Quy định ghi âm ghi hình trong tố tụng hình sự

Quy định ghi âm, ghi hình trong tố tụng hình sự là một trong những điểm mới được quy định trong Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 (BLTTHS). Đây được xem là một bước tiến lớn trong quá trình lập pháp của nước ta. Kính mời quý bạn đọc cùng ACC tìm hiểu về quy định ghi âm, ghi hình trong tố tụng hình sự Việt Nam.

1. Giải thích khái niệm

1.1. Quy trình tố tụng hình sự gồm các bước nào?

Quy trình giải quyết vụ án hình sự được quy định trong BLTTHS gồm các giai đoạn: Khởi tố vụ án hình sự; điều tra vụ án hình sự; truy tố vụ án hình sự; xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, xét xử phúc thẩm vụ án hình sự; thi hành bản án và quyết định của Tòa án; Xét lại các bản án và quyết định có hiệu lực pháp luật của Tòa án theo trình tự giám đốc thẩm, tái thẩm.

1.2. Ghi âm, ghi hình có âm thanh là gì?

Tại Điều 2 Thông tư liên tịch 03/2018/TTLT-BCA-VKSNDTC-TANDTC-BQP hướng dẫn về trình tự, thủ tục thực hiện ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh trong quá trình điều tra, truy tố xét xử (Thông tư 03/2018), quy định ghi âm, ghi hình có âm thanh là việc sử dụng phương tiện, thiết bị kỹ thuật để ghi lại âm thanh hoặc hình ảnh có âm thanh trong quá trình hỏi cung bị can; lấy lời khai người đại diện theo pháp luật của pháp nhân thương mại phạm tội; lấy lời khai người làm chứng, người bị hại, đương sự; đối chất; tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố.

Như vậy trong tiến trình tố tụng cơ quan có thẩm quyền có thể sử dụng những thiết bị thu hình ảnh, âm thanh, đầu ghi hình… để ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh từ đó làm chứng cứ cho quá trình tố tụng.

2. Nguyên tắc áp dụng ghi âm, ghi hình trong tố tụng hình sự

Nguyên tắc áp dụng được quy định tại điều 3 Thông tư 03/2018, cụ thể

• Phải đảm bảo tính khách quan, minh bạch, nguyên vẹn của dữ liệu ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh. Phải được sử dụng, bảo quản, lưu trữ theo quy định của pháp luật về sử dụng, bảo quản và lưu trữ hồ sơ vụ án hình sự.
• Việc ghi âm, ghi hình và sử dụng kết quả ghi âm, ghi hình phải tuân thủ các quy định của BLTTHS và theo đúng trình tự, thủ tục hướng dẫn tại Thông tư.
• Đảm bảo tôn trọng quyền và lợi ích hợp pháp của người tham gia tố tụng.

Nghiêm cấm các hành vi tự ý chỉnh sửa, cắt ghép, giả mạo, hủy bỏ trái phép… các kết quả của quá trình ghi âm, ghi hình; làm lộ, lọt thông tin vụ án hoặc xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp, uy tín, danh dự của cơ quan, tổ chức, cá nhân. Phá hủy cơ sở vật chất, cố ý làm hư hỏng hoặc sử dụng không đúng mục đích các phương tiện, thiết bị kỹ thuật sử dụng để ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh.

3. Các trường hợp được ghi âm, ghi hình trong tố tụng hình sự

BLTTHS quy định các trường hợp ghi âm, ghi hình trong tố tụng hình sự như sau:

• Trường hợp tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố thì Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra có thể ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh việc tiếp nhận.
• Việc hỏi cung bị can tại cơ sở giam giữ hoặc trụ sở Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra phải được ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh. Việc hỏi cung bị can tại địa điểm khác được ghi âm, ghi hình có âm thanh khi có yêu cầu của bị can hoặc cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng.
• Trong tố tụng hình sự việc lấy lời khai của người làm chứng, triệu tập lấy lời khai của bị hại, đương sự cũng có thể ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh.
• Trường hợp có mâu thuẫn trong lời khai giữa hai người hoặc nhiều người mà cần phải đối chất thì việc đối chất có thể được ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh.
• Đối với pháp nhân việc lấy lời khai của người đại diện theo pháp luật của pháp nhân cũng phải được ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh. Trường hợp lấy lời khai ở các địa điểm ngoài cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ điều tra thì sẽ được ghi âm, ghi hình theo yêu cầu của người đại diện, của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng.
• Ngoài ra ghi âm, ghi hình bí mật còn là một trong những biện pháp tố tụng đặc biệt được pháp luật về tố tụng hình sự quy định.

4. Những khó khăn trong việc ghi âm, ghi hình trong tố tụng hình sự

Mặc dù đã được quy định tại Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 và có hiệu lực từ năm 2016 nhưng việc ghi âm, ghi hình có âm thanh vẫn là một quy định mới đối với quá trình tố tụng hình sự, do đó không thể tránh khỏi những khó khăn, vướng mắc khi áp dụng trong thực tiễn. 

Chẳng hạn việc ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh trong quá trình hỏi cung bị can là một quy định bắt buộc và có đầy đủ cơ sở pháp lý để thực hiện trên thực tế, nếu không thực hiện sẽ vi phạm quy định về ghi âm, ghi hình trong tố tụng hình sự.  Tuy nhiên trên thực tế do nhiều nguyên nhân khác nhau như vấn đề hạn chế về cơ sở vật chất: không có phòng hỏi cung cho việc ghi âm, ghi hình; chưa được trang bị đầy đủ trang bị phục vụ cho việc ghi âm, ghi hình có âm thanh. Hạn chế trong việc thiếu cán bộ có kiến thức chuyên môn để thực hiện việc ghi âm, ghi hình, công tác lưu trữ kết quả ghi âm, ghi hình chưa đầy đủ, kỹ càng… Bên cạnh đó còn có ý kiến cho rằng việc ghi âm, ghi hình sẽ gây phiền toái cho quá trình điều tra, hỏi cung bị can sẽ dẫn đến việc kéo dài thời gian và khiến quá trình tố tụng trở nên phức tạp khó khăn hơn.

Do đó, trên thực tiễn số lượng các vụ án được thực hiện việc ghi âm, ghi hình trong quá trình tố tụng vẫn chưa nhiều, chỉ tập trung ở các vụ án phạm tội có tổ chức, phạm tội nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng; vụ án truy xét bị can có thái độ không thành khẩn, không hợp tác.

Trên đây là những thông tin ACC chia sẻ cùng quý đọc giả về vấn đề ghi âm, ghi hình trong tố tụng hình sự. Đây là một quy định mới góp phần bảo vệ quyền con người, quyền công dân, kết quả của quá trình ghi âm, ghi hình có âm thanh cũng đóng góp cho việc đảm bảo tính công khai, minh bạch và hạn chế oan sai trong tiến trình tố tụng hình sự. Mặc dù vậy vẫn không thể tránh khỏi những bất cập khi áp dụng vào thực tiễn.