1. Chứng khoán phái sinh là gì?
1.1. Định nghĩa chứng khoán phái sinh ở Việt Nam
Tại khoản 9 Điều 4 Luật Chứng khoán 2019 định nghĩa:
Chứng khoán phái sinh là công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng, bao gồm hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai, hợp đồng kỳ hạn, trong đó xác nhận quyền, nghĩa vụ của các bên đối với việc thanh toán tiền, chuyển giao số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định trong khoảng thời gian hoặc vào ngày đã xác định trong tương lai.
Trong đó, tài sản cơ sở của chứng khoán phái sinh là chứng khoán, chỉ số chứng khoán hoặc tài sản khác theo quy định của Chính phủ được sử dụng làm cơ sở để xác định giá trị chứng khoán phái sinh (theo khoản 10 Điều 4 Luật Chứng khoán).
Hiểu một cách đơn giản, chứng khoán phái sinh là một hợp đồng tài chính quy định quyền lợi, nghĩa vụ của các bên tham gia hợp đồng. Trong đó, giá giao dịch sẽ được xác định ở thời điểm hiện tại, tuy nhiên thời điểm thực hiện sẽ ở một ngày cụ thể trong tương lai.
Chứng khoán phái sinh có một số đặc điểm nổi bật như:
- Mỗi chứng khoán phái sinh được thành lập trên tối thiểu một tài sản cơ sở và có giá trị gắn liền với giá trị của phần tài sản đó.
- Chứng khoán phái sinh không xác nhận quyền sở hữu với tài sản cơ sở mà chỉ là sự cam kết về quyền và nghĩa vụ phát sinh trong tương lai giữa hai bên tham gia vào hợp đồng.
- Chứng khoán phái sinh là công cụ gắn liền cùng đòn bẩy tài chính. Do đó, chứng khoán phái sinh mang tính chất chủ yếu là đầu tư vào sự biến động giá trị của tài sản chứ không phải là sự đầu tư vào một loại tài sản thực tế.
Chứng khoán phái sinh quốc tế được gọi là chứng khoán thị trường CFD (Contract For Difference) là loại chứng khoán phái sinh hoạt động trên thị trường chứng khoán quốc tế.
Quyền lợi và nghĩa vụ khi tham gia loại chứng khoán này áp dụng theo pháp luật quốc tế, pháp luật của quốc gia sở tại giữa hai bên tham gia hợp đồng.
Đây là công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng xác nhận quyền, nghĩa vụ của các bên trong việc thanh toán tiền, chuyển nhượng tài sản như cổ phiếu, trái phiếu, vàng, dầu mỏ. … Ở một mức giá cụ thể trong một khoảng thời gian cụ thể hoặc một ngày cụ thể trong tương lai.
Nhà đầu tư sẽ kiếm được lợi nhuận dựa vào biến động giá cả của các loại sản. Trong đó, biên độ chênh lệch giá của các sản phẩm phụ thuộc vào “sức mua” và “sức bán” của chúng trên thị trường.
Ví dụ về chứng khoán phái sinh chiều tăng giá:
A thỏa thuận mua gạo của B với điều kiện:
- Mua 10 tấn gạo với giá 25.000 vnđ/kg. Tổng số tiền phải trả là 250 triệu đồng
- Kỳ hạn hợp đồng là 02 tháng.
A đặt cọc trước 30 triệu, sau 02 tháng khi đến ngày giao dịch A phải trả nốt 220 triệu đồng tiền mua 10 tấn gạo. Đến ngày thỏa thuận thì giá Gạo tăng lên 30.000 đồng/kg (Giá 10 tấn gạo là 300 triệu vnđ).
Tuy nhiên, A chỉ phải trả cho B với mức giá là 25.000 đồng/kg như đã ký kết, tức tổng 10 tấn là 250 triệu đồng. Như vậy A đã kiếm được 50 triệu đồng từ việc mua hợp đồng tương lai với tài sản là Gạo.
Ví dụ về chứng khoán pháp sinh chiều giảm giá
Giá gạo hiện tại là 25.000 đồng/kg, A dự đoán 02 tháng sau giá gạo sẽ giảm xuống 20.000 đồng/kg.
