Các trường hợp từ chối người bào chữa

1. Cơ sở pháp lý 

 Theo quy định tại Điều 77 Bộ luật tố tụng hình sự (BLTTHS) năm 2015, việc tuân theo quy định của pháp luật về việc thay đổi hoặc từ chối luật sư bào chữa được quy định như sau: 

 “Điều 77. Thay đổi hoặc từ chối người bào chữa 

1. Những người sau đây có quyền từ chối hoặc yêu cầu thay đổi người bào chữa: 

1. a) Bị can; 

1. b) Người đại diện của người bị tố cáo; 

 (c) Cha mẹ của  bị cáo. 

 Mọi trường hợp thay đổi hoặc từ chối người bào chữa  phải được sự đồng ý của  bị can và được lập biên bản để bổ sung vào hồ sơ, trừ trường hợp quy định tại điểm b khoản 1 Điều 76 của Bộ luật này. 

2. Trường hợp người bị bắt, người bị tạm giữ, người bị tạm giam trong giai đoạn điều tra có yêu cầu từ chối luật sư bào chữa do  thân nhân của họ yêu cầu thì Điều tra viên phải cùng với luật sư bào chữa đến gặp trực tiếp  người bị bắt, người bị tạm giữ, người bị tạm giam để xác nhận việc từ chối. 
3. Trong trường hợp chỉ định người bào chữa quy định tại khoản 1 Điều 76 của Bộ luật này thì bị can, người đại diện, người thân thích của họ luôn có quyền yêu cầu thay đổi hoặc từ chối người bào chữa. 

 Trong trường hợp thay đổi luật sư bào chữa thì việc cử luật sư bào chữa khác phải tuân theo quy định tại khoản 2 Điều 76 của bộ luật này.  Trường hợp từ chối luật sư bào chữa thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng lập biên bản  từ chối luật sư bào chữa của bị can hoặc của người đại diện, người thân thích của bị can quy định tại điểm b khoản 1 Điều 76 của Bộ luật này và chấm dứt việc chỉ định luật sư bào chữa. 

 2. Nội dung  quy định về việc thay đổi hoặc từ chối người bào chữa 

 Luật được xây dựng trên cơ sở tách  Điều 57 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 quy định về quyền thay đổi, từ chối luật sư. 

 Người có quyền lựa chọn người bào chữa  cũng có quyền từ chối hoặc đề nghị thay đổi người bào chữa, cụ thể là: 

 - Bị cáo; 

 - Người đại diện của  bị đơn; 

 - Người thân  của  bị can. 

 Tuy nhiên, mọi trường hợp thay đổi hoặc từ chối người bào chữa (của người đại diện hoặc người thân thích của  bị can) phải được sự đồng ý của  bị can và được ghi vào hồ sơ. Trong trường hợp bị cáo là người có nhược điểm về thể chất  không thể tự bào chữa, người bị thiểu năng trí tuệ, người dưới 18 tuổi thì việc người đại diện, người thân thích từ chối hoặc thay đổi người bào chữa  không cần phải có sự đồng ý của  bị cáo. 

 Người bị bắt, người bị tạm giữ, người bị tham gia trong giai đoạn điều tra có quyền từ chối người bào chữa do người thân thích của họ nhờ.Trong trường hợp này, Điều tra viên phải cùng người bào chữa bị từ chối vào cơ sở giam giữ trực tiếp gặp người bị bắt, người bị tạm giam để xác nhận việc từ chối, Quy định này nhằm bảo đảm quyền bào chữa của người bị buộc tội, ngăn ngừa tình trạng người bị buộc tội từ chối người bào chữa mà không phải do ý muốn của mình. Và có thể, sau khi người bị buộc tội được gặp được Điều tra viên và người bào chữa do người thân thích của họ nhờ, qua trao đổi, giải thích các quy định về pháp luật về vai trò của người bào chữa trong quá trình tham gia tố tụng, họ thay đổi việc từ chối và vẫn có quyền tiếp tục có nguyện vọng nhờ người bào chữa. 

  Trường hợp bị can, bị cáo về tội mà BLHS quy định mức cao nhất của khung hình phạt là 20 năm tù, tù chung thân, tử hình được chỉ định người bào chữa thì họ và người đại diện hoặc người thân thích của họ vẫn có quyền yêu cầu thay đổi hoặc từ chối người bào chữa. 

  Trường hợp thay đổi người bào chữa thì cơ quan có thẩm quyền có thẩm quyền thực hiện chỉ định người bào chữa mới cho bị can, bị cáo theo quy định.  

 Trường hợp từ chối người bào chữa thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng lập biên bản về việc từ chối người bào chữa của người bị buộc tội hoặc người đại diện, người thân thích của người bị buộc tội và chấm dứt việc chỉ định người bào chữa.  So  với điều 57 BLTTDS 203, điều 77 BLTTDS 2015 có những điểm mới sau: 

 Trao quyền lựa chọn người bào chữa cho người thân thích của  bị cáo cũng như quyền  từ chối hoặc yêu cầu thay đổi người bào chữa. Nêu rõ quyền cũng như các trường hợp từ chối, thay đổi luật sư bào chữa; thông qua việc quy định cụ thể trách nhiệm của Điều tra viên trong trường hợp người bị bắt, người bị tạm giữ, tạm giam ở giai đoạn điều tra từ chối nhờ người bào chữa theo yêu cầu của thân nhân; Điều tra viên cần cùng với luật sư bào chữa cho người được đề nghị từ chối vào trại tạm giam gặp trực tiếp  người bị bắt, người bị tạm giữ, người bị tạm giữ để xác nhận việc từ chối.  Như vậy, với việc quy định chặt chẽ các trường hợp cũng như  quyền thay đổi hoặc từ chối người bào chữa tham gia tố tụng của chủ thể đã đảm bảo  quyền lợi hợp pháp của người bị buộc tội.