Án lệ trong hệ thống pháp luật Việt Nam chi tiết

1. Tiền lệ là gì?

 Theo điều 1 nghị quyết 04/2019/NQ-HĐTP 

 Án lệ là những lập luận,  quyết định trong bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án về một vụ án cụ thể do Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao lựa chọn và  Chánh án Tòa án nhân dân lựa chọn. Việc người tối cao công bố là tiền lệ mà Toà án phải nghiên cứu và áp dụng khi xét xử.  

 2. Các loại tiền lệ trong hệ thống pháp luật Việt Nam 

 Trường hợp tiền lệ giải thích 

 Nói một cách chính xác hơn, án lệ giải thích  là những lập luận được nêu trong bản án nhằm mục đích làm rõ nội dung của một quy định pháp luật nào đó chưa  rõ  hoặc trên thực tế có nhiều cách hiểu khác nhau. 

Tiền lệ hợp pháp 

 Tiền lệ quy  được hiểu là những lập luận nâng cao trong nội dung bản án nhằm đưa ra những quy định bổ sung cho pháp luật, làm cho pháp luật dễ hiểu hơn và cũng sẽ trở thành một trong những quy định để tuân theo áp dụng trong các vụ án có tính chất tương tự sau này. 

 3. Điều kiện để  bản án trở thành án lệ 

 Theo tinh thần Điều 2 Nghị quyết 04/2019/NQ-HĐTP: 

 Điều 2. Tiêu chí xét chọn án lệ 

 Án lệ được lựa chọn phải đáp ứng các tiêu chí sau: 

1. Hữu ích trong việc làm rõ các quy định của pháp luật còn có nhiều cách hiểu khác nhau, phân tích, giải thích các vấn đề, sự kiện pháp lý, chỉ ra các nguyên tắc, hướng dẫn, quy định pháp luật được áp dụng trong từng trường hợp cụ thể hoặc thể hiện sự công bằng đối với những vấn đề không được pháp luật quy định cụ thể; 

2. Hãy chuẩn mực; 

3. Hữu ích trong việc hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật trong trọng tài. 

 4. Án lệ có vai trò như thế nào trong pháp luật Việt Nam? 

 Án lệ  là tập hợp  các quyết định, bản án đã được  Tòa án nhân dân ban hành và sẽ được sử dụng làm nguồn luật, được xác định là căn cứ, khuôn mẫu để giải quyết các vụ án phát sinh. Án lệ đề cập đến những vụ việc xảy ra trong  thực tế chứ không phải là những giả định mang tính lý thuyết về những tình huống có thể xảy ra trong tương lai nên đã góp phần giải thích, bổ sung những  lỗ hổng, khoảng trống trong luật thành văn và khắc phục tình trạng thiếu  luật, tạo điều kiện cho việc giải quyết án lệ được dễ dàng, thuận lợi. và áp dụng thống nhất pháp luật. 

 Ở Việt Nam hiện nay, trong thực tiễn giải quyết  vụ án, thẩm phán  thường áp dụng các tiền lệ đã được công nhận vào quá trình giải quyết. Tuy nhiên, không thể áp dụng đầy đủ nội dung của án lệ cho những vụ việc đó mà  thẩm phán luôn phải  căn cứ vào các quy định của pháp luật đang có hiệu lực. Bởi  ở Việt Nam, án lệ chỉ được xác định là nguồn bổ sung chứ không được coi  là một hình thức của pháp luật. 

  5. Pháp lệnh thừa nhận quyền tài phán hiện hành trong hệ thống pháp luật Việt Nam 

 Việc lựa chọn  bản án, quyết định của Tòa án để chuyển thành án lệ cũng  phải trải qua các bước cơ bản sau đây: 

 Bước 1: Đề nghị công nhận bản án, quyết định là án lệ 

 Cá nhân, tổ chức gửi đơn đề nghị bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật, trong đó  lập luận, nhận định phải đáp ứng các tiêu chí cơ bản để trình Tòa án nhân dân tối cao xem xét, đánh giá tính khả thi để trở thành án lệ. 

 Đồng thời, cơ quan xét xử cần kiểm tra, xem xét tất cả các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật, có lập luận, nhận định đủ tiêu chuẩn để trình Tòa án nhân dân tối cao xem xét lại. 

 Bước 2: Lấy ý kiến ​​về bản án, quyết định đề nghị 

 Bản án, quyết định được lựa chọn để xử lý thành án lệ  sẽ được đăng tải trên Cổng thông tin điện tử của Tòa án nhân dân tối cao để lấy ý kiến ​​chuyên gia trong thời hạn 30 ngày.  

 Bước 3: Thành lập Hội đồng Tư vấn Luật học 

 Hội đồng quản trị bao gồm ít nhất  9 thành viên. Trường hợp tư vấn án lệ trong lĩnh vực hình sự thì cần  bổ sung thêm đại diện của cơ quan điều tra.  Bước 4: Nhận lời khuyên từ Hội đồng Tư vấn Luật học 

 Quá trình tham vấn này sẽ được thực hiện thông qua gặp mặt trực tiếp hoặc bằng văn bản. Chủ tịch Hội đồng  quyết định phương thức lấy ý kiến ​​của các thành viên  Hội đồng và gửi báo cáo kết quả lấy ý kiến ​​đến Chánh án Tòa án nhân dân tối cao. 

  Bước 5: Phê duyệt và công bố tiền lệ trường hợp 

 Chánh án Tòa án nhân dân tối cao sẽ tổ chức phiên họp toàn thể của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao để thảo luận và  biểu quyết lại. 

 Sau đó, căn cứ vào kết quả biểu quyết, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao sẽ  công bố án lệ.  

6. Cơ chế áp dụng án lệ tại phiên tòa như thế nào? 

Theo Điều 8 Nghị quyết 04/2019/NQ-HĐTP về công bố và áp dụng án lệ: 

1. Án lệ phải được điều tra và áp dụng để xét xử sau thời hạn 30 ngày, kể từ ngày công bố án lệ. 
2. Khi xét xử, Thẩm phán, Hội thẩm phải xem xét và áp dụng án lệ, bảo đảm các vụ án có tình huống pháp lý giống nhau đều được xử bình đẳng. Trường hợp vụ án có tình tiết pháp lý tương tự mà Tòa án không áp dụng án lệ thì  trong bản án, quyết định của Tòa án phải ghi rõ lý do. 
3. Khi Tòa án áp dụng án lệ để giải quyết vụ án thì phải viện dẫn số, tên án lệ, tình trạng pháp lý, giải pháp pháp lý trong án lệ và tình trạng pháp lý của vụ án đang được giải quyết. , được  phân tích trong phần “Các quan tòa”; Tùy trường hợp, có thể viện dẫn toàn bộ hoặc một phần nội dung của án lệ để làm rõ quan điểm của Tòa án trong việc xét xử, giải quyết vụ án tương tự.