Civil law là gì? [Cập nhật 2024]

Hiện nay, trên thế giới tồn tại hai hệ thống pháp luật phổ biến nhất bao gồm: Civil law và Common law. Trong đó, mỗi hệ thống pháp luật đều sẽ tồn tại những đặc điểm riêng biệt với cách vận hành khác nhau. Trong đó, pháp luật Việt Nam là thống pháp luật mang nhiều đặc điểm của hệ thống Civil law. Vậy, Civil law là gì? Hãy cùng ACC tìm hiểu rõ hơn về vấn đề này.

1. Civil law là gì

Civil law (Dân luật) là một hệ thống pháp luật trên thế giới có nguồn gốc từ châu Âu và được áp dụng tại hầu hết các quốc gia trên thế giới. Hệ thống dân luật được phát triển từ bộ khung là luật La Mã, trong đó đã luật hóa các nguyên tắc chủ đạo để trở thành một hệ thống mà con người có thể viện dẫn được, đóng vai trò là nguồn luật cơ bản.

Từ đó, với câu hỏi Civil law là gì, có thể hiểu đơn giản đó chính là một hệ thống pháp luật bao gồm các đặc điểm sau:

- Một hệ thống toàn diện các quy tắc và nguyên tắc thường được sắp xếp theo quy tắc và dễ dàng tiếp cận với công dân và luật gia.

- Một hệ thống được tổ chức tốt ủng hộ sự hợp tác, trật tự và khả năng dự đoán, dựa trên cơ sở phân loại logic và năng động được phát triển từ luật La Mã và được phản ánh trong cấu trúc của các mã.

- Một hệ thống thích ứng, với các quy tắc dân sự tránh chi tiết quá mức và chứa các điều khoản chung cho phép thích ứng với sự thay đổi.

- Một hệ thống chủ yếu lập pháp, nhưng vẫn để lại chỗ cho cơ quan tư pháp điều chỉnh các quy tắc theo sự thay đổi xã hội và nhu cầu mới, bằng cách giải thích và luật học sáng tạo.

2. Các đặc điểm của Civil law

Bên cạnh trả lời được câu hỏi Civil law là gì, quý độc giả cũng cần phải hiểu rõ thêm về các đặc điểm của Civil law bao gồm:

2.1 Civil law chịu ảnh hưởng sâu sắc của luật La Mã

Như đã đề cập ở mục Civil law là gì, Hệ thống dân luật (Civil law) được phát triển từ bộ khung là luật La Mã, nên từ đó, Civil law cũng đã chịu ảnh hưởng nhiều phần từ luật La Mã. Trong đó, Các bộ luật lớn của hệ thống luật Civil law như Bộ luật dân sự Napoleon năm 1804, Bộ luật dân sự Đức năm 1896, … đều được hình thành trên cơ sở kết hợp luật tập quán địa phương và luật La Mã. Đặc biệt ở Đức, các đế chế Đức tồn tại thời kỳ giữa năm 962 và năm 1806 tự cho mình là sự kế thừa của đế chế La Mã. Luật La Mã được nghiên cứu tại các trường đại học của Đức, Pháp và các nước lục địa châu Âu và được coi là nguồn luật bổ sung, được áp dụng trực tiếp nếu luật pháp thành văn và tập quán pháp luật của họ chưa có quy định đối với quan hệ xã hội cần thiết phải điều chỉnh pháp luật.

2.2 Các hệ thống pháp luật thuộc dòng họ Civil law được phân chia thành công pháp và tư pháp

Có thể nói, đây chính là đặc điểm cơ bản để phân biệt dòng họ Civil law với dòng họ Common law. Các hệ thống pháp luật thuộc dòng họ pháp luật này được phân chia thành Công pháp và Tư pháp.

Trong đó, Công pháp gồm các ngành luật như luật hiến pháp luật hành chính, luật hình sự, luật ngân hàng, luật tài chính công (bao gồm các nhánh như luật thuế, luật kiểm toán công, luật ngân sách). Tư pháp bao gồm các ngành luật điều chỉnh các quan hệ giữa tư nhân với tư nhân như Luật dân sự, Luật kinh doanh – thương mại, Luật hôn nhân và gia đình, …

2.3 Các hệ thống pháp luật thuộc dòng họ Civil law coi trọng lý luận pháp luật

Theo quan điểm của Civil law, Pháp luật là công cụ, là mô hình tổ chức xã hội, là cái “cái cần phải làm” chứ không phải là “cái đang xảy ra trong thực tiễn”. Từ đó, Các bộ luật của Civil law thông thường đi từ cái chung đến cái riêng (Các bộ luật thường có phần chung và phần riêng). Ở phần chung, các khái niệm được trình bày một cách rõ ràng, rành mạch. Phần chung làm cơ sở cho phần riêng và thông thường được xây dựng theo tư duy logic từ cái khái quát đến cái cụ thể, từ cái chung đến cái riêng, từ cái trừu tượng đến cái hữu hình, từ nguyên tắc chung đến các tình huống cụ thể, từ lí luận đến thực tiễn.

