Quyền sống (hay quyền được sống) là quyền cơ bản và quan trọng nhất của con người, đây cũng là một trong những nội dung quan trọng của Nhân quyền. Hành vi xâm phạm quyền sống của con người được coi là một trong những hành vi phạm tội nghiêm trọng nhất và bị pháp luật nghiêm trị. Người nào có hành vi xâm phạm tính mạng của người khác mà gây thiệt hại thì phải bồi thường theo quy định của bộ luật dân sự. Vậy Thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm được xác định như thế nào, mời quý bạn đọc theo dõi bài phân tích sau đây về Điều 591 Bộ luật dân sự 2015
Thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm (Điều 591 BLDS 2015)
1. Pháp luật về bảo vệ tính mạng con người
Ở nước ta, quyền bảo vệ về tính mạng được ghi nhận trong nhiều văn bản pháp luật khác nhau, từ Hiến pháp đến Bộ luật Dân sự và các văn bản pháp luật chuyên ngành. Cụ thể Hiến pháp năm 2013 quy định: Mọi người có quyền sống. Tính mạng con người được pháp luật bảo hộ. Không ai bị tước đoạt tính mạng trái pháp luật; (Điều 19) Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về thân thể, được pháp luật bảo hộ về sức khỏe, danh dự và nhân phẩm ; không bị tra tấn, bạo lực, truy bức, nhục hình hay bất kỳ hình thức đối xử nào khác xâm phạm thân thể, sức khỏe, xúc phạm danh dự, nhân phẩm (Điều 20)
Và quyền này được cụ thể hóa trong Bộ luật dân sự với tên gọi là quyền bảo đảm an toàn về tính mạng, sức khỏe, thân thể (Điều 33)
Quyền được bảo vệ tính mạng là nhóm quyền nhân thân quan trọng của mỗi cá nhân và được pháp luật bảo vệ một cách chặt chẽ, công bằng, đầy đủ với mọi đối tượng. Bất kì hành vi nào xâm phạm đến tính mạng con người đều bị xử lý nghiêm khắc. Một khi tính mạng bị xâm phạm trái pháp luật thì người có hành vi xâm phạm đến tính mạng của người khác sẽ phải bồi thường thiệt hại.
2.Căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm
Tính mạng là mạng sống của con người và nó là vô giá, không thể tính toán được bằng tiền và khi nó bị xâm phạm thì người gây ra thiệt hại phải bồi thường. Việc bồi thường này chỉ nhằm hạn chế, khắc phục đến mức thấp nhất những thiệt hại về kinh tế đã xảy ra đối với người thân thích, gần gũi người bị thiệt hại chứ không thể khắc phục được hậu quả đã xảy ra bởi vì khi tính mạng đã bị tước đoạt thì người bị thiệt hại đã mất đi tất cả.
Pháp luật dân sự không quy định cụ thể căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm tính mạng mà chỉ quy định căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng nói chung, vì vậy, căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng được áp dụng để xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm tính mạng.
Về căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, tại Điều 584 BLDS 2015 quy định: “1. Người nào có hành vi xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín, tài sản, quyền, lợi ích hợp pháp khác của người khác mà gây thiệt hại thì phải bồi thường, trừ trường hợp Bộ luật này, luật khác có liên quan quy định khác”.
Vậy, những căn cứ đó là :
Một là, phải có thiệt hại xảy ra
Thiệt hại bao gồm thiệt hại về vật chất và thiệt hại do tổn hại về tinh thần.
- Thiệt hại về vật chất bao gồm: Thiệt hại về sức khỏe bị xâm phạm quy định tại Điều 590 của BLDS; thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm quy định tại Điều 591 của BLDS.
- Thiệt hại do tổn hại về tinh thần của cá nhân được hiểu là do sức khỏe bị xâm phạm mà người bị hại, hoặc do tính mạng bị xâm phạm mà người thân thích, người gần gũi nhất của người bị hại phải gánh chịu đau thương, buồn phiền, mất mát về tình cảm.
Hai là, phải có hành vi trái pháp luật
Hành vi trái pháp luật là hành vi xử sự cụ thể của con người thực hiện thông qua hành động hoặc không hành động trái với quy định của pháp luật.
Ba là, phải có mối quan hệ nhân quả giữa thiệt hại xảy ra và hành vi trái pháp luật.
Thiệt hại xảy ra phải là kết quả tất yếu của hành vi trái pháp luật và ngược lại hành vi trái pháp luật là nguyên nhân gây ra thiệt hại.
Bốn là, phải có lỗi cố ý hoặc vô ý của người gây ra thiệt hại
- Cố ý gây thiệt hại là trường hợp một người nhận thức rõ hành vi của mình sẽ gây ra thiệt hại cho người khác mà vẫn thực hiện và mong muốn hoặc không mong muốn nhưng vẫn để mặc cho thiệt hại xảy ra.
