Người thân thích trong tố tụng hình sự theo quy định

Khái niệm về người thân thích trong tố tụng hình sự được nêu lên khá nhiều. Vậy quy định cụ thể về điều này như thế nào? Trong nội dung bài viết này, Luật ACC sẽ chia sẻ đến bạn đọc một số thông tin liên quan đến quy định của bộ luật tố tụng hình sự 2015 về "người thân thích".

1. Khái niệm người thân thích trong tố tụng hình sự

Theo quy định tại điểm e khoản 1 Điều 4 BLTTHS 2015 thì người thân thích của người tham gia tố tụng, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng là người có quan hệ với người tham gia tố tụng, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng gồm:

• Vợ, chồng, bố đẻ, mẹ đẻ, bố chồng, mẹ chồng, bố vợ, mẹ vợ, bố nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi;
• Ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột;
• Cụ nội, cụ ngoại, bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột, cháu ruột.

Theo đó sẽ có 27 diện người được coi là “người thân thích” của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng. Bên cạnh đó, trong những trường hợp cụ thể, nếu có quan hệ “thân thích” với một trong số người trên thì người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng phải từ chối hoặc bị đề nghị thay đổi khi tiến hành hoặc tham gia các hoạt động tố tụng hình sự.

2. Mối quan hệ của người thân thích trong tố tụng hình sự chứng minh như thế nào?

Vấn đề đặt ra là, việc chứng minh mối quan hệ “thân thích” của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng trong tố tụng hình sự thuộc trách nhiệm của cơ quan nào? Thời điểm chứng minh từ bao giờ? Cơ quan nào có thẩm quyền xác nhận mối quan hệ thân thích? Nếu hoạt động tố tụng có vi phạm thì giải quyết ra sao?...

Mặt khác, điều 85 BLTTHS 2015 chỉ quy định, một trong những vấn đề phải chứng minh trong vụ án hình sự là “chứng minh đặc điểm về nhân thân của bị can, bị cáo; những tình tiết khác liên quan đến việc loại trừ trách nhiệm hình sự, miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt”, không bắt buộc phải chứng minh đặc điểm về nhân thân của các diện người tham gia tố tụng khác cũng như của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng nên cần thiết phải có hướng dẫn cụ thể.

3. Một số trường hợp liên quan đến người thân thích trong tố tụng hình sự

3.1. Trường hợp từ chối hoặc bị thay đổi có liên quan đến khái niệm “người thân thích”

Thứ nhất, đối với người có thẩm quyền tiến hành tố tụng: Người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải từ chối tiến hành tố tụng hoặc bị thay đổi nếu “... là người thân thích của bị hại, đương sự hoặc bị can, bị cáo”.

Thứ hai, đối với người chứng kiến: Những người là người thân thích của người bị buộc tội, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng thì không được làm người chứng kiến.

Thứ ba, đối với người giám định, người định giá tài sản, người phiên dịch, người dịch thuật phải từ chối tham gia tố tụng nếu “... là người thân thích của bị hại, đương sự hoặc của bị can, bị cáo”.

Thứ tư, đối với người bào chữa, BLTTHS 2015 cũng quy định người thân thích của người đã và đang tiến hành tố tụng đối với vụ án đó cũng không được bào chữa.

3.2. Thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử các vụ án hình sự liên quan đến việc xác định mối quan hệ thân thích

Với người có thẩm quyền tiến hành tố tụng:

Trong mỗi vụ án, những người có thẩm quyền tiến hành tố tụng thuộc CQĐT, VKS luôn được xác định ngay từ khi cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng nhận được tố giác, tin báo tội phạm hoặc kiến nghị khởi tố và tiếp tục được xác nhận trong quá trình tiến hành tố tụng đối với vụ việc, vụ án đó trong các giai đoạn tố tụng tiếp theo.

Theo đó, đối với từng trường hợp, CQĐT, Viện kiểm sát, Tòa án theo từng giai đoạn tố tụng phải có trách nhiệm xác định mối quan hệ của những người có thẩm quyền tiến hành tố tụng với người bị hại, đương sự hoặc bị can, bị cáo để họ chủ động từ chối hoặc thay đổi. Ở mỗi giai đoạn tố tụng thường được phân công nhiều người tiến hành tố tụng khác nhau, các mối quan hệ của người tham gia tố tụng cũng nhiều nên việc xác minh thường rất khó khăn.

Đối với người chứng kiến:

Người tham gia tố tụng là người chứng kiến cũng thường được xác định ngay từ khi có tội phạm xảy ra và trong quá tình điều tra, truy tố. BLTTHS 2015 quy định: khi tiến hành các hoạt động tố tụng, có rất nhiều hoạt động bắt buộc phải có người chứng kiến như bắt, khám xét, khám nghiệm, thực nghiệm, thu giữ vật chứng...

Như vậy, trách nhiệm của cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải tìm hiểu, xác minh mối quan hệ của những người này với người bị buộc tội trước khi mời họ làm người chứng kiến. Đối với các vụ việc chưa xác định được người bị buộc tội thì việc lựa chọn người chứng kiến để mời họ tham gia phải thực hiện thế nào để tránh vi phạm.

Đối với người giám định, người định giá tài sản, người phiên dịch, người dịch thuật:

Hiện nay, việc giám định tài liệu, đồ vật và việc định giá tài sản là hoạt động thường xuyên, được thực hiện trong rất nhiều vụ việc, vụ án. Hoạt động giám định chỉ có từ cấp tỉnh trở lên và ở mỗi lĩnh vực cũng không có nhiều giám định viên để lựa chọn, trong khi số vụ việc cần giám định ngày càng tăng.

Đối với người bào chữa:

Đây là trường hợp dễ xác định hơn cả vì chỉ cần xác định mối quan của người bào chữa và những người đã và đang tiến hành tố tụng đối với vụ án đó. Điều này có thể đã được thể hiện trong hồ sơ vụ án; mặt khác, mối quan hệ thân thích trong trường hợp này không nhiều và cũng ít xảy ra trên thực tế; bản thân người bào chữa cũng xác định rất rõ điều này để chủ động từ chối, chưa kể những người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng khác cũng dễ nhận biết mối quan hệ đó để thực hiện quyền đề nghị thay đổi (nếu có).

Như vậy, việc xác định mối quan hệ thân thích của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng để có căn cứ từ chối hoặc đề nghị thay đổi trong các trường hợp nêu trên là rất khó khăn.

Trên đây, Công ty Luật ACC - Đồng hành pháp lý cùng bạn đã chia sẻ một số vấn đề liên quan người thân thích trong tố tụng hình sự. Đối với sự tin cậy của khách hàng, Luật ACC sẽ luôn cố gắng hơn nữa để khách hàng có được sự hài lòng nhất. Nếu có thắc mắc gì thêm về các vấn đề liên quan hay những vấn đề khác quý khách hàng có thể liên hệ trực tiếp với chúng tôi. Công ty Luật ACC luôn sẵn sàng hỗ trợ quý khách hàng!