Quyền của Chủ tịch nước trong ân giảm án tử hình và đặc xá

1. Quyền của Chủ tịch nước đối với việc ân xá, đại xá hình phạt tử hình 

 Đặc xá hình phạt tử hình là thẩm quyền của Chủ tịch nước giảm hình phạt tử hình từ mức án đã có hiệu lực pháp luật xuống hình phạt tù chung thân theo quy định của pháp luật, thể hiện chính sách nhân đạo của Nhà nước ta đối với  người phạm tội đặc biệt nghiêm trọng, mở ra cho những người này khả năng  hối cải, cải tạo và giáo dục để trở thành người có ích cho xã hội. Theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự  năm 2015, trong thời hạn 07 ngày, kể từ ngày bản án có hiệu lực, người bị kết án tử hình có quyền gửi đơn đề nghị giảm án tử hình đến Chủ tịch nước. Nếu được ân xá, hình phạt tử hình được giảm xuống tù chung thân. Nếu yêu cầu ân xá bị từ chối, bản án tử hình được thực hiện. Điều 258 Bộ luật tố tụng hình sự 2015 quy định các trường hợp được miễn hình phạt tử hình như sau: 

1. Khi hình phạt tử hình đã có hiệu lực thi hành thì gửi ngay hồ sơ đến Chánh án Tòa án nhân dân  tối cao. bản án phải được gửi ngay cho Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân  tối cao. Trong thời hạn hai tháng, kể từ ngày nhận được bản án và hồ sơ, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao phải quyết định kháng nghị hoặc  không kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm. Trong thời hạn bảy ngày, kể từ ngày bản án có hiệu lực, người bị kết án có quyền gửi đơn đến Chủ tịch nước; 
2. Bản án tử hình được thi hành nếu Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao không kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm. Trong trường hợp bản án tử hình bị kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm mà Hội đồng giám đốc thẩm, Hội đồng tái thẩm TAND tối cao quyết định không chấp nhận kháng nghị và giữ nguyên bản án tử hình, thì TAND tối cao phải thông báo ngay cho người bị kết án biết để họ làm đơn xin ân giảm án tử hình. Trong trường hợp người bị kết án xin ân giảm hình phạt tử hình thì bản án tử hình được thi hành sau khi Chủ tịch nước bác đơn xin ân giảm.  Trong trường hợp người bị kết án tử hình được ân giảm, theo quy định của Điều 35 Bộ luật Hình sự (BLHS) năm 2015 đã được sửa đổi, bổ sung một số điều năm 2017 (BLHS năm 2015), hình phạt tử hình chuyển thành tù chung thân. Bên cạnh đó, BLHS năm 2015 bổ sung trường hợp giảm mức hình phạt đã tuyên: “Đối với người bị kết án tử hình được ân giảm hoặc người bị kết án tử hình thuộc trường hợp quy định tại điểm b hoặc điểm c khoản 3 Điều 40 của Bộ luật này thì thời gian đã chấp hành hình phạt để được xét giảm lần đầu là 25 năm và dù được giảm nhiều lần nhưng vẫn phải bảo đảm thời hạn thực tế chấp hành hình phạt là 30 năm” (khoản 6 Điều 63). Như vậy, có thể thấy rằng, mặc dù BLHS năm 2015 cho phép người bị kết án tử hình được ân giảm tiếp tục được xét giảm, nhưng điều kiện để xét giảm án của những người này chặt chẽ hơn so với người bị kết án tù chung thân khác, đó là: thời gian đã chấp hành hình phạt để được xét giảm lần đầu là 25 năm và dù được giảm nhiều lần thì vẫn phải bảo đảm thời hạn thực tế chấp hành hình phạt là 30 năm. Các quy định trên  thể hiện sâu sắc tính nhân văn, dân chủ và ưu tiên của Đảng, Nhà nước ta; chú ý đến  đặc điểm, tâm sinh lý của người chưa thành niên và phụ nữ có thai, phụ nữ đang nuôi con nhỏ, sự ảnh hưởng của những đặc điểm này đến khả năng nhận thức và khả năng điều khiển hành vi của họ tại thời điểm phạm tội.  Đặc xá là sự khoan hồng đặc biệt của Nhà nước đối với người phạm tội bị kết án phạt tù, tù chung thân đã được giảm xuống tù có thời hạn, đồng thời động viên họ hối cải, học tập, tích cực rèn luyện, cải tạo bằng lao động để vui sống. nuông chiều nhà nước, trở thành người có ích cho xã hội. Về bản chất, đặc xá là biện pháp nhà nước khoan hồng  miễn toàn bộ hoặc một phần hình phạt. 

 Khoản 3 Điều 88 Hiến pháp  2013 quy định rõ, Chủ tịch nước quyết định đặc xá… Việc Chủ tịch nước quyết định đặc xá có tác động xã hội to lớn, là động lực để người bị kết án ra tù phấn đấu lao động. rèn luyện, công tác, phấn đấu tiến bộ hơn; đồng thời tạo được sự đồng thuận, ủng hộ của gia đình  bị  án cũng như các tầng lớp nhân dân.  

