Luật áp dụng trong hợp đồng thương mại quốc tế

Luật thương mại quốc tế là hệ thống pháp luật quan trọng trong mỗi quốc gia. Trong thương mại quốc tế, luật pháp và thực tiễn đều ghi nhận các bên có quyền lựa chọn luật áp dụng. Bài viết dưới đây của Công ty Luật ACC sẽ cung cấp thông tin về Luật áp dụng trong hợp đồng thương mại quốc tế. Mời các bạn tham khảo.

1. Luật thương mại quốc tế là gì?

Luật Thương mại quốc tế là tập hợp các luật và thỏa thuận chi phối thương mại giữa các quốc gia. Luật này tạo ra các quy tắc mà tất cả các quốc gia, công ty đa quốc gia hay doanh nghiệp đều phải tuân theo nếu muốn trao đổi, buôn bán xuyên biên giới.

Cũng có thể hiểu Luật thương mại quốc tế là những quy tắc điều chỉnh hai lĩnh vực.

- Thứ nhất: các quan hệ thương mại trong lĩnh vực công tức là các chính sách thương mại của các quốc gia; các khu vự kinh tế...

- Thứ hai: các quan hệ giữa các thương nhân được phát sinh trong quá trình ký kết và thực hiện các giao dịch thương mại quốc tế các quan hệ thuộc lĩnh vực tư (chủ yếu là các hợp đồng).

2. Nguồn của luật thương mại quốc tế

Nguồn của pháp luật thương mại quốc tế là tổng thể các nguyên tắc và quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ thương mại quốc tế.

Nguồn của Luật Thương mại quốc tế gồm:

2.1. Pháp luật quốc gia

Pháp luật quốc gia có vị trí rất quan trọng trong thực tiễn thương mại quốc tế. Pháp luật quốc gia – nguồn luật đang đề cập, phân biệt với luật quốc tế, được hiểu là bao gồm cả pháp luật của quốc gia nước ngoài. Trên thực tế, việc tìm hiểu và áp dụng pháp luật nước ngoài luôn là ‘cơn ác mộng’ đối với các thương nhân và luật sư quốc tế.

Nguồn luật này rất đa dạng, có thể tập trung vào một số loại dưới đây:

- Văn bản pháp luật: Trong hệ thống pháp luật Việt Nam hiện hành, cần kể đến các văn bản pháp luật quan trọng là nguồn của pháp luật thương mại quốc tế như: Bộ luật Dân sự 2015; Luật Thương mại 2005; Bộ luật Tố tụng dân sự 2015; Luật Doanh nghiệp 2014, Luật Đầu tư 2014; Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi bổ sung năm 2009); Luật Trọng tài thương mại 2010; Luật Quản lý ngoại thương 2017;… và các văn bản dưới luật.

- Án lệ của toà án trong nước: Một nguồn khác của pháp luật quốc gia về thương mại quốc tế là án lệ. Có rất nhiều án lệ có ý nghĩa đối với các chuyên gia pháp luật, ví dụ, án lệ năm 1878 của toà án Bỉ về quyền miễn trừ tư pháp ‘hạn chế’ hay án lệ United City Merchants (Investments) Ltd v. Royal Bank of Canada, trong đó toà án của Anh Quốc làm rõ ngoại lệ về hành vi gian dối (fraud exception) của nguyên tắc về tính độc lập của thư tín dụng (principles of the autonomy of the credit) trong lĩnh vực thanh toán quốc tế, trong khi UCP 600 không quy định về ngoại lệ này 

- Các nguồn luật khác của pháp luật quốc gia: Pháp luật quốc gia còn bao gồm các tập quán thương mại của quốc gia và các nguyên tắc chung trong xét xử của toà án quốc gia. Đây là những nguyên tắc được tất cả các hệ thống pháp luật trên thế giới công nhận. Chúng thường có nguồn gốc từ pháp luật La Mã và được thể hiện bằng ngôn ngữ La-tinh

2.2. Pháp luật quốc tế

- Tập quán thương mại quốc tế:

Tập quán thương mại quốc tế là nguồn quan trọng của pháp luật thương mại quốc tế. Các thương nhân, những người cùng theo đuổi các mục tiêu kinh tế, luôn luôn nói ngôn ngữ chung, đó là các tập quán thương mại quốc tế.

Tập quán thương mại quốc tế có thể hiểu là tập hợp những quy tắc ứng xử bất thành văn hình thành từ các hành vi, cách ứng xử của thương nhân, và được các thương nhân coi là ‘luật’ của mình. Ví dụ, các điều kiện cơ sở giao hàng trong mua bán hàng hoá quốc tế (viết tắt là ‘INCOTERMS’),...

- Điều ước:

Các điều ước là nguồn chủ yếu của pháp luật thương mại quốc tế. Có nhiều cách khác nhau để phân loại các điều ước. Các điều ước về thương mại quốc tế có thể là điều ước song phương hoặc đa phương, ở cấp độ khu vực và toàn cầu.

Ở cấp độ toàn cầu, các ví dụ điển hình về điều ước thương mại quốc tế cần nói đến là: Các hiệp định của WTO; Công ước của Liên hợp quốc về hợp đồng mua bán hàng hoá quốc tế 1980 (‘CISG’); Công ước của Liên hợp quốc về công nhận và thi hành các phán quyết trọng tài nước ngoài 1958 (gọi tắt là ‘Công ước New York’); Quy tắc La Haye – Visby và Quy tắc Hambourg…

Ở cấp độ khu vực, các nước thường kí kết các hiệp định thương mại tự do (viết tắt là ‘FTAs’), ví dụ, NAFTA, AFTA ,EVFTA, TPP; các hiệp định thương mại song phương (viết tắt là ‘BTAs’) v.v.. Các nước châu Âu đã kí kết Công ước về quyền tài phán và thi hành các bản án dân sự và thương mại EEC 1968 (Công ước Brussels)

- Án lệ quốc tế:

- Các nguồn luật khác:

Theo khoản 1 Điều 38 Quy chế Toà án quốc tế (ICJ), ‘các học thuyết của các học giả nổi tiếng’ là nguồn bổ trợ được sử dụng để tìm ra các quy phạm luật quốc tế.

