Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) là gì?

Hiện nay, Việt Nam là quốc gia có mối quan hệ thương mại - đầu tư với các quốc gia thành viên ký Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP). Có thể nói, hiệp định RCEP đóng vai trò quan trọng, tác động đáng kể lên các lĩnh vực phát triển kinh tế tại Việt Nam, đem đến những cơ hội mới lẫn những thách thức mới cho doanh nghiệp. Theo đó, việc tìm hiểu hiệp định RCEP sẽ giúp doanh nghiệp Việt Nam tận dụng được lợi ích mà RCEP mang đến cho doanh nghiệp.

Hiệp định RCEP

1. Hiệp định RCEP và quá trình đàm phán

Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (tiếng Anh là Regional Comprehensive Economic Partnership, viết tắt là RCEP) là một hiệp định thương mại tự do (FTA) giữa 10 quốc gia thành viên của ASEAN và 6 quốc gia đối tác mà ASEAN đã ký hiệp định thương mại tự do (Australia, Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc và New Zealand). Tuy nhiên, Ấn Độ đã rút khỏi Hiệp định RCEP tại Hội nghị Cấp cao ASEAN trực tuyến ngày 4/11/2019. Hiệp định RCEP khởi động vòng đàm phán từ năm 2013 và được ký kết tại Hà Nội ngày 15/11/2020. Trải qua 31 vòng đàm phán, 15 cuộc họp của Ủy ban đàm phán thương mại và 19 vòng đàm phán cấp bộ trưởng, cuối cùng các nước đã đạt được thỏa thuận RCEP. Đây không chỉ là một thỏa thuận thương mại tự do đơn thuần mà còn thực sự là một thỏa thuận toàn diện. RCEP dựa trên “kiềng ba chân” gồm thương mại hàng hóa, thương mại dịch vụ và thương mại điện tử. 

Tham khảo Free trade agreement là gì? (cập nhật 2022) - Công ty Luật ACC

Mục tiêu của Hiệp định RCEP là thiết lập một nền tảng quan hệ đối tác kinh tế hiện đại, toàn diện, chất lượng cao và cùng có lợi, tạo điều kiện thuận lợi cho việc mở rộng thương mại và đầu tư trong khu vực, đồng thời đóng góp vào sự tăng trưởng và phát triển kinh tế toàn cầu. Theo đó, Hiệp định sẽ mang lại cơ hội thị trường và việc làm cho doanh nghiệp và người dân trong khu vực. Hiệp định RCEP sẽ song hành và hỗ trợ một hệ thống thương mại đa phương cởi mở, bao hàm và dựa trên các quy tắc.

Các nội dung đàm phán của RCEP khá toàn diện, bao gồm: Thương mại hàng hóa, Quy tắc xuất xứ, Thủ tục hải quan và thuận lợi hóa thương mại, Các biện pháp kiểm dịch thực động vật, thủ tục về tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật và đánh giá sự phù hợp, Phòng vệ thương mại, Thương mại dịch vụ, Dịch vụ tài chính, Dịch vụ viễn thông, Di chuyển thể nhân, Đầu tư, Cạnh tranh, sở hữu trí tuệ, Thương mại điện tử, Doanh nghiệp vừa và nhỏ, Hợp tác về kinh tế và kỹ thuật, Mua sắm chính phủ, Giải quyết tranh chấp.

Tháng 08/2012, bản Hướng dẫn Quy tắc và Mục tiêu đàm phán của Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) đã được 16 Bộ trưởng Kinh tế các nước RCEP đã công bố. Đến ngày 02/11/2021, đã có 06 nước ASEAN, trong đó có Việt Nam, và 04 nước đối tác là Trung Quốc, Nhật Bản, Australia và New Zealand nộp lưu chiểu văn kiện phê duyệt/phê chuẩn Hiệp định RCEP của mình cho Tổng Thư ký ASEAN. Theo đó, Hiệp định RCEP đã chính thức có hiệu lực từ ngày 01/01/2022. Tiếp sau đó, RCEP lần lượt có hiệu lực với Hàn Quốc vào ngày 1/2/2022, và có hiệu lực với Malaysia từ 18/3/2022.

