ta, vừa là mục tiêu, vừa là quyền lợi, là động lực  phát triển đất nước. Xây dựng và từng bước hoàn thiện nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, bảo đảm thực hiện dân chủ cụ thể ở mọi cấp, mọi lĩnh vực. Dân chủ gắn liền với kỷ luật, kỷ cương, phải được thể chế hóa bằng pháp luật và được bảo đảm bằng pháp luật”(4). 

 Nội dung cơ bản của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa là tất cả quyền lực thuộc về nhân dân. Hiến pháp năm 2013 nêu rõ: Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Tất cả quyền lực  nhà nước thuộc về nhân dân mà cơ sở là liên minh giữa giai cấp công nhân, giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức. 

  Ở Việt Nam, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa quản lý và điều hành nền kinh tế thị trường bảo đảm đúng định hướng xã hội chủ nghĩa. Trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, tăng trưởng kinh tế luôn gắn với bảo đảm công bằng, thực hiện tiến bộ xã hội, phát triển văn hóa, phát triển con người, nhằm  nâng cao mức sống vật chất, chất lượng và tinh thần của nhân dân. Quá trình dân chủ hóa trong lĩnh vực kinh tế đang lan rộng. Phát triển đa dạng các hình thức sở hữu,  thành phần kinh tế,  loại hình doanh nghiệp... Công bằng trong phân phối theo kết quả công việc, hiệu quả kinh tế, đồng thời theo mức đóng góp vốn và các nguồn lực khác và phân phối thông qua hệ thống an sinh xã hội, bảo trợ xã hội. Quá trình mở rộng dân chủ về kinh tế gắn liền với quá trình mở rộng dân chủ về chính trị, với việc nhân dân thực hiện quyền lực chính trị ngày càng rộng rãi và thực chất, cả bằng ủy quyền gián tiếp và dân chủ trực tiếp.  

 Sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội là sự nghiệp của nhân dân, không có sự đoàn kết và sức sáng tạo của quần chúng nhân dân thì sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội sẽ thất bại. Dân chủ  là sự thể hiện các giá trị cơ bản của chủ nghĩa xã hội, là nhân tố của ổn định, phát triển và thịnh vượng.  

 Người dân tham gia kiểm tra, giám sát công tác vận hành,  bảo vệ môi trường và xử lý xỉ than tại Nhà máy Nhiệt điện Vĩnh Tân 1, huyện Tuy Phong, tỉnh Bình Thuận

 Nắm vững và quản lý tốt mối quan hệ giữa Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý và nhân dân làm chủ, trên cơ sở  tôn trọng pháp luật, bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng - nhân tố quyết định từng thắng lợi của cách mạng Việt Nam. bên trái. Chủ quyền nhân dân  là bản chất của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa. Nhà nước pháp quyền sẽ đảm bảo cho mọi thành viên trong xã hội có quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm ngang nhau. Đảng vừa là bộ phận cấu thành của hệ thống chính trị, vừa là hạt nhân của hệ thống chính trị, Đảng cũng phải hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật. Chức năng của nhà nước của  dân, do  dân, vì  dân do Đảng lãnh đạo là thể chế hóa các quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng thành các văn bản quy phạm pháp luật toàn diện, thống nhất. Nhân dân làm chủ thông qua  cơ quan đại diện chủ sở hữu và làm chủ trực tiếp theo cơ chế “dân biết, dân nói, dân làm, dân kiểm tra, giám sát”. Ý thức  về thực hành dân chủ của Đảng ta ngày càng đầy đủ và sâu sắc. Điều này thể hiện rõ nhất ở việc quyền công dân gắn với quyền con người được đề cao, tôn trọng và được pháp luật bảo vệ, tích cực thực hiện các công ước quốc tế về quyền con người mà Việt Nam  ký kết và tham gia; tôn trọng dân chủ  cơ sở, tôn trọng phản biện xã hội,  thượng tôn Hiến pháp và pháp luật.  

 Quyền con người là phẩm giá, nhu cầu, lợi ích và năng lực vốn có của con người được pháp luật công nhận, được công nhận, tôn trọng, bảo vệ,  thực hiện và thúc đẩy. Việt Nam đã xây dựng  các thể chế, thiết chế bảo đảm quyền con người, nhất là bảo đảm ngày càng tốt hơn các quyền chính trị, dân sự,  kinh tế, xã hội và văn hóa; quyền của các nhóm thiểu số hoặc yếu thế như người già, phụ nữ, trẻ em, người tàn tật,  dân tộc thiểu số, người có tín ngưỡng, tôn giáo. Công tác tuyên truyền, giáo dục, nghiên cứu về quyền con người có nhiều tiến bộ. Nâng cao nhận thức về quyền con người. Hợp tác quốc tế trong lĩnh vực nhân quyền  được khuyến khích. Phản bác kịp thời, hiệu quả các luận điệu xuyên tạc, sai trái, thù địch về  nhân quyền ở Việt Nam.  