A đi vay 10 tấn gạo với giá 25.000 đồng/kg (vay mượn qua hợp đồng chứ không phải vay tài sản thực)
Sau đó A thỏa thuận bán cho B 10 tấn gạo với giá 25.000 đồng/kg và thu được 250 triệu đồng từ việc bán Gạo.
Sau 02 tháng giá gạo giảm xuống 20.000 đồng/kg như dự đoán. A thu mua lại 10 tấn gạo để trả lại cho sàn giao dịch vì trước đã vay 10 tấn gạo.
Như vậy A đã có lãi 50 triệu từ việc phân tích đúng giá gạo giảm.
3. Chứng khoán phái sinh bao gồm những loại nào?
Căn cứ Điều 4 Luật Chứng khoán, chứng khoán phái sinh bao gồm các loại sau:
Hợp đồng quyền chọn
Hợp đồng quyền chọn là loại chứng khoán phái sinh xác nhận quyền của người mua và nghĩa vụ của người bán để thực hiện một trong các giao dịch:
- Thanh toán chênh lệch giữa giá trị tài sản cơ sở đã được xác định tại thời điểm giao kết hợp đồng và giá trị tài sản cơ sở tại thời điểm trước hoặc vào ngày đã xác định trong tương lai.
Hợp đồng tương lai
Hợp đồng tương lai là loại chứng khoán phái sinh niêm yết, xác nhận cam kết giữa các bên để thực hiện một trong các giao dịch dưới đây:
- Mua hoặc bán số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định vào ngày cụ thể trong tương lai;
- Thanh toán khoản chênh lệch giữa giá trị tài sản cơ sở đã xác định tại thời điểm giao kết hợp đồng và giá trị tài sản cơ sở vào ngày đã xác định trong tương lai.
Hợp đồng kỳ hạn
Hợp đồng kỳ hạn là loại chứng khoán phái sinh giao dịch theo thỏa thuận, xác nhận cam kết giữa các bên về việc mua hoặc bán số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định vào ngày đã xác định trong tương lai.
Tại Việt Nam, từ tháng 8/2017 chứng khoán phái sinh chính thức được cho phép hoạt động và đưa vào giao dịch với hình thức hợp đồng tương lai. 2 sản phẩm hợp đồng tương lai phổ biến nhất hiện nay là hợp đồng tương lai chỉ số VN30 và hợp đồng tương lai Trái phiếu Chính phủ.
4. Điểm danh các sàn chứng khoán phái sinh uy tín tại Việt Nam
4.1 Sàn chứng khoán phái sinh là gì?
Chứng khoán phái sinh là chứng khoán thứ cấp mà giá trị của nó chỉ dựa trên giá trị của chứng khoán chính thường gọi là chứng khoán cơ sở. Sàn giao dịch chứng khoán phái sinh là một thị trường nơi các cá nhân hoặc tổ chức trao đổi các hợp đồng, các sản phẩm phái sinh.
Một sàn chứng khoán phái sinh hoạt động như một trung gian cho tất cả các giao dịch có liên quan, và lấy biên ban đầu (bảo chứng ban đầu) từ cả hai bên trao đổi để hoạt động như một đảm bảo.
4.2 Các sàn chứng khoán phái sinh uy tín tại Việt Nam
4.2.1 Sàn chứng khoán phái sinh HoSE
HoSE là tên viết tắt của sàn giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh (Ho Chi Minh Stock Exchange). Sàn được thành lập tháng 7 năm 2000 là đơn vị trực thuộc Ủy ban Chứng khoán Nhà nước của Việt Nam. Sàn có trách nhiệm tổ chức, quản lý và điều hành hệ thống giao dịch chứng khoán niêm yết của Việt Nam.
Theo số liệu thống kê tính đến tháng 4/2020 của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, vốn hóa thị trường của sàn này là 2,678,992 tỷ đồng. Cơ chế đặt – khớp lệnh của HOSE cho phép thực hiện 300.000 lệnh mỗi ngày.
