Chuyển thể là gì?Quy định về chuyển thể trong Luật

Chuyển thể là quá trình chuyển đổi từ một dạng hoặc môi trường sang một dạng hoặc môi trường khác. Trong ngữ cảnh sinh học, chuyển thể đề cập đến sự thích nghi của các loài sống với môi trường mới. Tuy nhiên, khái niệm chuyển thể là gì cũng được áp dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực khác như văn hóa, kinh tế và xã hội. Cùng Công ty Luật ACC tìm hiểu ngay về khái niệm này nhé!

Chuyển thể là gì?Quy định về chuyển thể trong Luật

1. Chuyển thể là gì?

Chuyển thể là quá trình chuyển đổi một tác phẩm (thường là tác phẩm văn học, nghệ thuật) sang một loại hình nghệ thuật khác, với điều kiện bảo toàn nội dung của tác phẩm gốc. Điều này chỉ xảy ra khi có sự cho phép từ tác giả hoặc chủ sở hữu tác phẩm, đồng thời phải trả thù lao. Nếu có bất kỳ sự thay đổi nào về nội dung, sự đồng ý của tác giả là cần thiết.

2. Quy định về chuyển thể trong Luật Sở hữu trí tuệ

Căn cứ phát sinh, xác lập quyền tác giả đối với tác phẩm chuyển thể

Quyền tác giả của tác phẩm chuyển thể tự động phát sinh khi tác giả tạo ra tác phẩm và được bảo vệ bởi pháp luật mà không cần đăng ký. Tuy nhiên, việc bảo vệ chỉ được thực hiện nếu không làm tổn thương quyền của tác giả đối với tác phẩm gốc mà tác phẩm chuyển thể được dựa trên.

Nội dung và giới hạn quyền tác giả, thời gian bảo hộ quyền tác giả đối với tác phẩm chuyển thể

Quyền tác giả đối với tác phẩm chuyển thể gồm quyền tài sản và quyền nhân thân như sau:

Quyền nhân thân, theo quy định tại Điều 19 của Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005, bao gồm việc đặt tên, nêu bút danh hoặc tên thật khi công bố tác phẩm, tự mình hoặc cho phép người khác công bố, và bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm trước mọi sửa đổi hoặc xuyên tạc.

Quyền tác giả, theo Điều 20 của cùng Luật, bao gồm làm tác phẩm phái sinh, biểu diễn trước công chúng, sao chép, nhập khẩu, phân phối, truyền đạt qua các phương tiện truyền thông, và cho thuê tác phẩm.

Các hành vi xâm phạm quyền tác giả đối với tác phẩm chuyển thể

Theo Điều 28, Khoản 7 của Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005, đã được sửa đổi và bổ sung vào năm 2009 và 2019, quy định về các hành vi vi phạm quyền tác giả. Theo quy định này, việc tạo ra tác phẩm phái sinh mà không có sự cho phép của tác giả sẽ bị xem là vi phạm quyền tác giả của chủ sở hữu tác phẩm gốc, trừ khi tác phẩm chuyển thể được chuyển đổi sang chữ nổi hoặc ngôn ngữ khác để phục vụ nhóm người khiếm thị. Điều này thể hiện tính nhân văn và cần thiết trong việc bảo vệ nhóm người yếu thế trong xã hội.

3. Đặc điểm của chuyển thể

Tác phẩm chuyển thể được tạo ra dựa trên một hoặc nhiều tác phẩm gốc có sẵn, và phải giữ lại dấu ấn của tác phẩm gốc. Khi tiếp cận tác phẩm chuyển thể, công chúng cần vẫn có thể liên kết với tác phẩm gốc, thể hiện qua nội dung của nó. Đồng thời, người sáng tạo tác phẩm chuyển thể phải tôn trọng quyền nhân thân không thể chuyển giao của tác giả tác phẩm gốc.

Tác phẩm chuyển thể phải mang tính cá nhân của người tạo ra nó. Điều này có thể hiểu là sự sáng tạo về nội dung và hình thức của tác phẩm.