Ngày 17/9/2022, trong khuôn khổ Hội nghị Bộ trưởng Kinh tế ASEAN lần thứ 54, Hội nghị Bộ trưởng Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), Bộ trưởng các nước ASEAN và đối tác đã trao đổi về tình hình kinh tế khu vực và toàn cầu trong thời gian qua và những dự đoán cho năm 2023, cập nhật tình hình thực Hiệp định RCEP. Kể từ khi Hiệp định RCEP có hiệu lực vào ngày 01/01/2022, đây là lần đầu tiên Bộ trưởng các nước tham gia Hiệp định RCEP họp và trao đổi quan điểm về tình hình thực thi Hiệp định, phương hướng tận dụng hiệu quả các lợi ích của Hiệp định RCEP nhằm thúc đẩy hội nhập kinh tế khu vực. Hội nghị hoan nghênh việc Indonesia hoàn thành việc phê chuẩn Hiệp định RCEP và thống nhất mục tiêu toàn bộ các nước hoàn thành quá trình phê chuẩn trước cuối năm, sớm đem lại lợi ích thiết thực cho người dân trong khu vực. Trong thời gian tới, các nước cũng thống nhất các biện pháp nhằm thúc đẩy và tạo thuận lợi cho quá trình thực thi, đặc biệt là đem lại lợi ích thiết thực cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ trong khu vực.

2. Nội dung của hiệp định RCEP

RCEP đóng vai trò trung tâm của ASEAN. Tất cả các nước không thuộc ASEAN trong RCEP được gắn kết với khu vực này thông qua các FTA đã có giữa ASEAN và từng đối tác bên ngoài (FTA ASEAN+1) đang tồn tại. So với các thỏa thuận thương mại ASEAN+1 hiện đang tồn tại, RCEP phản ánh quy mô tiếp cận rộng lớn hơn. RCEP được kỳ vọng sẽ thay thế tất cả các FTA này.

Tham khảo Tự do hóa thương mại là gì? (cập nhật 2022)

Về phạm vi, RCEP được nhận diện là một FTA thế hệ mới, với cam kết về cả các vấn đề thương mại truyền thống (như hàng hóa, dịch vụ, đầu tư…) và các vấn đề mới (như mua sắm công, thương mại điện tử, doanh nghiệp nhỏ và vừa…). Tuy nhiên, RCEP không bao gồm các cam kết về doanh nghiệp nhà nước, lao động, môi trường hay phát triển bền vững.

Về nội dung, các cam kết RCEP trong một số khía cạnh/lĩnh vực có mức tự do hóa cao hơn và bổ sung thêm nhiều cam kết quy tắc có tiêu chuẩn cao hơn so với các FTA ASEAN+. Mặc dù vậy, so với các FTA thế hệ mới - tiêu chuẩn cao mà Việt Nam đang thực thi như Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ Xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) hay Hiệp định thương mại tự do Việt Nam – Liên minh châu Âu (EVFTA), mức độ mở cửa thị trường và tiêu chuẩn cam kết quy tắc trong RCEP cơ bản bằng hoặc thấp hơn.

RCEP loại bỏ thuế quan chủ yếu cho hàng hóa đủ điều kiện để được miễn thuế theo các FTA hiện có. Bên cạnh đó, RCEP cho phép các quốc gia giữ nguyên mức thuế đối với việc nhập khẩu trong các lĩnh vực mà quốc gia cho là đặc biệt quan trọng hoặc nhạy cảm. Quy tắc xuất xứ đặt ra các tiêu chuẩn chung về số lượng sản phẩm phải được sản xuất trong khu vực để sản phẩm cuối cùng đủ điều kiện điều trị miễn thuế. Những quy tắc này có thể đơn giản hóa các công ty thiết lập chuỗi cung ứng trải rộng trên một số quốc gia.

3. Cơ hội cùng thách thức khi Việt Nam tham gia hiệp định RCEP

RCEP hứa hẹn là một thỏa thuận thương mại thế hệ mới, hiện đại và linh hoạt hơn, đồng thời phản ánh sự phát triển hiện đại hơn trong thương mại toàn cầu và có thể khuyến khích các nước thành viên tham gia thỏa thuận này trên cơ sở những lợi thế so sánh tương ứng của họ. 

Nhưng bên cạnh những cơ hội, thách thức cho Việt Nam từ hiệp định RCEP không hề nhỏ. Thứ nhất là sức ép cạnh tranh hàng hoá. Nhiều đối tác trong RCEP có cơ cấu sản phẩm tương tự Việt Nam nhưng năng lực cạnh tranh mạnh hơn. Hiện chất lượng, hàm lượng giá trị gia tăng của hầu hết sản phẩm Việt còn khiêm tốn. Sức ép này không chỉ diễn ra trên thị trường xuất khẩu mà thị trường nội địa cũng tương tự. Là một trong mười lăm nước thành viên thuộc RCEP, hiệp định sẽ tạo điều kiện để Việt Nam tận dụng việc giảm thuế quan và hàng rào phi thuế quan, đồng nghĩa với việc mức độ bảo hộ hàng hóa trong giao dịch thương mại cũng sẽ giảm xuống đáng kể. Khi thị trường nội địa cũng phải mở theo RCEP, các hàng hoá có cơ cấu sản phẩm tương tự sẽ tràn vào Việt Nam. Hàng Việt phải cạnh tranh trực diện với các mặt hàng nhập khẩu từ RCEP, đặc biệt từ Trung Quốc. Thứ hai, hàng hoá Việt vẫn còn phụ thuộc nhiều vào các nguồn nhập khẩu, trong khi khả năng cải thiện vị trí trong chuỗi giá trị, mức độ tham gia cung cấp thương mại dịch vụ toàn cầu còn khiêm tốn.