- Vô ý gây thiệt hại là trường hợp một người không thấy trước hành vi của mình có khả năng gây thiệt hại, mặc dù phải biết hoặc có thể biết trước thiệt hại sẽ xảy tra hoặc thấy trước hành vi của mình có khả năng gây thiệt hại, nhưng cho rằng thiệt hại sẽ không xảy ra hoặc có thể ngăn chặn được.
3. Thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm (Điều 591 Bộ luật dân sự 2015)
Việc xác định thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm được quy định tại Điều 591 Bộ luật dân sự năm 2015 như sau:
“1. Thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm bao gồm:
a) Thiệt hại do sức khỏe bị xâm phạm theo quy định tại Điều 590 của Bộ luật này;
b) Chi phí hợp lý cho việc mai táng;
c) Tiền cấp dưỡng cho những người mà người bị thiệt hại có nghĩa vụ cấp dưỡng;
d) Thiệt hại khác do luật quy định.
Người chịu trách nhiệm bồi thường trong trường hợp tính mạng của người khác bị xâm phạm phải bồi thường thiệt hại theo quy định tại khoản 1 Điều này và một khoản tiền khác để bù đắp tổn thất về tinh thần cho những người thân thích thuộc hàng thừa kế thứ nhất của người bị thiệt hại, nếu không có những người này thì người mà người bị thiệt hại đã trực tiếp nuôi dưỡng, người đã trực tiếp nuôi dưỡng người bị thiệt hại được hưởng khoản tiền này. Mức bồi thường bù đắp tổn thất về tinh thần do các bên thỏa thuận; nếu không thoả thuận được thì mức tối đa cho một người có tính mạng bị xâm phạm không quá một trăm lần mức lương cơ sở do Nhà nước quy định.
b) Chi phí hợp lý cho việc mai táng;
c) Tiền cấp dưỡng cho những người mà người bị thiệt hại có nghĩa vụ cấp dưỡng;
d) Thiệt hại khác do luật quy định.
Người chịu trách nhiệm bồi thường trong trường hợp tính mạng của người khác bị xâm phạm phải bồi thường thiệt hại theo quy định tại khoản 1 Điều này và một khoản tiền khác để bù đắp tổn thất về tinh thần cho những người thân thích thuộc hàng thừa kế thứ nhất của người bị thiệt hại, nếu không có những người này thì người mà người bị thiệt hại đã trực tiếp nuôi dưỡng, người đã trực tiếp nuôi dưỡng người bị thiệt hại được hưởng khoản tiền này. Mức bồi thường bù đắp tổn thất về tinh thần do các bên thỏa thuận; nếu không thoả thuận được thì mức tối đa cho một người có tính mạng bị xâm phạm không quá một trăm lần mức lương cơ sở do Nhà nước quy định.
Tại Điều 591 Bộ luật dân sự năm 2015 quy định về bồi thường thiệt hại khi tính mạng bị xâm phạm, theo đó có hai loại thiệt hại được bồi thường, đó là thiệt hại về vật chất và thiệt hại về tinh thần. Những thiệt hại vật chất được bồi thường trong trường hợp này bao gồm:
Thứ nhất, “Chi phí hợp lý cho việc cứu chữa, bồi dưỡng, chăm sóc người bị thiệt hại trước khi chết”.
Nghị quyết số 03/2006/NQ- HĐTP hướng dẫn theo hướng “Chi phí hợp lý cho việc cứu chữa, bồi dưỡng chăm sóc người bị thiệt hại trước khi chết bao gồm: chi phí hợp lý cho việc cứu chữa, bồi dưỡng, phục hồi sức khỏe và chức năng bị mất, bị giảm sút của người bị thiệt hại; chi phí hợp lý hàng tháng cho việc nuôi dưỡng, điều trị người bị thiệt hại và chi phí hợp lý cho người thường xuyên chăm sóc người bị thiệt hại- Chi phí hợp lý cho người thường xuyên chăm sóc người bị thiệt hại được tính bằng mức tiền công trung bình trả cho người chăm sóc người bị tàn tật tại địa phương nơi người bị thiệt hại cư trú) và thu nhập thực tế bị mất của người bị thiệt hại trong thời gian điều trị
Thứ hai, “Chi phí hợp lý cho việc mai táng”. Đây là khoản bồi thường sau khi người bị thiệt hại chết.
Theo quy định tại điểm b khoản 1 Điều 591 Bộ luật dân sự năm 2015 thì người bị thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm còn được bồi thường “Chi phí hợp lý cho việc mai táng”. Nghị quyết số 03/2006/NQ - HĐTP đã hướng dẫn tại mục 2.2 phần II là: “Chi phí hợp lý cho việc mai táng bao gồm: các khoản tiền mua quan tài, các vật dụng cần thiết cho việc khâm liệm, khăn tang, hương, nến, hoa, thuê xe tang và các khoản chi khác phục vụ cho việc chôn cất hoặc hoả táng nạn nhân theo thông lệ chung. Không chấp nhận yêu cầu bồi thường chi phí cúng tế, lễ bái, ăn uống, xây mộ, bốc mộ...”.
Thứ ba, “Tiền cấp dưỡng cho những người mà người bị thiệt hại có nghĩa vụ cấp dưỡng”.