 Thực hiện dân chủ ở cơ sở là một bước tiến trong việc mở rộng dân chủ trực tiếp, nâng cao chất lượng dân chủ đại diện, vận dụng phương châm “dân biết, dân nói, dân làm, dân kiểm tra” vào đời sống ở cơ sở. Việc xây dựng và thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở đã góp phần tích cực thúc đẩy phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, giữ vững an ninh trật tự  cơ sở,  nâng cao năng lực lãnh đạo, sức mạnh của tổ chức cơ sở đảng và chất lượng đảng viên; không ngừng nâng cao năng lực quản lý, điều hành của các cơ quan nhà nước và trách nhiệm của đội ngũ cán bộ, công chức thừa hành; góp phần đổi mới phương thức hoạt động, nâng cao vai trò, uy tín của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể nhân dân.  Phản biện xã hội mang lại kết quả tích cực, là sự phát huy, mở rộng dân chủ, là phương thức quan trọng để đạt được đồng thuận xã hội. Rèn luyện thói quen thảo luận, bảo đảm quyền tự do ngôn luận để khuyến khích  cá nhân,  tổ chức tham gia thảo luận về các vấn đề quan trọng của đất nước. Việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của  dân, do  dân, vì  dân bao gồm hoạt động phản biện và phản biện xã hội, cụ thể là hoạt động phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị. Cần  hoàn thiện hơn nữa quy định về quyền làm chủ của nhân dân, cơ chế pháp lý bảo đảm  nhân dân trực tiếp làm chủ hoạt động của đảng viên, cán bộ, công chức, viên chức và các  cơ quan đảng, chính quyền, Nhà nước.  

 Trong nhà nước pháp quyền, tính  thượng tôn của pháp luật được tôn trọng, mọi hành vi của tổ chức, cá nhân  phải tuân theo Hiến pháp và pháp luật. Tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa trên ba lĩnh vực: xây dựng pháp luật, tôn trọng pháp luật và bảo vệ pháp luật. Tập trung xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật đồng bộ, hiện đại, khả thi, công khai, minh bạch, bình đẳng..., phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và yêu cầu hội nhập quốc tế sâu rộng. 

  Cán bộ Đồn Biên phòng Cửa Lân, tỉnh Thái Bình Bộ đội Biên phòng tỉnh Thái Bình tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật cho ngư dân tại xã Nam Thịnh, huyện Tiền Hải,  Thái Bình 

 Tuy nhiên, ở một số nơi nhận thức và thực hành  dân chủ còn hạn chế, việc thực hiện dân chủ ở cơ sở còn mang tính hình thức, quyền làm chủ của nhân dân chưa  được tôn trọng và phát huy đầy đủ, bảo đảm đầy đủ  vai trò chủ thể của nhân dân. 

 Nguyên tắc “tập thể lãnh đạo, cá nhân chịu trách nhiệm” trên thực tế ở một số nơi đang hình thành. Tình trạng lạm quyền, lạm quyền, quan liêu, cửa quyền gây bức xúc cho nhân dân ở một số cơ quan, cán bộ công quyền. Chậm thể chế hóa các chủ trương của Đảng trong pháp luật, quy định... Hệ thống pháp luật hiện hành của Việt Nam  còn thiếu đồng bộ, hoặc thay đổi gây khó khăn cho người thực thi  pháp luật và người dân. ảnh hưởng đến việc thực hành dân chủ trong xã hội... Những hạn chế này phải nhanh chóng được khắc phục để nguyên tắc quyền lực thuộc về nhân dân và thực tiễn nhân dân làm chủ  trong thực tiễn ngày càng sâu rộng, thiết thực. 

 Qua 90 năm lãnh đạo cách mạng, Đảng ta luôn dựa vào dân, đề cao nhân dân, coi nhân dân là mục tiêu và động lực của cách mạng. Đó cũng  là bài học đắt giá để Đảng ta vượt qua muôn vàn khó khăn thử thách,  giành hết thắng lợi này đến thắng lợi khác. Bài học này vẫn đúng trong quá trình lãnh đạo  đổi mới và hội nhập toàn cầu hiện nay.