Phép biện chứng duy vật là gì? Những điều cần biết [Mới 2024]

Phép biện chứng duy vật là gì? “Phép biện chứng duy vật” là một nội dung quan trọng trong chương trình học phần Triết học Mác-Lênin được giảng dạy ở trình độ đại học. Vậy phép biện chứng duy vật là gì? Biện chứng là gì? Phép biện chứng là gì và các hình thức cơ bản của phép biện chứng? Hãy cùng tìm hiểu các vấn đề có liên quan đến phép biện chứng duy vật bằng cách tham khảo bài viết sau đây nhé.

1. Biện chứng là gì? Các hình thức cơ bản của phép biện chứng

Theo nghĩa xưa thì biện chứng là nghệ thuật tranh luận nhằm tìm ra chân lý bằng cách phát hiện các mâu thuẫn trong lập luận của đối phương.

Theo Triết học Mác, khái niệm biện chứng dùng để chỉ những mối liên hệ, tương tác, chuyển hóa và vận động, phát triển theo quy luật của các sự vật, hiện tượng trong tự nhiên, xã hội và tư duy.

Phép biện chứng là gì? Phép biện chứng là học thuyết nghiên cứu, khái quát biện chứng của thế giới thành hệ thống những nguyên lý, quy luật khoa học nhằm xây dựng hệ thống các nguyên tắc phương pháp luận của nhận thức và thực tiễn.

Các hình thức cơ bản của phép biện chứng bao gồm:

Phép biện chứng sơ khai thời cổ đại. Phép biện chứng này có đặc trưng cơ bản là nhận thức đúng về tính biện chứng của thế giới nhưng bằng trực kiến thiên tài, bằng trực quan chất phác, ngây thơ còn thiếu dự chứng minh bởi các thành tựu khoa học tự nhiên.
Phép biện chứng duy tâm cổ điển Đức.
Phép biện chứng hiện đại – Phép biện chứng duy vật của chủ nghĩa Mác - Lênin.

2. Phép biện chứng duy vật là gì?

Vậy phép biện chứng duy vật là gì? Phép biện chứng là môn khoa học về những quy luật phổ biến của sự vận động và sự phát triển của tự nhiên, của xã hội loài người và của tư duy.

3. Những đặc trưng cơ bản và vai trò của phép biện chứng duy vật

Hai đặc trưng cơ bản của phép biện chứng duy vật:

Đây là phép biện chứng được xác lập trên nền tảng của thế giới quan duy vật khoa học.
Đây là phép biện chứng có sự thống nhất giữa nội dung thế giới quan (duy vật biện chứng) và phương pháp luận (biện chứng duy vật) do đó nó không dừng lại ở sự giải thích thế giới mà còn là công cụ để nhận thức thế giới và cải tạo thế giới.

Phép biện chứng duy vật giữ vai trò là một nội dung đặc biệt quan trọng trong thế giới quan và phương pháp luận triết học của chủ nghĩa Mác - Lênin, tạo nên tính khoa học và cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lênin, đồng thời nó cũng là thế giới quan và phương pháp luận chung nhất của hoạt động sáng tạo trong các lĩnh vực khoa học.

4. Các nguyên lý cơ bản của phép biện chứng duy vật

4.1. Nguyên lý về mối liên hệ phổ biến

Mối liên hệ là khái niệm dùng để chỉ sự quy định, sự tác động và chuyển hóa lẫn nhau giữa các sự vật, hiện tượng, hay giữa các mặt, các yếu tố của mỗi sự vật, hiện tượng trong thế giới.

Mối liên hệ phổ biến là khái niệm dùng để chỉ tính phổ biến của các mối liên hệ của các sự vật, hiện tượng của thế giới, đồng thời cũng dùng để chỉ các mối liên hệ tồn tại ở nhiều sự vật, hiện tượng của thế giới, trong đó những mối liên hệ phổ biến nhất là những mối liên hệ tồn tại ở mọi sự vật, hiện tượng của thế giới, nó thuộc đối tượng nghiên cứu của phép biện chứng.

Tính chất của các mối liên hệ:

Tính khách quan: tính chất độc lập với ý thức của con người như cầu vồng, mưa,…
Tính phổ biến: không có bất cứ sự vật, hiện tượng nào tồn tại tuyệt đối biệt lập với những sự vật, hiện tượng khác. Đồng thời, bất kỳ sự vật, hiện tượng nào cũng tồn tại với tư cách là một hệ thống, hơn nữa là một hệ thống mở, tồn tại trong mối liên hệ với hệ thống khác.
Tính đa dạng, phong phú: có nhiều mối liên hệ cụ thể khác nhau với những vai trò, vị trí khác nhau trong thế giới vật chất.

4.2. Nguyên lý về sự phát triển

Phát triển là một phạm trù triết học dùng để chỉ quá trình vận động tiến lên từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn của sự vật.

Tính chất của sự phát triển:

Tính khách quan: sự phát triển là tất yếu, khách quan.
Tính phổ biến, sự phát triển diễn ra ở mọi lĩnh vực: tự nhiên, xã hội và tư duy.
Tính đa dạng, phong phú phát triển là khuynh hướng chung, nhưng từng sự vật, hiện tượng quá trình phát triển diễn ra không giống nhau.
Tính kế thừa: sự vật mới ra đời bao giờ cũng mang trong nó những yếu tố của sự vật cũ.

5. Các thắc mắc thường gặp về phép biện chứng duy vật là gì?