Trách nhiệm sản phẩm là trách nhiệm của người sản xuất hoặc người bán hàng trong việc bồi thường các thiệt hại gây ra bởi khuyết tật của hàng hóa mà họ đã cung cấp cho người tiêu dùng trong quá trình kinh doanh. Trong bài viết này cùng ACC tìm hiểu rõ hơn về vấn đề Trách nhiệm sản phẩm là gì? Pháp luật Hòa Kỳ và Việt Nam quy định như thế nào về trách nhiệm sản phẩm?
Trách nhiệm sản phẩm là gì? Pháp luật Hòa Kỳ và Việt Nam quy định như thế nào về trách nhiệm sản phẩm?
1. Trách nhiệm sản phẩm là gì?
Trách nhiệm sản phẩm (product liability) là trách nhiệm của người sản xuất hoặc người bán hàng trong việc bồi thường các thiệt hại gây ra bởi khuyết tật của hàng hóa mà họ đã cung cấp cho người tiêu dùng trong quá trình kinh doanh.
2. Đặc điểm trách nhiệm sản phẩm là gì?
Thứ nhất, trách nhiệm sản phẩm là một loại trách nhiệm bồi thường thiệt hại, đó là là trách nhiệm pháp lý của người sản xuất, người cung ứng sản phẩm hàng hoá đối với an toàn về sức khoẻ, tính mạng của người tiêu dùng.
Về bản chất, trách nhiệm sản phẩm là một dạng trách nhiệm dân sự, theo đó khi có thiệt hại xảy ra, pháp luật quy định buộc các chủ thể nhất định (chủ thể trực tiếp gây thiệt hại hoặc có liên quan đến việc gây ra thiệt hại) phải bù đắp những thiệt hại đã gây ra cho người khác dựa trên căn cứ pháp luật về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng hoặc do vi phạm nghĩa vụ theo hợp đồng.
Thứ hai, chủ thể gánh chịu trách nhiệm sản phẩm là người sản xuất hoặc người bán hàng, tức là một chủ thể tham gia vào quy trình đưa một sản phẩm đến người tiêu dùng, có mối liên hệ trực tiếp đối với sản phẩm
Thứ ba, cơ sở để xác định trách nhiệm sản phẩm là việc sản phẩm có khuyết tật và khuyết tật đó gây ra thiệt hại cho người tiêu dùng. Khuyết tật của sản phẩm tồn tại dưới ba dạng: khuyết tật trong quá trình sản xuất, khuyết tật trong thiết kế sản phẩm, khuyết tật trong việc tiếp thị, quảng cáo sản phẩm (không cảnh báo nguy cơ mất an toàn cho người tiêu dùng).
3. Pháp luật về trách nhiệm sản phẩm của Hoa Kỳ
Hoa Kỳ là nước tiên phong trong việc hình thành pháp luật về trách nhiệm sản phẩm. Đến nay, pháp luật Hoa Kỳ thừa nhận cả ba học thuyết về trách nhiệm sản phẩm: sự bất cẩn, trách nhiệm nghiêm ngặt và vi phạm nghĩa vụ bảo đảm. Hai lĩnh vực pháp luật được áp dụng phổ biến để quy trách nhiệm sản phẩm là pháp luật về bồi thường thiệt hại (torts law) và pháp luật về hợp đồng (đặc biệt là Điều 2-313 và 2- 314 Bộ luật thương mại thống nhất UCC quy định về các bảo đảm công khai và bảo đảm ngầm định của bên bán).
Trách nhiệm sản phẩm dựa trên sự bất cẩn
Trong trường hợp người tiêu dùng yêu cầu bồi thường đối với sản phẩm khuyết tật do sự bất cẩn, họ phải chứng minh được bốn yếu tố:
+ Nhà sản xuất có nghĩa vụ cẩn trọng hợp lý (reasonable care) trong việc sản xuất sản phẩm an toàn;
+ Nhà sản xuất đã vi phạm nghĩa vụ đó bằng việc không loại trừ các nguy cơ mất an toàn có thể dự liệu trước;
+ Có thiệt hại xảy ra;
+ Có mối quan hệ nhân quả giữa sự vi phạm nghĩa vụ của nhà sản xuất và thiệt hại xảy ra.
Trong đó, yếu tố thứ hai (nhà sản xuất đã vi phạm nghĩa vụ cẩn trọng – tức là có lỗi bất cẩn) là yếu tố khó chứng minh nhất.
Các trường hợp bất cẩn có thể là: bất cẩn trong khâu sản xuất (lắp ráp bất cẩn, sử dụng nguyên vật liệu, bao bì không phù hợp), bất cẩn trong việc kiểm tra sản phẩm, bất cẩn trong việc không cảnh báo đầy đủ về nguy hiểm hoặc khuyết tật, bất cẩn trong việc thiết kế.
