Các mã chứng khoán phái sinh

Ngoài cổ phiếu, thị trường chứng khoán còn có các công cụ tài chính khác hỗ trợ Nhà đầu tư (NĐT) sinh lợi nhuận, điển hình phải kể đến sản phẩm Chứng khoán phái sinh (CKPS) - công cụ tài chính còn mới mẻ với đa phần NĐT F0. Hãy cùng ACC tìm hiểu về Các mã chứng khoán phái sinh thông qua bài viết dưới đây

1. Chứng khoán phái sinh là gì?

Theo khoản 9 Điều 4 Luật Chứng khoán 2019, “Chứng khoán phái sinh là công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng, bao gồm hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai, hợp đồng kỳ hạn, trong đó xác nhận quyền, nghĩa vụ của các bên đối với việc thanh toán tiền, chuyển giao số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định trong khoảng thời gian hoặc vào ngày đã xác định trong tương lai.”

Thị trường chứng khoán phái sinh là nơi trao đổi, giao dịch, mua/bán chứng khoán phái sinh (các công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng), hoạt động hợp pháp dưới sự quản lý của pháp luật và Nhà nước.

Ví dụ về chứng khoán phái sinh:

Bạn là nông dân trồng lúa, giá gạo ở thời điểm hiện tại (1/4) khi chưa tới vụ thu hoạch là vào khoảng 15.000đ/kg, khá cao so mọi năm.

Với kinh nghiệm lâu năm của mình bạn biết rằng giá gạo nhiều khả năng sẽ giảm trong tương lai khi vào chính vụ thu hoạch, điều đó đồng nghĩa với việc bạn sẽ phải bán giá thấp hơn và làm lợi nhuận suy giảm.

Do đó, để tránh rủi ro bị giảm giá bạn sẽ ký 1 hợp đồng tương lai với người mua rằng tới thời điểm điểm thu hoạch (30/4) sẽ giao hàng cho anh ta với giá 15.000đ/kg, bất chấp giá gạo lúc đó diễn biến ra sao.

Đây chính là những sản phẩm phái sinh sơ khai nhất của thị trường hàng hóa mà sau này được giới “đầu cơ” sử dụng như một công cụ để tìm kiếm lợi nhuận.

Nếu bạn không phải là nông dân trồng lúa, bạn chẳng có hạt gạo nào để giao cho người mua tại thời điểm thu hoạch.

Tuy nhiên bạn vẫn có thể ký hợp đồng tương lai với người mua và sau đó mua lại gạo trên thị trường để giao ở thời điểm 30/4.

Lúc này bạn muốn tham gia thị trường phái sinh đơn giản chỉ là vì bạn tin rằng giá gạo sẽ giảm trong tương lai và bạn muốn kiếm lời dựa trên khoản chênh lệch đó chứ không phải để giảm thiểu rủi ro giảm giá.

2. Các loại chứng khoán phái sinh

Chứng khoán phái sinh bao gồm 4 loại chính:

• Hợp đồng kỳ hạn: là một thỏa thuận giữa hai bên tham gia để mua và bán một loại tài sản ở một thời điểm nhất định trong tương lai với mức giá được xác định trước ngay ở thời điểm hiện tại.
• Hợp đồng tương lai: là hợp đồng kỳ hạn được chuẩn hóa, niêm yết và giao dịch trên Sở giao dịch chứng khoán.
• Hợp đồng quyền chọn: Người nắm giữ hợp đồng quyền chọn có quyền, nhưng không có nghĩa vụ, mua hoặc bán một loại tài sản cơ sở tại một thời điểm nhất định trong tương lai theo mức giá được xác định trước. Người bán hợp đồng có nghĩa vụ thực hiện giao dịch khi người nắm giữ hợp đồng chọn thực hiện quyền. Hợp đồng quyền chọn bao gồm quyền chọn mua và quyền chọn bán.
• Hợp đồng hoán đổi: Hợp đồng hoán đổi là một thỏa thuận giữa hai bên về việc hoán đổi các dòng tiền phát sinh từ các công cụ tài chính trong tương lai. Hợp đồng sẽ quy định rõ thời điểm hoán đổi dòng tiền và phương pháp tính toán cụ thể.

Trong đó, hợp đồng tương lai sẽ là sản phẩm chứng khoán phái sinh đầu tiên được niêm yết và giao dịch trên thị trường Việt Nam, cụ thể là Hợp đồng tương lai trên chỉ số cổ phiếu (VN30 và HNX30) và Hợp đồng tương lai trên trái phiếu chính phủ (kỳ hạn 5 năm). Các sản phẩm này được lựa chọn trước tiên do tính chất sản phẩm đơn giản, tài sản cơ sở đều là các công cụ có độ rủi ro thấp và có tính đại diện cao. Nguyên tắc giao dịch Hợp đồng tương lai cũng không quá khác biệt so với giao dịch cổ phiếu trên thị trường cơ sở.