Sản phẩm giao dịch trên sàn HOSE bao gồm: Chứng chỉ quỹ ETF, chứng chỉ quỹ đóng, cổ phiếu, trái phiếu, các giao dịch thỏa thuận và chứng khoán phái sinh. Mục tiêu hoạt động của sàn HOSE là:
- Vận hành, tổ chức thị trường chứng khoán phái sinh minh bạch và hiệu quả
- Đầu tư nâng cấp hệ thống công nghệ thông tin, cơ sở hạ tầng giúp các nhà đầu tư và doanh nghiệp dễ dàng kết nối và giao dịch hơn.
- Tăng cường thu hút đầu tư trong nước và quốc tế để huy động vốn cho nền kinh tế.
- Đảm bảo lợi ích cao nhất cho các nhà đầu tư và doanh nghiệp tham gia giao dịch.
Ưu điểm của sàn chứng khoán phái sinh HOSE:
- Đây là sàn chứng khoán được thành lập đầu tiên và cũng là sàn chính tại Việt Nam và hầu hết các công ty đều được niêm yết trên sàn này.
- Hợp đồng tương lai chỉ số VN30 đây cũng là sản phẩm phái sinh đầu tiên cũng được niêm yết trên sàn này. Trong đó VN30 là chỉ số chứng khoán của 30 công ty có mức tăng trưởng tốt nhất được niêm yết trên sàn chứng khoán HoSE. Chứng khoán phái sinh sẽ phụ thuộc vào chỉ số này vì tài sản cơ sở của hợp đồng này là chỉ số VN30.
- Tính thanh khoản trên sàn này luôn ở mức cao.
Nhược điểm:
Gần đây với sự gia nhập của quá nhiều nhà đầu tư trong khi hệ thống công nghệ thông tin của sàn giao dịch còn nhiều hạn chế dẫn tới thường xuyên xảy ra tình trạng bị sập sàn giao dịch. Điều này gây ra sự khó chịu cho các nhà đầu tư đôi khi nó còn ảnh hưởng đến giao dịch do không khớp lệnh đúng lúc.
Thời gian giao dịch phái sinh tại sàn Hồ Chí Minh được quy định như sau:
| Phiên giao dịch | Thời gian giao dịch |
| Khớp lệnh định kỳ mở cửa và thỏa thuận | 9h00’ đến 9h15’ |
| Khớp lệnh liên tục I và thỏa thuận | 9h15’ đến 11h30’ |
| Nghỉ giữa phiên | 11h30’ đến 13h00’ |
| Khớp lệnh liên tục II và thỏa thuận | 13h00’ đến 14h30’ |
| Khớp lệnh định kỳ đóng cửa và thỏa thuận | 14h30’ đến 14h45’ |
| Giao dịch thỏa thuận | 14h45’ đến 15h00’ |
4.2.2 Sàn giao dịch chứng khoán phái sinh HNX
HNX là Sàn giao dịch chứng khoán Hà Nội hoạt động dưới hình thức công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên trực thuộc Ủy ban chứng khoán nhà nước. Vốn hóa thị trường của HNX tính đến tháng 4/2020 đạt 197,273 tỷ đồng.
Phương thức giao dịch tại HNX bao gồm khớp lệnh định kỳ, liên tục và thỏa thuận. Đến hết ngày 14/12/2018 HNX tức sau một năm hoạt động, HNX đã đạt được những con số ấn tượng về giao dịch chứng khoán phái sinh cụ thể:
- Khối lượng hợp đồng giao dịch bình quân đạt hơn 76.000 hợp đồng/phiên.
- Giá trị bình quân giao dịch theo danh nghĩa hợp đồng đạt 7,200 tỷ đồng/phiên, tăng tới 7,6 lần so với bình quân năm 2017.
- Khối lượng mở (OI) tại thời điểm tháng 12/2018 đạt 19,500 hợp đồng, gấp 2,35 lần so với phiên giao dịch đầu năm.