Thách thức lớn nhất của Việt Nam trong RCEP cũng không khác biệt lắm so với các FTA trước đây. Đó là làm thế nào để hiện thực hóa cơ hội, để các doanh nghiệp hiểu được các cơ hội đặc biệt từ RCEP, từ đó tận dụng chúng một cách hiệu quả. Vì thế việc cạnh tranh trực diện trong RCEP sẽ phức tạp hơn tại thị trường xuất khẩu và nội địa. Tuy nhiên, khi hoàn tất, RCEP sẽ tạo ra một khu vực mậu dịch tự do rộng lớn, bao trùm nhiều đối tác xuất khẩu lớn của Việt Nam. Đặc biệt, với sự tham gia của các đối tác là nguồn cung nguyên liệu lớn cho Việt Nam (như Trung Quốc, Hàn Quốc…), việc hài hòa quy tắc xuất xứ cùng các quy định tạo thuận lợi thương mại trong RCEP hứa hẹn sẽ tạo ra những chuỗi giá trị khu vực mới, hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng tốt hơn các ưu đãi thuế quan trong RCEP.

4. Các câu hỏi liên quan

Lộ trình xóa bỏ thuế quan của Việt Nam trong hiệp định RCEP?

Việt Nam và các nước đối tác sẽ xóa bỏ thuế quan đối với ít nhất 64% số dòng thuế ngay khi Hiệp định có hiệu lực. Đến cuối lộ trình sau 15 - 20 năm, Việt Nam sẽ xóa bỏ thuế quan với khoảng 85,6 - 89,6% số dòng thuế với các nước đối tác.

Lợi ích mà Việt Nam nhận được khi tham gia RCEP?

RCEP có những tác động không nhỏ đối với Việt Nam trong việc hài hoà các quy tắc xuất xứ của các FTA ASEAN+ hiện hành và các quy định về tạo thuận lợi thương mại, đầu tư, góp phần gia tăng đầu vào có chất lượng, thúc đẩy phát triển chuỗi cung ứng khu vực; giúp cải thiện môi trường kinh doanh khu vực, tăng cường thu hút đầu tư nước ngoài thông qua các quy tắc đầu tư tiến bộ; giúp gia tăng xuất khẩu và thu nhập quốc gia và thiết lập thị trường xuất khẩu ổn định lâu dài cho Việt Nam cũng như góp phần phục hồi kinh tế sau đại dịch Covid-19.

Các ngoại lệ của hiệp định RCEP?

RCEP ghi nhận 03 nhóm ngoại lệ mà nếu rơi vào các tình huống như vậy nước thành viên sẽ không phải thực hiện các nghĩa vụ liên quan trong RCEP dù đã cam kết:

• Các ngoại lệ chung của GATT, GATS theo Điều XX Hiệp định về thương mại hàng hóa (GATT) 1994 và các ngoại lệ theo Điều XIV Hiệp định về thương mại dịch vụ (GATS) của WTO.
• Các ngoại lệ về an ninh.
• Các ngoại lệ về bảo đảm cán cân thanh toán quốc tế: RCEP có các quy định rất cụ thể về nội dung, điều kiện, giới hạn, cách thức cho phép áp dụng các ngoại lệ nhằm bảo đảm cán cân thanh toán.

Trên đây là toàn bộ nội dung giới thiệu của chúng tôi về hiệp định RCEP. Hiệp định RCEP đang thiết lập khu vực thương mại lớn nhất thế giới, thuận lợi cho việc cắt giảm biện pháp phi thuế quan lẫn các biện pháp thuế quan. Nhằm mục đích củng cố các FTA ASEAN + 1 hiện có, hiệp định RCEP cũng đồng thời làm tăng thêm sự phức tạp cho các FTA song phương và khu vực chồng chéo của khu vực. Vì thế khi tham gia vào bất kỳ Hiệp định thương mại tự do nào, nhất là những nước có nền kinh tế lớn hơn, sẽ tạo ra những thách thức rất lớn đối với các sản phẩm hàng hoá của Việt Nam nhưng cũng đồng thời tạo ra cơ hội phát triển mới cho nền kinh tế nước ta.