Thu thập, kiểm tra, đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự

Thu thập, kiểm tra, đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự là hoạt động quan trọng trong Tố tụng hình sự. Bởi lẽ, chứng cứ là một trong những yếu tố quan trọng trong xác định sự thật về xác thực sự thật của vụ án. Là một yếu tố xuyên suốt trong quá trình giải quyết vụ án hình sự. Vậy pháp luật quy định như thế nào về việc thu thập, kiểm tra, đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự.

1. Khái niệm chứng cứ

Khái niệm chứng cứ là cơ sở để giải quyết hàng loạt vấn đề liên quan như các thuộc tính của chứng cứ, các thủ tục thu thập, kiểm tra, đánh giá chứng cứ... góp phần quyết định vào việc giải quyết đúng đắn, khách quan từng vụ án hình sự; định nghĩa chính xác khái niệm chứng cứ ảnh hưởng không nhỏ tới việc xác định địa vị pháp lí (quyền và nghĩa vụ tố tụng hình sự) của những người tham gia tố tụng, bảo đảm các quyền tự do, dân chủ của công dân.

Do đó, tại điều 86 Bộ luật tố tụng hình sự 2015 đã xác định “chứng cứ là những gì có thật, được thu thập theo trình tự, thủ tục do Bộ luật này quy định, được dùng làm căn cứ để xác định có hay không có hành vi phạm tội, người thực hiện hành vi phạm tội và những tình tiết khác có ý nghĩa trong việc giải quyết vụ án.” Ngoài ra tại Điều 87 bộ luật cũng xác định nguồn của chứng cứ gồm: vật chứng; lời khai, lời trình bày; dữ liệu điện tử; kết luận giám định, định giá tài sản; biên bản trong hoạt động khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án; kết quả thực hiện ủy thác tư pháp và hợp tác quốc tế khác; các tài liệu, đồ vật khác.

Đồng thời cũng khẳng định những gì có thật nhưng không được thu thập theo trình tự, thủ tục do Bộ luật này quy định thì không có giá trị pháp lý và không được dùng làm căn cứ để giải quyết vụ án hình sự.

2. Thu thập chứng cứ trong tố tụng hình sự

Theo quy định tại Điều 88 Bộ luật Tố tụng hình sự quy định thì thu thập chứng cứ được thực hiện bởi các chủ thể như Cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người bào chữa, những người tham gia tố tụng khác cơ quan, tổ chức hoặc bất cứ cá nhân nào đều có thể đưa ra chứng cứ, tài liệu, đồ vật, dữ liệu điện tử và trình bày những vấn đề có liên quan đến vụ án.

2.1.Cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng

Cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng có quyền tiến hành hoạt động thu thập chứng cứ theo quy định của pháp luật; yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân cung cấp chứng cứ, tài liệu, đồ vật, dữ liệu điện tử, trình bày những tình tiết làm sáng tỏ vụ án.

Theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015; người có thẩm quyền áp dụng các biện pháp thu thập chứng cứ gồm có:

• Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra các cấp;
• Viện trưởng, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân các cấp;
• Chánh án, Phó Chánh án Tòa án nhân dân các cấp.

Ngoài ra; những người trong các cơ quan khác được giao tiến hành một số hoạt động điều tra như những người trong cơ quan Hải quan, Kiểm lâm, Bộ đội Biên phòng… cũng được quyền thực hiện một số biện pháp thu thập chứng cứ.

2.2. Người bào chữa

Người bào chữa có thể thu thập chứng cứ thông qua việc gặp trực tiếp người mà mình bào chữa để lấy thông tin. Tiếp xúc với bị hại, người làm chứng và những người khác biết về vụ án để hỏi, nghe họ trình bày về những vấn đề liên quan đến vụ án; đề nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân cung cấp tài liệu, đồ vật, dữ liệu điện tử liên quan đến việc bào chữa.

Tuy nhiên có những chứng cứ mà người bào chữa không được phép thu thập những tài liệu, chứng cứ thuộc bí mật Nhà nước hoặc bí mật công tác. Nếu nhận thấy những tài liệu, chứng cứ này có ý nghĩa quan trọng trong việc giải quyết vụ án thì phải kiến nghị Cơ quan tiến hành tố tụng thu thập. Việc sao chép, sử dụng những chứng cứ này phục vụ cho việc bào chữa, bảo vệ cần tuân thủ các quy định của pháp luật trong việc bảo vệ bí mật nhà nước, bí mật công tác.

3. Phương pháp thu thập chứng cứ

Phương pháp thu nhập chứng cứ của cơ quan điều tra, có thể kể đến như

• Phương pháp quan sát và mô tả: là phương pháp chủ yếu để phát hiện; và ghi nhận các dấu hiệu bề ngoài của các đối tượng.
• Phương pháp khoa học – kĩ thuật: để phát hiện và ghi nhận các dấu vết vật chất; và trạng thái bên ngoài của hành vi phạm tội gắn liền với sử dụng các phương tiện kỹ thuật như chụp ảnh, quay phim.
• Phương pháp toán học: dùng để đó đạc và tính toán được áp dụng để thu nhận đặc tính về số lượng của đối tượng nghiên cứu.
• Phương pháp mô hình hóa; phục hồi và tái tạo lại: được thực hiện dưới sự giúp đỡ của các phương tiện pháp y; đồ họa và các phương tiện kĩ thuật khác.
• Phương pháp truy nguyên hình sự: để giải quyết các vấn đề đồng nhất của các đối tương vật chất thông quan những phản ánh của chúng nhằm xác lập chứng cứ.
• Phương pháp tác động tâm lý: để hỗ trợ việc thu thập chứng cứ trong quá trình hỏi cung

4. Kiểm tra, đánh giá chứng cứ trong tố tụng hình sự

Căn cứ vào Điều 108 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định:

Mỗi chứng cứ phải được kiểm tra, đánh giá để xác định tính hợp pháp, xác định tính hợp pháp, xác thực và liên quan đến vụ án. Việc xác định những chứng cứ thu thập được phải bảo đảm đủ để giải quyết vụ án hình sự.

Người có thẩm quyền tiến hành tố tụng trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình phải kiểm tra, đánh giá đầy đủ, khách quan, toàn diện mọi chứng cứ đã thu thập được về vụ án.

Thu thập, kiểm tra và đánh giá chứng cứ là một hoạt động quan trọng và xuyên suốt trong quá trình tiến hành tố tụng hình sự. Việc tìm ra những chứng cứ hữu ích cho vụ án góp phần giải quyết vụ án một cách đúng đắn, hạn chế oan sai và bỏ lọt tội phạm. Bảo đảm tính công bằng của pháp luật, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, và tính nghiêm minh của pháp luật. ACC luôn đồng hành cùng bạn trong việc bảo vệ pháp luật, bảo vệ lẽ phải với những dịch vụ tư vấn, bào chữa, những thủ tục pháp lý góp phần bảo vệ pháp luật Việt Nam.