Theo điểm c khoản 1 Điều 591 Bộ luật dân sự 2015 so với quy định tại điểm c khoản 1 Điều 610 BLDS 2005, trong trường hợp gây thiệt hại về tính mạng thì ngoài việc bồi thường chi phí mai táng, người gây thiệt hại còn phải bồi thường tiền cấp dưỡng cho những người mà người bị thiệt hại có nghĩa vụ cấp dưỡng.
Tiền cấp dưỡng cho những người mà người bị thiệt hại có nghĩa vụ cấp dưỡng khi họ còn sống là khoản tiền mà người gây thiệt hại phải thực hiện nghĩa vụ thay cho người bị thiệt hại để nuôi dưỡng người mà khi còn sống người bị thiệt hại có nghĩa vụ phải cấp tiền nuôi dưỡng. Khoản tiền cấp dưỡng này nhằm mục đích đảm bảo cho những người được cấp dưỡng có một cuộc sống tối thiểu như lúc nạn nhân còn sống cho đến khi họ trưởng thành hoặc có thu nhập đủ nuôi sống bản thân hay đến khi họ chết.
Danh sách những người có thể được bồi thường khoản tiền cấp dưỡng gồm: “ông bà nội, ngoại; cha hoặc mẹ; vợ hay chồng còn sống; anh, chị em hay con, cháu của người có tính mạng bị xâm phạm”. Trong danh sách này chúng ta có thể hiểu được những người được bồi thường là những người có quan hệ gia đình với người bị thiệt hại, đồng thời những người đó phải là “nếu trước khi tính mạng bị xâm phạm người bị thiệt hại thực tế đang thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng”.
Khoản 2 Điều 591 Bộ luật dân sự 2015 quy định thiệt hại về tinh thần. Khoản tiền này có mục đích để bù đắp tổn thất về tinh thần cho những người thân thích thuộc hàng thừa kế thứ nhất của người bị thiệt hại, nếu không có những người này thì người mà người bị thiệt hại đã trực tiếp nuôi dưỡng, người đã trực tiếp nuôi dưỡng người bị thiệt hại được hưởng khoản tiền này. Luật cho phép các bên tự thỏa thuận về mức bù đắp tổn thất. Còn trong trường hợp không thoả thuận được thì mức tối đa cho một người có tính mạng bị xâm phạm không quá một trăm lần mức lương cơ sở do Nhà nước quy định. Mức lương cơ sở hiện nay là 1.490.000 đồng/tháng
4. Đánh giá các quy định tại Điều 591 Bộ luật dân sự 2015
So với Điều 610 BLDS năm 2005 thì BLDS 2015 đã có những thay đổi đáng kể. Cụ thể, điểm a khoản 1 Điều 591 BLDS 2015 quy định “1. Thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm bao gồm: a) Thiệt hại do sức khỏe bị xâm phạm theo quy định tại Điều 590 của Bộ luật này”. Theo quy định này thì toàn bộ thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm được kết hợp với thiệt hại do sức khỏe bị xâm phạm, đồng nghĩa với việc tất cả những thiệt hại về vật chất của người bị thiệt hại đều được bồi thường trước khi người đó chết. Đồng thời quy định này còn theo hướng mở rộng những thiệt hại được bồi thường do sức khỏe bị xâm phạm, đó là thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút của người bị thiệt hại và chi phí hợp lý, phần thu nhập thực tế bị mất của người chăm sóc người bị thiệt hại trong thời gian điều trị (thiệt hại trước khi chết). Sự thay đổi này là hợp lý, bởi vì trong thời gian điều trị người bị thiệt hại mất thu nhập, hoặc phải có người chăm sóc, hoặc bị ảnh hưởng về tinh thần, Do đó, những khoản thiệt hại này là để bồi thường cho chính người bị xâm phạm sức khỏe, còn những khoản bồi thường sau là bồi thường cho người thân thích của người chết. BLDS 2015 cũng bổ sung quy định “thiệt hại khác do pháp luật quy định” đồng thời thay đổi Mức bù đắp tổn thất về tinh thần nếu không thỏa thuận thì được xác định từ không quá 60 lần thành tối đa không quá 100 lần mức lương cơ sở và áp dụng cho mỗi người có tính mạng bị xâm phạm.
Với phân tích Điều 591 Bộ luật dân sự 2015 chúng tôi hy vọng rằng các bạn đã phần nào hiểu thêm được về các quy định của pháp luật và cách áp dụng chúng trên thực tế để bảo vệ quyền lợi chính đáng của bản thân và mọi người xung quanh. Nếu còn bất kì vướng mắc gì về nội dung này hoặc các vấn đề pháp lý khác bạn có thể phản hồi với Luật ACC chúng tôi luôn sẵn sàng để hỗ trợ bạn kịp thời. Mỗi bàn viết chúng tôi mong muốn đem đến những kiến thức pháp lý bổ ích trở thành hành trang trong cuộc sống của các bạn. Mong được đón nhận và ủng hộ nhiều hơn từ quý bạn đọc.
Nội dung bài viết:
Bình luận