Trách nhiệm nghiêm ngặt
Trách nhiệm nghiêm ngặt là cơ sở thuận lợi nhất cho yêu cầu đòi bồi thường thiệt hại do khuyết tật của sản phẩm. Trách nhiệm nghiêm ngặt được hiểu là người sản xuất phải chịu trách nhiệm nếu như sản phẩm có khuyết tật và việc sử dụng sản phẩm có khuyết tật này trong điều kiện bình thường gây ra những thiệt hại cho người sử dụng, người khởi kiện không cần chứng minh có hay không có sự bất cẩn của nhà sản xuất, có hay không có nghĩa vụ đảm bảo.
Nguyên tắc trách nhiệm nghiêm ngặt ban đầu được ghi nhận tại Điều 420A Bộ diễn giải Luật bồi thường thiệt hại (phiên bản lần thứ 2) như sau:
- Người nào bán sản phẩm trong tình trạng có khuyết tật gây nguy hiểm một cách phi lý cho người sử dụng hoặc người tiêu dùng hoặc cho tài sản của họ thì phải chịu trách nhiệm đối với thiệt hại về thân thể gây ra bởi khuyết tật đó cho người sử dụng cuối hoặc người tiêu dùng, hoặc cho tài sản của người đó, nếu:
i) người bán là thương nhân kinh doanh sản phẩm đó, và
ii) sản phẩm được kỳ vọng và thực tế được đưa đến người sử dụng và người tiêu dùng mà không có thay đổi đáng kể về tình trạng sản phẩm so với khi nó được bán.
2. Quy định ở khoản 1 vẫn áp dụng kể cả khi: i) người bán đã thực hiện mọi sự cẩn trọng có thể trong việc sản xuất và bán sản phẩm, và ii) người sử dụng hay người tiêu dùng không mua sản phẩm từ người bán hoặc không có bất kỳ quan hệ hợp đồng nào với người bán.
Vi phạm nghĩa vụ bảo đảm (warranty)
Nghĩa vụ bảo đảm sản phẩm cũng là một trong các cơ sở quan trọng để áp đặt trách nhiệm sản phẩm. Trách nhiệm của người sản xuất và cung ứng là phải bảo đảm chất lượng sản phẩm của mình. Nghĩa vụ bảo đảm được quy định trong Bộ luật thương mại thống nhất (UCC). Có ba nghĩa vụ bảo đảm là: bảo đảm công khai (express warranty) được quy định tại Điều 2-313 UCC; bảo đảm ngầm định về tính thương mại của sản phẩm (implied warranty of merchantability) và bảo đảm ngầm định về tính phù hợp với công dụng của sản phẩm (implied warranty of fitness for intended purpose) được quy định tại Điều 2-314 UCC.
4. Các quy định pháp luật Việt Nam về trách nhiệm sản phẩm
Giai đoạn trước năm 2010
Trước năm 2010, chế định trách nhiệm sản phẩm chưa hình thành chính thức ở Việt Nam. Văn bản pháp luật có hiệu lực pháp lý cao nhất ở Việt Nam về bảo vệ người tiêu dùng là Pháp lệnh bảo vệ người tiêu dùng năm 1999, bên dưới là các văn bản hướng dẫn thi hành Pháp lệnh này, tuy nhiên Pháp lệnh chưa quy định khái niệm trách nhiệm sản phẩm, khái niệm sản phẩm khuyết tật, nguyên tắc áp dụng trách nhiệm sản phẩm, vấn đề thu hồi sản phẩm có khuyết tật…
Điều 630 Bộ luật dân sự năm 2005 (Bồi thường thiệt hại do vi phạm quyền lợi của người tiêu dùng) quy định: Cá nhân, pháp nhân, chủ thể khác sản xuất, kinh doanh không bảo đảm chất lượng hàng hóa mà gây thiệt hại cho người tiêu dùng thì phải bồi thường.
Năm 2007, Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa được ban hành, trong đó quy định các nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh như tuân thủ các điều kiện bảo đảm chất lượng đối với sản phẩm trước khi đưa ra thị trường và chịu trách nhiệm về chất lượng sản phẩm do mình sản xuất; cảnh báo về khả năng gây mất an toàn của sản phẩm và cách phòng ngừa cho người bán hàng và người tiêu dùng; sửa chữa, hoàn lại hoặc đổi hàng mới, nhận lại hàng có khuyết tật bị người bán hàng, người tiêu dùng trả lại; thu hồi, xử lý sản phẩm, hàng hóa không bảo đảm chất lượng; bồi thường thiệt hại (Điều 10, Điều 12, Điều 16).