‘Luật mềm’ là khái niệm thường được giới học giả nhắc tới. Đây là những quy tắc không có giá trị ràng buộc về mặt pháp lí, tuy nhiên trong thực tiễn lại thường được các chủ thể tuân thủ chặt chẽ.

3. Hợp đồng thương mại quốc tế

Hợp đồng thương mại quốc tế là hợp đồng được thỏa thuận giữa các thương nhân có trụ sở thương mại (địa điểm kinh doanh) nằm trên lãnh thổ của các quốc gia khác nhau để xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ trong kinh doanh thương mại quốc tế.

4. Luật áp dụng trong hợp đồng thương mại quốc tế

Trong thương mại quốc tế, luật pháp và thực tiễn đều ghi nhận các bên có quyền lựa chọn luật áp dụng. Luật áp dụng cho hợp đồng thương mại quốc tế có thể là luật quốc gia, các điều ước quốc tế về thương mại, tập quán thương mại quốc tế, hợp đồng mẫu, các nguyên tắc chung về hợp đồng và các học thuyết pháp lý.

Các điều khoản trong hợp đồng không thể điều chỉnh tất cả các vấn đề phát sinh trong quá trình thực hiện hợp động mà có nhiều vấn đề các bên chưa thỏa thuận hoặc thỏa thuận không rõ ràng trong hợp đồng. Chính vì thế, luật áp dụng cho hợp đồng đóng vai trò là bổ khuyết các vấn đề thiết sót đó.

Các bên có thể lựa chọn các nguồn luật khác nhau để điều chỉnh hợp đồng.

Thứ nhất Lựa chọn luật quốc gia điều chỉnh hợp đồng: Luật pháp quốc gia sẽ được áp dụng trong trường hợp được các bên lựa chọn. Tuy nhiên, các bên nên chủ động lựa chọn luật quốc gia mà mình quen thuộc. Việc chọn luật phải được ghi nhận cụ thể trong một điều khoản hợp đồng, gọi là “Điều khoản chọn luật” hoặc “Luật điều chỉnh”.

Thứ hai, Áp dụng điều ước quốc tế về thương mại:

- Trong lĩnh vực mua bán hàng hóa, điều ước quốc tế điều chỉnh loại hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế chủ yếu là Công ước Liên Hiệp Quốc năm 1980 về mua bán hàng hóa quốc tế, được ký kết tại Viên năm 1980.

Việt Nam chưa gia nhập Công ước Viên năm 1980. Tuy nhiên, pháp luật của Việt Nam cũng cho phép các bên được sử dụng Công ước Viên 1980 để điều chỉnh các hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế. Công ước Viên 1980 sẽ không đương nhiên có hiệu lực nếu các bên không lựa chọn và ghi rõ trong hợp đồng. Khi các bên đã dẫn chiếu đến Công ước Viên 1980 thì toàn bộ các điều khoản và nội dung của Công ước Viên 1980 sẽ được áp dụng để điều chỉnh quyền và nghĩa vụ của các bên trong hợp đồng.

- Trong lĩnh vực vận tải hàng hải, các điều ước quốc tế đang được người chuyên chở sử dụng để điều chỉnh hợp đồng vận chuyển bao gồm:

• Công ước quốc tế để thống nhất một số quy tắc về vận đơn đường biển (International Convention for the unification of certain rules relating to Bills of lading) – Công ước Brussel 1924/ Quy tắc Hague
• Nghị định thư sửa đổi Công ước quốc tế để thống nhất một số quy tắc về vận đơn đường biển – Quy tắc Hague Visby 1968
• Nghị định thư SDR 1979
• Công ước của Liên hiệp quốc về chuyên chở hàng hóa bằng đường biển (United Nation Convention on the carriage of goods by sea) – Công ước/ Quy tắc Hamburg 1978

Thứ ba, Lựa chọn tập quán thương mại quốc tế

Một số tập quán thương mại quốc tế áp dụng cho hợp đồng thương mại quốc tế:

• Incoterms 2000, Incoterms 2010.
• Tập quán khu vực như: Điều kiện thương mại theo UCC (áp dụng đối với khu vực Bắc Mỹ).
• UCP 600.
• Một số tập quán Thương mại Quốc tế khác.

Thứ tư, Các nguồn luật khác

Các bên có thể thỏa thuận áp dụng các nguồn luật khác để điều chỉnh hợp đồng thương mại quốc tế như các nguyên tắc chung về hợp đồng (Bộ nguyên tắc về hợp đồng thương mại quốc tế của UNIDROIT năm 2004 PICC), các hợp đồng mẫu…

Trên đây là tất cả thông tin Luật áp dụng trong hợp đồng thương mại quốc tế mà Công ty Luật ACC cung cấp tới các bạn đọc giả. Nếu các bạn đọc giả còn có bất kỳ thắc mắc hay góp ý nào liên quan đến bài viết hoặc những vấn đề pháp lý khác hãy liên hệ với Công ty Luật ACC để nhận được sự hỗ trợ từ đội ngũ luật sư và các tác giả. Chúng tôi luôn sẵn lòng giải đáp thắc mắc của các bạn đọc. Trân trọng!