Trong đời sống chính trị - xã hội, các quyền cũng như các cá nhân con người không tồn tại và vận động một cách cô lập. Quyền không phải là sở hữu riêng của cá nhân mà nó chỉ tồn tại khi được thừa nhận bởi các thành viên khác của xã hội. Các định nghĩa về quyền lực đều thống nhất rằng quyền lực hàm chứa năng lực của một chủ thể nhằm thay đổi hành vi của các chủ thể khác trong quan hệ quyền lực. Trong quan hệ quyền lực, có ba cách cơ bản để tác động tới hành vi của người khác để có được kết quả một chủ thể mong muốn: đó là ép buộc họ bằng sự đe dọa (bạo lực...), dụ dỗ họ bằng lợi ích (vật chất, danh vọng,...), thu hút, hấp dẫn họ (bằng sức hấp dẫn, các giá trị, tư tưởng,...). Hai cách trước thường được biết đến như dùng quyền lực cứng, cách thứ ba là cách dùng quyền lực mềm.
Quyền lực cứng (hard power) là quyền lực có được dựa trên sức mạnh quân sự và kinh tế. Thomas Schelling đã chỉ ra hai nguồn chính của quyền lực cứng là sự đe dọa và dụ dỗ, và hai nguồn này có liên hệ rất gần gũi với nhau.
Quyền lực mềm (soft power) là quyền lực được thực hiện thông qua sự hấp dẫn (attraction) và thuyết phục (persuation). Những tư tưởng cơ bản của "Quyền lực mềm" - coi sự hấp dẫn là một loại quyền lực -xuất hiện trong tư tưởng kinh tế - chính trị phương Đông cổ đại (năm 630 trước công nguyên, Lão Tử đã nói: “Một nhà lãnh đạo tốt nhất khi mọi người biết rõ ràng rằng anh ta tồn tại, không tốt lắm khi mọi người vâng lời và tôn anh ta lên, và tồi tệ nhất khi họ khinh miệt anh ta”). Nhưng quyền lực mềm chỉ thực sự phát triển thành một lý thuyết hiện đại vào cuối thế kỷ XX với những nghiên cứu của Joseph Nye và Lukes. Khái niệm này, sau đó, được Joseph Nye nghiên cứu và phát triển thành một học thuyết.
Joseph Nye (nguyên là hiệu trưởng Trường Hành chính John F. Kennedy thuộc Đại học Havard. Ông từng là trợ lý của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ, Chủ tịch Ủy ban tình báo quốc gia, là cha đẻ của thuyết quyền lực mềm), ông cho rằng quyền lực mềm là khả năng đoạt lấy thứ mình muốn thông qua sự hấp dẫn thay vì ép buộc. Quan niệm về quyền lực mềm của phương Tây rất gần gũi với quan điểm đức trị của phương Đông: “dĩ đức phục nhân” (lấy nhân đức để thu phục người), hay là “Trị dân mà dùng đức thì như sao Bắc Đẩu, ở một nơi mà các ngôi sao khác hướng về cả”.Về bản chất, quyền lực mềm là khả năng tạo ra ảnh hưởng với người khác bằng cách tác động tới hệ thống giá trị của người khác, làm thay đổi cách suy nghĩ của người khác, và qua đó khiến người khác mong muốn chính điều mà mình mong muốn.
Quyền lực cứng và quyền lực mềm có liên hệ với nhau. Chúng là hai khía cạnh thể hiện khả năng giành được mục tiêu của một người bằng việc tác động lên hành vi của những người khác. Quyền lực cứng rất quan trọng nhưng nó không thể giải quyết được mọi vấn đề. Quyền lực cứng là sự tác động từ bên ngoài đến các đối tượng của quyền lực, vì vậy chi phí để sử dụng và duy trì quyền lực cứng thường cao và tiềm ẩn nguy cơ chống đối. Quyền lực chỉ thực sự hiệu quả khi nó có được tính chính đáng. Quyền lực mềm nằm ở lẽ phải và sự thuyết phục, nó tác động đến các đối tượng của quyền lực, làm cho sự thay đổi nhận thức và hành vi diễn ra từ bên trong. Sự thuyết phục để tạo ra lòng tin, sự tin tưởng, được coi là tạo nên tính chính đáng. Vì vậy, quyền lực cứng và quyền lực mềm có tác động và có khả năng củng cố lẫn nhau. Quyền lực cứng là “hậu phương”, là một trong những cơ sở để phát huy quyền lực mềm. Quyền lực mềm hấp dẫn khi chúng bắt nguồn từ thành công về vật chất, những thứ do quyền lực cứng mang lại.
