Khởi tố bị can là gì? Khi nào nên khỏi tố bị can?

Trong quá trình tố tụng hình sự, thuật ngữ "bị can" thường xuyên được nhắc đến, nhưng không phải ai cũng hiểu rõ vai trò, quyền và nghĩa vụ của họ trong vụ án. Hiểu rõ về khái niệm bị can cũng như quyền lợi và trách nhiệm của bị can sẽ giúp đảm bảo tính minh bạch, công bằng trong quy trình tố tụng hình sự. Bài viết Khởi tố bị can là gì? Khi nào nên khởi tố bị can? dưới đây sẽ cung cấp cái nhìn tổng quan về khái niệm bị can và các quyền, nghĩa vụ liên quan.

Khởi tố bị can là gì? Khi nào nên khỏi tố bị can?

1. Khởi tố bị can là gì? 

Theo Điều 60 Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015, bị can là người hoặc pháp nhân đã bị khởi tố về hình sự. Quyền và nghĩa vụ của bị can là pháp nhân được thực hiện thông qua người đại diện theo pháp luật của pháp nhân theo quy định của Bộ luật này.

Bị can có thể là người đã thực hiện một hành vi có dấu hiệu phạm tội, và cơ quan chức năng đã có đủ căn cứ để khởi tố nhằm điều tra. Tuy nhiên, khái niệm bị can không đồng nghĩa với việc người đó đã bị kết tội. Bị can vẫn có quyền chứng minh mình vô tội và được bảo vệ quyền lợi trong suốt quá trình điều tra.

2. Khi nào nên khởi tố bị can?

Khởi tố bị can chỉ nên được thực hiện khi có đủ các điều kiện sau:

• Có dấu hiệu tội phạm: Cơ quan điều tra phải xác định rằng hành vi của cá nhân hoặc tổ chức đã vi phạm Bộ luật Hình sự và có đủ yếu tố cấu thành tội phạm.
• Đủ căn cứ chứng minh: Việc khởi tố bị can phải dựa trên các chứng cứ rõ ràng và thuyết phục, đảm bảo rằng người hoặc tổ chức đó đã thực hiện hành vi phạm tội.
• Tuân thủ quy trình pháp lý: Việc khởi tố phải tuân thủ đầy đủ các quy trình pháp lý theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự, bảo đảm quyền lợi hợp pháp của bị can và tránh vi phạm các quy định pháp luật.
• Trường hợp phát hiện tội phạm mới: Trong quá trình điều tra, nếu phát hiện thêm người khác có liên quan đến vụ án mà chưa được khởi tố, cơ quan điều tra có thể tiến hành khởi tố thêm để bảo đảm vụ án được điều tra toàn diện.

>>> Tham khảo bài viết: Đình chỉ điều tra bị can là gì? 

3. Quy trình khởi tố bị can gồm những bước nào? 

Quy trình khởi tố bị can gồm những bước nào? 

Khởi tố bị can là quá trình cơ quan có thẩm quyền xác định một cá nhân hoặc pháp nhân đã thực hiện hành vi mà Bộ luật Hình sự quy định là tội phạm, từ đó bắt đầu tiến hành điều tra và áp dụng các biện pháp tố tụng cần thiết. Thủ tục khởi tố bị can được quy định chi tiết trong Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015, cụ thể như sau:

Bước 1: Ra quyết định khởi tố bị can: Khi có đủ căn cứ xác định một người hoặc pháp nhân đã thực hiện hành vi phạm tội, Cơ quan điều tra ra quyết định khởi tố bị can. Quyết định này phải ghi rõ:

• Thời gian, địa điểm ra quyết định.
• Họ tên, chức vụ người ra quyết định.
• Thông tin cá nhân của bị can: họ tên, ngày tháng năm sinh, quốc tịch, dân tộc, tôn giáo, giới tính, chỗ ở, nghề nghiệp.
• Tội danh bị khởi tố, điều khoản áp dụng của Bộ luật Hình sự.
• Thời gian, địa điểm phạm tội và các tình tiết liên quan.

Nếu bị can bị khởi tố về nhiều tội khác nhau, quyết định phải ghi rõ từng tội danh và điều khoản áp dụng. 