Thị trường chứng khoán phái sinh tháng 4/2021 trên sàn HNX tăng mạnh so với tháng trước, số lượng hợp đồng tương lai chỉ số VN30 giao dịch bình quân đạt 188.470 hợp đồng/phiên, tăng 29,23% so với tháng trước. Trong đó ngày 20/04/2021 ghi nhận khối lượng giao dịch kỷ lục đạt 281.627 hợp đồng.
Ưu điểm của sàn giao dịch HNX:
- HNX là một trong 2 sàn chứng khoán phái sinh được niêm yết chính thức trên thị trường (cùng với HOSE).
- Giao dịch chứng khoán phái sinh tại HNX đảm bảo tính minh bạch và an toàn do sàn này chịu sự quản lý và kiểm soát trực tiếp của cơ quan nhà nước đại diện là Bộ tài chính.
- Biên độ dao động lớn phù hợp với các nhà đầu tư.
- Nhà đầu tư và công chúng dễ dàng tiếp cận với các thông tin về tài chính doanh nghiệp, báo cáo, biến động thị trường.. do được công khai tại cổng thông tin của HNX từ đó giúp các nhà đầu tư có thể đưa ra các quyết định chính xác hơn.
- Dễ dàng tìm kiếm và chọn lựa đối tác để giao dịch nhờ hệ thống thông minh của HNX và mạng lưới các công ty chứng khoán thành viên.
Nhược điểm: Tính thanh khoản của sàn này chưa cao và một số mã chứng khoán có thể không tìm thấy trên sàn này do quy định niêm yết. Các hợp đồng tương lai trên thị trường hiện nay chủ yếu là hợp đồng tương lai chỉ số VN30. Hy vọng hợp đồng chỉ số HNX30 sẽ sớm được các nhà đầu tư đón nhận và giao dịch trên sàn chứng khoán phái sinh.
4.2.3 Sàn giao dịch chứng khoán SSI
SSI là phòng giao dịch của Công ty Cổ phần Chứng khoán Sài Gòn được thành lập từ năm 1999 và có trụ sở tại TP.HCM. Sàn hoạt động trên hai lĩnh vực chính là tư vấn đầu tư và môi giới chứng khoán, được niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM - HOSE và HNX.
Trong quý I/2021, giao dịch hợp đồng tương lai trên sàn chứng khoán phái sinh SSI đạt 1,39 nghìn tỷ đồng. Mặc dù dịch bệnh khiến nền kinh tế rơi vào tình trạng hỗn loạn nhưng giao dịch trên sàn vẫn tăng ấn tượng, dự báo một năm sôi động trên sàn này.
Lợi ích của sàn SSI:
Có kinh nghiệm lâu năm trên thị trường, uy tín và sự tín nhiệm của các nhà đầu tư lớn, đặc biệt là các nhà đầu tư nước ngoài và khách hàng tổ chức. Tiềm lực vốn và tài chính mạnh
Nguồn nhân lực dồi dào có kinh nghiệm và am hiểu thị trường nên tư vấn tốt cho nhà đầu tư.
Các đối tác là các tập đoàn, doanh nghiệp lớn như Vinamilk, Vietinbank, Hoàng Anh Gia Lai,… để đáp ứng các yêu cầu khắt khe của khách hàng.
Nguồn thông tin xác thực và đầy đủ để SSI có thể cung cấp cho công chúng và nhà đầu tư những báo cáo chất lượng cao. SSI là công ty đầu tiên tại Việt Nam được Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh chứng khoán phái sinh. Vì vậy, SSI có kinh nghiệm và chuyên môn tốt trong lĩnh vực kinh doanh chứng khoán phái sinh. Mặc định:
Phí giao dịch của SSI khá cao, dao động từ 0,25% đến 0,40%/tổng giá trị giao dịch, cao hơn khoảng 0,1%/giao dịch so với các công ty chứng khoán khác. Do đó, SSI phù hợp với nhà đầu tư lớn, nhà đầu tư tổ chức hơn là nhà đầu tư cá nhân nhỏ lẻ. SSI không đầu tư quá nhiều vào hệ thống giao dịch. Hệ thống thường xuyên bị treo hoặc trục trặc trong quá trình giao dịch. Ảnh hưởng đến trải nghiệm của khách hàng.
Nội dung bài viết:
Bình luận