Các loại quyền lực, tự nó, không thể được đánh giá là tốt hay không tốt hoặc loại nào tốt hơn, mà hiệu quả sử dụng quyền lực là do các chủ thể mang lại. Quyền lực mềm là sự bồi đắp cho những khiếm khuyết của quyền lực cứng chứ không phải là sự phản chiếu hay mặt đối lập của quyền lực cứng. Trong nhiều trường hợp, chỉ sử dụng quyền lực mềm là không đủ mà cần phải có sự kết hợp giữa quyền lực mềm và quyền lực cứng. Nói cách khác, quyền lực mềm là khả năng tự nâng cao tố chất để hấp dẫn và thuyết phục người khác, từ đó đạt được điều mình cần. Do đó, tính hiệu lực của quyền lực mềm không thể được đo lường chính xác. Trong rất nhiều trường hợp, quyền lực cứng không được trực tiếp sử dụng, nhưng nó là hậu phương để quyền lực mềm được thực thi hoặc làm tăng sức thuyết phục và hiệu quả của quyền lực mềm. Các nhà lãnh đạo hay thậm chí các cá nhân cũng đều sử dụng cả hai loại quyền lực này tuỳ theo thời điểm và hoàn cảnh. Khả năng kết hợp giữa “quyền lực mềm” và “quyền lực cứng” được gọi là “quyền lực thông minh” (smart power), một hình thức sử dụng quyền lực quan trọng ngày càng có ý nghĩa và ảnh hưởng trong thế giới hiện đại.
Mặc dù quyền lực mềm ban đầu được nói tới trong quan hệ giữa các quốc gia, nhưng chủ thể của quyền lực mềm hiện nay không chỉ là các quốc gia mà là tất cả các chủ thể trong quan hệ quốc tế, chẳng hạn như các NGO, các thể chế quốc tế, các chủ thể khác trong các mối quan hệ quyền lực trong một quốc gia, trong các tổ chức và giữa các cá nhân. Quyền lực mềm thể hiện trong các mối quan hệ giữa các nước, giữa người lãnh đạo và nhân viên, giữa những người cầm quyền và nhân dân, giữa các thành viên của một tổ chức, giữa các tổ chức với nhau... Quyền lực mềm được sử dụng rộng rãi cả trong quan hệ đối ngoại và đối nội, cho dù cách gọi tên có khác nhau.
Trong đối nội của các quốc gia, các nhà điều hành thông minh đều biết rằng việc lãnh đạo không chỉ là ra lệnh, mà nó còn liên quan đến việc lãnh đạo bằng cách làm gương và thu hút những người khác làm những điều mình muốn. Việc điều hành một tổ chức hay các cá nhân hiệu quả không phải lúc nào cũng bằng việc ra lệnh hoặc đe dọa. Quyền lực của một nhà lãnh đạo sẽ lớn hơn nếu người đó có thể làm cho những người khác chia sẻ và đóng góp vào hệ giá trị của mình. Điều này được thực hiện dần dần, kết hợp với những điều không nhìn thấy được, chẳng hạn như tính cách, các giá trị, sự định hướng và một tầm nhìn được xem là hợp lý và có đạo đức.
Trong một nền dân chủ, sự cưỡng bức không bao giờ là một lựa chọn ưu tiên.Với ưu thế tạo ra sự đồng thuận, huy động được vốn xã hội với chi phí ít nhất và đặc biệt là huy động được sự tham gia tự nguyện lớn nhất, các mục tiêu như thúc đẩy dân chủ trong một quốc gia sẽ dễ đạt được hơn thông qua quyền lực mềm và trong đa số các trường hợp, hiệu quả hơn khi sử dụng được quyền lực thông minh.
Quyền lực cứng và quyền lực mềm. Theo J. Nye, bộ mặt thứ hai và bộ mặt thứ ba của quyền lực quan hệ tạo nên “quyền lực mềm” phân biệt với “quyền lực cứng” về mặt hành vi chứ không phải về mặt vô hình hay hữu hình của tài nguyên quyền lực. Ông định nghĩa quyền lực cứng là khả năng thúc đẩy người khác dựa vào vũ lực, thưởng, phạt và thiết lập nghị trình dựa trên các hành vi này. Còn quyền lực mềm là khả năng lôi kéo người khác qua việc chiêu dụ gồm định khung nghị trình, thuyết phục và khêu gợi hành vi thu hút tích cực để đạt kết quả mong muốn. Quyền lực cứng và mềm là hai cực của một trục quyền lực trên đó thể hiện các mức độ hành vi lần lượt là chỉ huy, cưỡng ép, đe dọa, thưởng, phạt, định khung, thuyết phục và chiêu dụ. Tuy nhiên, xem xét kỹ hơn có thể thấy, tùy thuộc vào bối cảnh xã hội cụ thể mà bộ mặt quyền lực có thể biểu hiện “cứng”, “mềm” hoặc vừa cứng vừa mềm.
Nội dung bài viết:
Bình luận