2. Thực trạng về hình phạt tử hình và đặc xá 

 Việc xét đặc xá, tha tù trước thời hạn được xem xét công tâm, khách quan, dân chủ, tôn trọng quy định. Kết quả thực hiện công tác đặc xá trong thời gian qua được nhân dân trong nước đồng tình, dư luận thế giới biểu dương, đánh giá cao về tính nhân đạo, chính sách khoan hồng,  công khai, minh bạch về chính trị như trong quá trình thực hiện. Nhìn chung, công tác đặc xá đã có tác dụng giáo dục, góp phần đảm bảo an ninh trật tự  xã hội. Thực hiện chính sách khoan hồng, nhân văn của Đảng và Nhà nước ta,  giai đoạn 2016-2021, trên cơ sở Luật đặc xá, nhân dịp kỷ niệm Quốc khánh 2-9-2016, Chủ tịch nước đã quyết định ân xá. các tù nhân. trước, trong đó: 4.180 phạm  nhân đang chấp hành án phạt tù tại các trại giam, trại tạm giam[1]. Việc xét đơn xin ân giảm hình phạt tử hình là vấn đề liên quan đến tính mạng con người và sự nghiêm minh của pháp luật; Vì vậy, việc xem xét đề nghị giảm hình phạt tử hình được thực hiện hết sức thận trọng. Đối với những vụ án phức tạp, dư luận  quan tâm, ngoài việc xem xét, tiếp thu ý kiến ​​của Chánh án TAND tối cao, Viện trưởng VKSND tối cao, Chủ tịch nước còn yêu cầu Văn phòng Chủ tịch nước cử tổ công tác xuống địa bàn xảy ra tội phạm hoặc nơi  thường trú của người phạm tội để phối hợp nắm bắt dư luận xã hội và ý kiến ​​của các cấp ủy đảng, chính quyền, đoàn thể trong tỉnh. suy nghĩ và cân nhắc cẩn thận trước khi đưa ra quyết định. Trong nhiệm kỳ  qua, việc thực hiện các thủ tục  xét duyệt án tử hình trước khi thi hành, xét đơn đề nghị ân giảm án tử hình và thi hành án tử hình theo quy định của pháp luật còn gặp khó khăn do đến số  người bị kết án tử hình tăng nhanh. Trong nhiệm kỳ 2016-2021, Chủ tịch nước đã quyết định bác đề nghị ân xá của 295 bị cáo; quyết định giảm hình phạt tử hình xuống chung thân cho 94 bị án, chuyển 23 vụ đến Tòa án nhân dân tối cao  xem xét, giải quyết theo thẩm quyền do phạm nhân không có đơn yêu cầu thi hành án tử hình mà chỉ có đơn đề nghị, đơn đề nghị thi hành án [2]. 3. Một số vấn đề xảy ra 

 Mặc dù quy định ân xá và đại xá hình phạt tử hình  thể hiện  rõ vai trò, thẩm quyền của Chủ tịch nước, nhưng trên thực tế thời gian gần đây vẫn còn  sự thiếu thống nhất về các thủ tục này, đặc biệt là quy định đại xá hình phạt tử hình, cụ thể: 

 Theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự và Luật Thi hành án hình sự, thủ tục xét đặc xá người bị kết án tử hình là  thủ tục  trong giai đoạn thi hành án. Tuy nhiên, không phải trong quá trình thi hành án, mọi hoạt động tố tụng đối với vụ án này sẽ bị xóa bỏ, bởi: 