2.4 Các hệ thống pháp luật thuộc dòng họ Civil law có trình độ hệ thống hoá, pháp điển hoá cao

Có thể nói, ở Civil law, các quy phạm pháp luật trong các bộ luật thường rất cụ thể với các chế tài rõ ràng vì vậy có thể áp dụng trực tiếp vào các quan hệ xã hội mà không cần thông qua văn bản pháp luật trung gian như nghị định hoặc thông tư hướng dẫn thi hành. Đồng thời, nhờ xây dựng được nhiều bộ luật, việc nghiên cứu, thực hiện và áp dụng pháp luật trở nên dễ dàng hơn.

2.5 Dòng họ Civil law không coi tiền lệ pháp luật là hình thức pháp luật thông dụng và phổ biến như pháp luật thành văn

Khác với dòng họ Common law, dòng họ Civil law do chịu ảnh hưởng sâu sắc của học thuyết phân chia quyền lực nên không thừa nhận vai trò lập pháp của các cơ quan xét xử. Án lệ là hình thức pháp luật không được khuyến khích phát triển và chỉ áp dụng một cách hạn chế như là hình thức khắc phục khiếm khuyết của pháp luật thành văn.

3. Những câu hỏi thường gặp.

3.1. So sánh Common Law và Civil Law?

Civil Law là một tập hợp các quy chế pháp lý toàn diện, được hệ thống hóa do các nhà lập pháp tạo ra. Một hệ thống xác định rõ ràng các trường hợp có thể được đưa ra tòa, các thủ tục xử lý các yêu cầu bồi thường và hình phạt cho một hành vi phạm tội.

Các cơ quan tư pháp sử dụng các điều kiện trong Bộ luật dân sự hiện hành để đánh giá sự việc của từng trường hợp và đưa ra quyết định lập pháp. Pháp luật trong hệ thống Civil Law thường xuyên được cập nhật, mục tiêu của các quy tắc chuẩn hóa là tạo ra trật tự và giảm bớt các hệ thống thiên vị, trong đó luật được áp dụng khác nhau giữa các trường hợp.

Trong khi đó, Common Law rút ra từ các ý kiến ​​và diễn giải được thể chế hóa từ các cơ quan tư pháp và bồi thẩm đoàn. Tương tự như Civil Law, mục tiêu của Common Law là thiết lập các kết quả nhất quán bằng cách áp dụng các tiêu chuẩn giải thích giống nhau.

Trong một số trường hợp, tiền lệ phụ thuộc vào truyền thống từng trường hợp cụ thể của từng khu vực tài phán.  Do đó, các yếu tố của Common Law có thể khác nhau giữa các quốc gia.

3.2. Thủ tục tố tụng của Civil Law?

Hệ thống pháp luật lục địa phát triển hình thức tố tụng thẩm vấn, tố tụng viết (inquisitorial system/ written argument) và có áp dụng suy đoán vô tội.

Hệ thống Civil Law dựa trên quy trình tố tụng thẩm vấn (inquisitorial system) nên trong các vụ án hình sự, thẩm phán căn cứ chủ yếu vào Luật thành văn, kết quả của cơ quan điều tra, và quá trình xét xử tại Toà để ra phán quyết. Nếu như trong Common Law, thẩm phán tạo ra các qui tắc pháp lý cho các tranh chấp cụ thể, thì trong Civil Law, quy tắc pháp lý tạo ra nền tảng để thẩm phán ra quyết định, hay nói cách khác thẩm phán Civil Law tìm giải pháp trước hết qua các văn bản pháp luật. Về giải thích văn bản pháp luật, các thẩm phán giải thích theo ngữ nghĩa của luật nhưng vẫn tôn trọng ý chí của nhà làm luật.

Thẩm phán của Civil law được đào tạo theo một quy trình riêng, họ thường trước đó không phải là các luật sư. Nhưng ở Common Law thì khác, thẩm phán hầu hết đều được lựa chọn từ những luật sư rất danh tiếng.

3.3. Dòng họ Civil law không coi tiền lệ pháp luật là hình thức pháp luật thông dụng và phổ biến như pháp luật thành văn?

Khác với dòng họ Common law, dòng họ Civil law do chịu ảnh hưởng sâu sắc của học thuyết phân chia quyền lực nên không thừa nhận vai trò lập pháp của các cơ quan xét xử. Các luật gia lục địa châu Âu hầu như có quan điểm tương đối thống nhất rằng lập pháp là hoạt động của nghị viện, toà án là cơ quan áp dụng luật để xét xử chứ không phải bằng hoạt động xét xử tạo ra luật. Án lệ là hình thức pháp luật không được khuyến khích phát triển và chỉ áp dụng một cách hạn chế như là hình thức khắc phục khiếm khuyết của pháp luật thành văn.

Trên đây là những tư vấn của ACC cho quý độc giả về Civil law là gì. Bên cạnh đó, nếu muốn tìm hiểu thêm về Common law, quý độc giả có thể tìm hiểu tại đây