Đáng chú ý là Luật này dành riêng Mục 2, Chương V quy định trách nhiệm bồi thường thiệt hại về chất lượng sản phẩm, hàng hóa. Theo đó, nguyên tắc chung là thiệt hại do vi phạm quy định về chất lượng sản phẩm, hàng hóa phải được bồi thường toàn bộ và kịp thời (Điều 59).
Bộ luật dân sự năm 2005 và Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa năm 2007 đã bước đầu quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại của nhà sản xuất, người bán hàng đối với hàng hóa không bảo đảm chất lượng, tuy nhiên Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa sử dụng không thống nhất các thuật ngữ, có lúc sử dụng thuật ngữ “hàng hóa không bảo đảm chất lượng”, có lúc sử dụng thuật ngữ “hàng hóa có khuyết tật”, có lúc lại sử dụng thuật ngữ “sản phẩm, hàng hóa có khả năng gây mất an toàn” (Điều 3 khoản 4) và không có định nghĩa về hàng hóa có khuyết tật hay hàng hóa không bảo đảm chất lượng.
Giai đoạn từ năm 2010 đến nay
Năm 2010, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng được ban hành đã có những quy định cụ thể hơn về trách nhiệm sản phẩm. Luật đã đưa ra khái niệm hàng hóa có khuyết tật, đó là hàng hóa không bảo đảm an toàn cho người tiêu dùng, có khả năng gây thiệt hại cho tính mạng, sức khỏe, tài sản của người tiêu dùng, kể cả trường hợp hàng hóa đó được sản xuất theo đúng tiêu chuẩn hoặc quy chuẩn kỹ thuật hiện hành nhưng chưa phát hiện được khuyết tật tại thời điểm hàng hóa được cung cấp cho người tiêu dùng, bao gồm:
(i) Hàng hóa sản xuất hàng loạt có khuyết tật phát sinh từ thiết kế kỹ thuật;
(ii) Hàng hóa đơn lẻ có khuyết tật phát sinh từ quá trình sản xuất, chế biến, vận chuyển, lưu giữ;
(iii) Hàng hóa tiềm ẩn nguy cơ gây mất an toàn trong quá trình sử dụng nhưng không có hướng dẫn, cảnh báo đầy đủ cho người tiêu dùng.
Như vậy, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng chỉ quy định trách nhiệm sản phẩm đối với hàng hóa, không áp dụng đối với dịch vụ.
Về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do hàng hóa có khuyết tật gây ra, Điều 23 của Luật quy định tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa có trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong trường hợp hàng hóa có khuyết tật do mình cung cấp gây thiệt hại đến tính mạng, sức khỏe, tài sản của người tiêu dùng, kể cả khi tổ chức, cá nhân đó không biết hoặc không có lỗi trong việc phát sinh khuyết tật, trừ trường hợp miễn trách nhiệm được quy định tại Điều 24 của Luật.
Điều 608 Bộ luật dân sự năm 2015 (Bồi thường thiệt hại do vi phạm quyền lợi của người tiêu dùng), trên cơ sở kế thừa Điều 630 Bộ luật dân sự cũ năm 2005 quy định: “Cá nhân, pháp nhân sản xuất, kinh doanh hàng hóa, dịch vụ không bảo đảm chất lượng hàng hóa, dịch vụ mà gây thiệt hại cho người tiêu dùng thì phải bồi thường”. Như vậy, Bộ luật dân sự năm 2015 lại tạo nên sự không thống nhất với Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng khi mở rộng trách nhiệm bồi thường thiệt hại đối với cả “dịch vụ” và sử dụng thuật ngữ “hàng hóa, dịch vụ không bảo đảm chất lượng” thay vì thuật ngữ “hàng hóa có khuyết tật”.
Như vậy, hiện nay có 3 văn bản luật tồn tại đồng thời đều quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại của nhà sản xuất, kinh doanh cho người tiêu dùng đối với sản phẩm có khuyết tật, với quy định không thống nhất với nhau, dẫn đến sự lúng túng, vướng mắc của tòa án trong việc áp dụng pháp luật để giải quyết tranh chấp.
Trên đây là nội dung bài viết về Trách nhiệm sản phẩm là gì? Pháp luật Hòa Kỳ và Việt Nam quy định như thế nào về trách nhiệm sản phẩm?. Nếu có vướng mắc trong quá trình giải quyết hãy liên hệ ngay với công ty Luật ACC chúng tôi để được tư vấn nhanh nhất. Chúc các bạn thành công
Nội dung bài viết:
Bình luận