Bước 2: Gửi quyết định khởi tố bị can cho Viện Kiểm sát: Trong thời hạn 24 giờ kể từ khi ra quyết định, Cơ quan điều tra phải gửi quyết định khởi tố và các tài liệu liên quan đến Viện Kiểm sát cùng cấp để xét phê chuẩn. 

Bước 3: Xem xét và phê chuẩn quyết định khởi tố bị can: Trong thời hạn 3 ngày kể từ khi nhận được quyết định khởi tố, Viện Kiểm sát phải:

• Phê chuẩn hoặc hủy bỏ quyết định khởi tố bị can.
• Yêu cầu bổ sung chứng cứ, tài liệu nếu cần thiết.

Trường hợp yêu cầu bổ sung, trong thời hạn 3 ngày kể từ khi nhận được tài liệu bổ sung, Viện Kiểm sát phải ra quyết định phê chuẩn hoặc hủy bỏ quyết định khởi tố bị can. 

Bước 4: Giao quyết định khởi tố bị can cho bị can: Sau khi nhận được quyết định phê chuẩn, Cơ quan điều tra phải giao ngay quyết định khởi tố và giải thích quyền, nghĩa vụ cho bị can. Việc giao nhận phải được lập biên bản theo quy định. 

Bước 5: Lập danh bản, chỉ bản: Sau khi giao quyết định khởi tố, Cơ quan điều tra phải chụp ảnh, lập danh bản, chỉ bản của bị can và đưa vào hồ sơ vụ án

>>> Tham khảo bài viết: Mẫu đơn xin bảo lãnh (bảo lĩnh) cho bị can, bị cáo tại ngoại

4. Phân biệt giữa khởi tố bị can và khởi tố vụ án hình sự

Nhiều người thường nhầm lẫn giữa hai khái niệm khởi tố bị can và khởi tố vụ án hình sự. Để hiểu rõ hơn, dưới đây là sự khác biệt giữa hai khái niệm này:

Quyết định khởi tố vụ án hình sự đánh dấu việc cơ quan chức năng bắt đầu điều tra một hành vi có dấu hiệu phạm tội. Ngược lại, khởi tố bị can là khi cơ quan điều tra đã xác định được người hoặc tổ chức thực hiện hành vi phạm tội và chính thức tiến hành các biện pháp tố tụng đối với đối tượng này.

>>> Tham khảo bài viết: Thời hạn lập lý lịch bị can

5. Các câu hỏi thường gặp

Khởi tố bị can có thể diễn ra mà không cần chứng cứ không?

Không, việc khởi tố bị can chỉ được thực hiện khi đã có đủ căn cứ chứng minh rằng người đó đã thực hiện hành vi phạm tội theo quy định của Bộ luật Hình sự 2.

Ai là người có thẩm quyền ra quyết định khởi tố bị can?

Theo quy định tại Điều 179 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015, Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát đều có thẩm quyền ra quyết định khởi tố bị can khi phát hiện đủ căn cứ 3.

Thời gian nào thì tư cách "bị can" chấm dứt?

Tư cách "bị can" sẽ chấm dứt khi Tòa án ra quyết định đưa vụ án ra xét xử hoặc khi có quyết định đình chỉ điều tra đối với vụ án đó 4.

Nếu tôi là bị can thì tôi nên làm gì?

Nếu bạn là bị can, bạn nên tìm hiểu kỹ về quyền và nghĩa vụ của mình, đồng thời nên liên hệ với một luật sư để được tư vấn cụ thể nhằm bảo vệ tốt nhất quyền lợi hợp pháp của mình trong quá trình điều tra.

Việc hiểu rõ về khởi tố bị can, cũng như các quy trình và quy định liên quan là rất cần thiết trong hệ thống pháp luật Việt Nam. Hy vọng bài viết Khởi tố bị can là gì? Khi nào nên khởi tố bị can? đã cung cấp cho bạn cái nhìn tổng quát về vấn đề này và giúp bạn nắm bắt những thông tin cần thiết để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình trong trường hợp cần thiết. Tham khảo kỹ lưỡng các quy định pháp luật sẽ giúp bạn tự tin hơn khi gặp phải tình huống liên quan đến tư cách là một bị can trong hệ thống tư pháp Việt Nam.