3. Đối tượng tham gia thị trường chứng khoán phái sinh

Những đối tượng tham gia thị trường chứng khoán phái sinh:

• Những tổ chức hoặc cá nhân có nhu cầu giao dịch tài sản cơ sở, đầu tư chứng khoán phái sinh để phòng ngừa rủi ro, hạn chế biến động về tài sản.
• Các tổ chức hoặc các nhân tham gia mua/bán một hoặc nhiều chứng khoán phái sinh nhằm kiếm lợi nhuận từ sự chênh lệch giá.

4. Những rủi ro khi tham gia vào chứng khoán phái sinh?

Khi giá hợp đồng tương lai biến động theo chiều hướng có lợi, nhà đầu tư sẽ ghi nhận khoản tiền lãi lớn trên mức ký quỹ ban đầu.

Khi giá hợp đồng tương lai biến động theo chiều hướng bất lợi, nhà đầu tư sẽ chịu khoản thiệt hại lớn trên tài khoản ký quỹ.

Nếu giá trị ký quỹ xuống thấp hơn Mức ký quỹ duy trì, nhà đầu tư sẽ phải bổ sung ký quỹ.

Nếu không nộp bổ sung, nhà đầu tư buộc phải đóng 1 phần/toàn bộ vị thế đang nắm giữ bằng việc đặt lệnh đối ứng trên thị trường. Khi đóng được vị thế, nhà đầu tư vẫn phải thanh toán thiệt hại cho TTTTBT và công ty chứng khoán nếu như giá trị ký

5. Để tham gia giao dịch Chứng khoán phái sinh, bạn cần làm gì?

Để tham gia giao dịch HĐTL, Nhà đầu tư có thể thực hiện các bước sau:

Bước 1: Mở tài khoản chứng khoán phái sinh tại công ty chứng khoán là thành viên giao dịch thị trường chứng khoán phái sinh và một tài khoản ký quỹ tại một thành viên bù trừ (có thể là tổ chức khác nếu thành viên giao dịch của nhà đầu tư không phải thành viên bù trừ).

Bước 2: Trước khi giao dịch, nhà đầu tư nộp tiền (ký quỹ) theo quy định.

Bước 3: Nhà đầu tư tiến hành tham gia giao dịch HĐTL theo hướng dẫn và bổ sung ký quỹ (khi được yêu cầu).

6. Các mã chứng khoán phái sinh hiện nay

6.1 Mã hợp đồng tương lai trên chỉ số cổ phiếu VN30

VN30 đại diện cho 30 cổ phiếu được niêm yết trên sàn HOSE, có vốn hóa thị trường và tính thanh khoản cao nhất, cùng với đó là nhiều yếu tố kỹ thuật khác.

Giá trị của 30 cổ phiếu này chiếm 80% tổng giá trị vốn hóa và 60% tổng giá trị giao dịch toàn thị trường. Ngoài ra, VN30 còn được điều chỉnh để tính toán dựa trên tỷ lệ cổ phiếu hiện đang lưu hành tự do có điều chỉnh, đồng thời có giới hạn quy mô vốn hóa tối đa (10%) của mỗi cổ phiếu trong rổ.

Các mã chứng khoán phái sinh của hợp đồng tương lai chỉ số VN30 có dạng: VN30F - năm đáo hạn - tháng đáo hạn. Ví dụ:

• VN30F1901 có ý nghĩa là hợp đồng tương lai VN30 sẽ đáo hạn vào tháng 1 năm 2019.
• VN30F1902 có ý nghĩa là hợp đồng tương lai VN30 sẽ đáo hạn vào tháng 2 năm 2019.
• VN30F1903 có ý nghĩa là hợp đồng tương lai VN30 sẽ đáo hạn vào tháng 3 năm 2019.
• VN30F1906 có ý nghĩa là hợp đồng tương lai VN30 sẽ đáo hạn vào tháng 6 năm 2019.

6.2 Mã hợp đồng tương lai trên trái phiếu Chính phủ

Tại một thời điểm nào đó, Sở Giao dịch Chứng khoán niêm yết hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ có tháng đáo hạn là 3 tháng gần nhất. Hợp đồng tương lai trên trái phiếu Chính phủ có 3 tháng đáo hạn gần theo chu kỳ của quý gần nhất với các tháng theo chu kỳ quý là 3,6,9,12.

Điều này được thể hiện qua các mã chứng khoán phái sinh của hợp đồng tương lai trên trái phiếu Chính phủ như sau:

• VGB5F1806 là hợp đồng tương lai trên trái phiếu Chính phủ đáo hạn vào tháng 6 năm 2018.
• VGB5F1809 là hợp đồng tương lai trên trái phiếu Chính phủ đáo hạn vào tháng 9 năm 2018.
• VGB5F1812 là hợp đồng tương lai trên trái phiếu Chính phủ đáo hạn vào tháng 12 năm 2018.

Bài viết trên đây đã giới thiệu đến các bạn về các mã chứng khoán sinh trong hợp đồng tương lai chỉ số VN30 và trái phiếu Chính phủ. Bên cạnh đó, các nhà đầu tư cũng được tìm hiểu thêm về các sản phẩm hợp đồng khác của chứng khoán phái sinh, từ đó, mọi người sẽ có sự đa dạng hơn trong việc lựa chọn đầu tư của mình.