Con đường biện chứng của sự nhận thức chân lý

Theo triết học Mác - Lênin, nhận thức không chỉ là sự phản ánh thụ động mà là một quá trình biện chứng. Vậy diễn biến biện chứng của quá trình nhận thức diễn ra như thế nào? Hãy cũng tìm hiểu câu hỏi này qua bài Tìm hiểu con đường biện chứng của quá trình nhận thức. 

1, Nhận thức là gì? 

Trước khi tìm hiểu vấn đề về con đường biện chứng của quá trình nhận thức, chúng ta phải hiểu nhận thức là gì? Nhận thức là quá trình phản ánh tích cực, tự giác và sáng tạo thế giới khách quan vào bộ não con người trên cơ sở thực tiễn, nhằm tạo ra tri thức về thế giới khách quan đó. Quan điểm nhận thức trên đây cũng là quan điểm duy vật biện chứng về bản chất của nhận thức. Khái niệm này bắt nguồn từ bốn nguyên tắc cơ bản: 

– Thừa nhận thế giới vật chất tồn tại khách quan, không phụ thuộc vào ý thức con người.

 - Thừa nhận con người có khả năng nhận thức thế giới khách quan trong bộ não con người, là hoạt động tìm hiểu khách thể của chủ thể; thừa nhận rằng không có cái gì không thể nhận thức được, chỉ có cái mà con người không nhận thức được mà thôi. Khẳng định phản ánh là một quá trình biện chứng, tích cực, tự giác và sáng tạo. Quá trình tư duy này diễn ra theo trình tự từ chưa biết đến biết, từ biết đến ít, từ chưa sâu, chưa đầy đủ đến sâu và đầy đủ,...’

 – Coi thực tiễn là cơ sở chủ yếu, trực tiếp nhất của nhận thức; Nó là động lực, là mục tiêu của nhận thức, là tiêu chuẩn để kiểm nghiệm chân lý. 

2, Tìm hiểu con đường biện chứng của quá trình nhận thức

 Theo triết học Mác - Lênin, nhận thức không chỉ là sự phản ánh thụ động mà là một quá trình biện chứng. Theo Lênin: “Từ trực giác sinh động đến tư tưởng trừu tượng, từ tư tưởng trừu tượng đến thực tiễn - đó là con đường biện chứng của nhận thức chân lý, của nhận thức hiện thực khách quan”. Như vậy, con đường biện chứng của quá trình nhận thức bao gồm hai giai đoạn sau: Nhận thức cảm tính bao gồm: cảm giác; Giác quan; Biểu tượng Tính duy lý nhận thức bao gồm: khái niệm; Phán xét; suy diễn Như sau: Nhận thức cảm tính (trực giác động) là tri thức do các giác quan đem lại. Đặc điểm cơ bản ở giai đoạn này là nhận thức được thực hiện trong sự tiếp xúc trực tiếp với hiện thực thông qua các thang đo cảm giác, tri giác và biểu tượng. Các thành phần của nhận thức cảm tính là: Cảm giác là tri thức sinh ra do sự tác động trực tiếp của các sự vật, hiện tượng vào các giác quan của con người. Cảm giác phản ánh mọi mặt, mọi khía cạnh, mọi thuộc tính riêng của sự vật, hiện tượng. Nguồn gốc và nội dung của cảm giác là thế giới khách quan, còn bản chất của cảm giác là hình ảnh chủ quan của thế giới này. Tri giác là sự tổng hợp nhiều cảm giác riêng biệt thành một mối liên hệ thống nhất nhằm tạo nên một bức tranh tương đối hoàn chỉnh về sự vật, hiện tượng. Biểu tượng được hình thành thông qua sự phối hợp hoạt động, sự bổ sung lẫn nhau của các giác quan và sự tham gia của các yếu tố phân tích trừu tượng và khả năng ghi nhận thông tin của bộ não con người. Đây là giai đoạn cao nhất và phức tạp nhất của giai đoạn nhận thức cảm tính; là hình ảnh cảm tính tương đối hoàn chỉnh về một sự vật, hiện tượng được ghi vào bộ não con người và được tái tạo lại do tác động khi sự vật, hiện tượng đó không còn trong phạm vi cảm giác. Ở biểu tượng có sự phản ánh gián tiếp về sự vật và hiện tượng, ở biểu tượng con người mới hình dung được sự khác biệt và mâu thuẫn nhưng chưa nắm được sự chuyển hoá của sự vật, hiện tượng này thành sự vật, hiện tượng khác. - nhận thức hợp lý Nhận thức hợp lý bắt nguồn từ trực giác nhạy bén và suy luận được truyền lại. Nhận thức lý tính phản ánh sâu sắc hơn, chính xác hơn, đầy đủ hơn đối tượng được nhận thức. Các thành phần của nhận thức hợp lý bao gồm: Khái niệm là hình thức cơ bản của tư duy trừu tượng. Khái niệm vừa mang tính khách quan, vừa mang tính chủ quan khi nó phản ánh một tập hợp những thuộc tính cơ bản, chung nhất của sự vật, hiện tượng thông qua sự tổng hợp, khái quát hóa biện chứng những thông tin mà chúng ta tiếp nhận về sự vật, hiện tượng thông qua hoạt động thực tiễn và hoạt động nhận thức. Phán đoán là hình thức tư duy liên kết các khái niệm với nhau để khẳng định hoặc phủ nhận một đặc điểm, thuộc tính nào đó của sự vật, hiện tượng; là hình thức phản ánh mối liên hệ giữa các sự vật, hiện tượng của thế giới khách quan trong ý thức con người, tạo nên vai trò của phán đoán với tư cách là hình thức biểu hiện và biểu hiện các quy luật khách quan. Suy luận (suy luận) là hình thức tư duy liên kết các phán đoán với nhau để suy ra tri thức mới theo phương pháp phán đoán cuối cùng suy ra từ phán đoán tiên đề (suy luận là quá trình chuyển từ phán đoán tiên đề sang một phán đoán mới). Suy luận đóng một vai trò quan trọng trong tư duy trừu tượng, vì nó thể hiện sự vận động của tư duy từ cái đã biết đến nhận thức gián tiếp về cái chưa biết.