 Thứ nhất, về cơ sở pháp lý, theo quy định tại Điều 367 Bộ luật tố tụng hình sự về thủ tục  xét xử bản án tử hình trước khi thi hành án thì sau khi bản án  tử hình có hiệu lực, TAND tối cao, VKSND tối cao quyết định việc kháng nghị hay không. Thời hạn xem xét và quyết định  kháng nghị là 2 tháng.  Đồng thời, cũng trong thời hạn 07 ngày, kể từ ngày bản  án tử hình có hiệu lực thi hành, người bị kết án có quyền gửi đơn đề nghị Chủ tịch nước xin  giảm án tử hình. Như vậy, thủ tục  giám đốc thẩm và giám đốc thẩm theo thủ tục giám đốc thẩm hình phạt tử hình và thủ tục xét đặc xá hình phạt tử hình là hai thủ tục độc lập được xác định cùng nhau trong thời hạn xác định kể từ khi tuyên án bản án. hiệu lực, và không phải là hai thủ tục liên tiếp. Mặt khác, việc xem xét quyết định kháng nghị của chủ thể có thẩm quyền là một hoạt động tố tụng,  đối tượng của việc kiểm tra là bản án đã có hiệu lực pháp luật, dựa trên những căn cứ pháp luật quy định tại khoản 1 Điều này của Bộ luật tố tụng hình sự. . Trong khi đó, việc  xét  ân giảm án tử hình của Chủ tịch nước là thủ tục hành chính, trên tinh thần nhân đạo, khoan hồng, chủ thể xét ân giảm là người đã bị kết án tử hình (tử hình). Hai thủ tục này hoàn toàn khác nhau  về bản chất và mục đích nên không  loại trừ lẫn nhau. Do đó, thủ tục xét đặc xá tử hình không phải là thủ tục cuối cùng trước khi đưa người bị kết án đi thi hành án nên không thể loại trừ hoàn toàn các hoạt động tố tụng như  kháng nghị giám đốc thẩm.  Thứ hai, về cơ sở lý luận, trong giai đoạn thi hành án, cụ thể là thi hành  án tử hình, một số hoạt động tố tụng vẫn có thể được tiến hành. Ví dụ, Hội đồng thi hành án tử hình có thể ra quyết định  hoãn thi hành án nếu ngay trước khi thi hành án, người bị kết án tử hình khai báo  tình tiết mới về tội phạm, hoặc người bị kết án tử hình trong các trường hợp được quy định tại khoản 3 Điều 40 của BLHS  2015. Trong những trường hợp này, một số quyết định tố tụng mới sẽ được ra như quyết định  giám đốc thẩm, quyết định tái thẩm, quyết định chuyển bản án tử hình. quyết định của chủ tịch nước bác đơn của ủy viên án tử hình  không loại bỏ các hoạt động tố tụng khác của chủ thể tiến hành tố tụng, nếu căn cứ là bằng chứng cho thấy các hoạt động đó phát sinh hoặc  tồn tại trong quá trình tố tụng. Thứ ba, về  thực tiễn, đối với trường hợp Hồ Duy Hải, mặc dù Chủ tịch nước đã từng bác đơn xin ân xá của bị  án nhưng  nhiều lần sau đó, Chủ tịch nước cũng ra thông báo tạm giữ để thi hành án tử hình hoặc yêu cầu thi hành án tử hình. Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao xem xét, làm rõ và quyết định theo thẩm quyền để bảo đảm  việc tuyên án tử hình  đúng quy định của pháp luật. Như vậy, hiệu quả giải quyết vụ án cho thấy, Chủ tịch nước cũng đã có văn bản thông báo để Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao xem xét  vụ án theo thẩm quyền.  Về đặc xá, Luật Đặc xá năm 2018  gồm 6 chương, 39 điều với nhiều điểm mới được sửa đổi, bổ sung so với Luật Đặc xá năm 2007 cả về nguyên tắc, thời điểm, trình tự, thủ tục, thẩm quyền và việc thực hiện đặc xá; điều kiện, quyền và nghĩa vụ của người được đề nghị đại xá; quyền và nghĩa vụ đại xá. Tuy nhiên, để góp phần nâng cao hiệu quả của việc thực hiện đặc xá của Chủ tịch nước, tác giả cho rằng cần tiếp tục hoàn thiện một số quy định về một số điểm sau: 

 Thứ nhất, quy định về “sự kiện trọng đại của đất nước” để áp dụng đại xá chưa rõ ràng. Theo quy định của Luật Đặc xá, Chủ tịch nước  xem xét, quyết định  đặc xá vào dịp có sự kiện quan trọng, ngày lễ lớn của đất nước và trong trường hợp đặc biệt. Tuy nhiên, hiện  chưa có văn bản nào hướng dẫn  việc xác định  sự kiện nào là sự kiện trọng đại của đất nước. Tác giả cho rằng để xác định các sự kiện trọng đại của đất nước cần quy định cụ thể tiêu chí xác định các sự kiện trọng đại làm cơ sở để Chủ tịch nước quyết định đại xá. Điều này giúp bảo đảm  công khai, minh bạch, thống nhất khi áp dụng chế độ đại xá đối với người bị kết án phạt tù có thời hạn, tù chung thân, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho các cơ quan chuyên trách trong quá trình thực hiện. Thứ hai, theo quy định tại Điều 66 BLHS 2015 thì người được tha tù trước thời hạn có điều kiện phải thực hiện  nghĩa vụ trong thời gian thử thách. Nếu trong thời gian thử thách mà họ vi phạm nghĩa vụ từ 2 lần trở lên hoặc bị xử phạt vi phạm hành chính từ 2 lần trở lên thì Tòa án có quyền hủy  quyết định tạm tha  trước thời hạn  đối với người này và buộc  chấp hành phần hình phạt tù còn lại. án chưa chấp hành; Nếu phạm tội mới trong thời gian thử thách thì Toà án buộc người này chấp hành hình phạt của bản án mới và cộng với  hình phạt tù chưa chấp hành của bản án trước. Quy định này vừa thể hiện tính nghiêm minh của pháp luật, vừa có tác dụng răn đe đối với người  phạm tội. Tuy nhiên, người được ân xá  không phải chịu thời gian thử thách như người ra tù trước thời hạn. Điều này đã làm giảm tính nghiêm minh của pháp luật và phần nào tạo nên sự không đồng tình của một bộ phận người dân. Vì vậy, tác giả cho rằng cần sửa đổi Bộ luật Hình sự năm 2015 theo hướng bổ sung quy định về thời gian thử thách để được đặc xá và  nghĩa vụ của người được đặc xá trong thời gian thử thách trong trường hợp họ vi phạm nghĩa vụ tương ứng  quy định đối với người. người ra tù trước thời hạn có điều kiện.