Quyền tác giả không bảo vệ ý tưởng hay nội dung, mà chỉ bảo vệ cách thể hiện hình thức của chúng. Do đó, tác phẩm chuyển thể không đơn thuần là bản sao của tác phẩm gốc. Hình thức thể hiện của tác phẩm chuyển thể phải khác biệt từng phần hoặc hoàn toàn với hình thức đã được thể hiện trong tác phẩm gốc.

4. Phân biệt cải biên và chuyển thể

Chuyển thể là quá trình chuyển đổi một tác phẩm sang một loại hình nghệ thuật khác, với điểm nhấn là duy trì nội dung của tác phẩm gốc. Ví dụ như bộ phim "Đồi gió hú" dựa trên tác phẩm văn học của nhà văn Anh Emily Bronte, hay series phim Harry Potter được chuyển thể từ bộ tiểu thuyết của J.K.Rowling.

Cải biên là việc điều chỉnh hoặc biên soạn lại nội dung, thay đổi hình thức, dựa trên tác phẩm gốc để tạo ra một tác phẩm mới. Ví dụ, vở chèo "Súy Vân" của Trần Bảng được cải biên từ vở chèo "Kim Nham", nơi nhân vật Súy Vân trở thành nạn nhân của chế độ phong kiến.

Dễ nhận thấy, mặc dù cả hai đều thay đổi hình thức diễn đạt của tác phẩm gốc, nhưng chuyển thể và cải biên có ảnh hưởng khác nhau đến nội dung. Chuyển thể giữ nguyên nội dung gốc, trong khi cải biên có thể tạo ra một tác phẩm hoàn toàn mới dựa trên nội dung của tác phẩm gốc.

5. Đặc điểm của tác phẩm chuyển thể (tác phẩm phái sinh)

Thứ nhất, tác phẩm chuyển thể được tạo ra dựa trên một hoặc nhiều tác phẩm gốc đã tồn tại và phải giữ lại dấu ấn của chúng. Khi tiếp cận tác phẩm chuyển thể, công chúng cần vẫn có thể kết nối với tác phẩm gốc, được thể hiện qua nội dung của nó. Đồng thời, người sáng tạo tác phẩm chuyển thể phải tôn trọng quyền nhân thân không thể chuyển giao của tác giả tác phẩm gốc.

Thứ hai, tác phẩm chuyển thể phải mang dấu ấn cá nhân của người sáng tạo nó.

Thứ ba, hình thức thể hiện của tác phẩm chuyển thể phải khác biệt hoàn toàn hoặc từng phần so với tác phẩm gốc.

Quyền tác giả không bảo vệ ý tưởng hay nội dung mà chỉ bảo vệ hình thức thể hiện của chúng. Vì vậy, tác phẩm chuyển thể không phải là bản sao của tác phẩm gốc. Hình thức thể hiện của tác phẩm chuyển thể phải khác biệt từng phần hoặc hoàn toàn so với hình thức đã được thể hiện trong tác phẩm gốc.

6. Căn cứ phát sinh, xác lập quyền tác giả

Quyền tác giả bắt đầu phát sinh ngay khi tác phẩm phái sinh được tạo ra. Tương tự như tác phẩm gốc, quyền tác giả của tác phẩm phái sinh là tự động, được bảo hộ theo quy định của pháp luật mà không cần phải đăng ký.

Tác phẩm chuyển thể là một hình thức thể hiện của tác phẩm phái sinh và vẫn được bảo hộ theo quy định tại Điều 14 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi bổ sung năm 2009, 2019). Tuy nhiên, để được bảo hộ, tác phẩm phái sinh phải được sáng tạo bởi tác giả mà không sao chép từ bất kỳ nguồn nào khác, bao gồm cả tác phẩm của chính tác giả đó. Đồng thời, nó phải mang dấu ấn sáng tạo của tác giả và không gây tổn hại đến quyền tác giả của tác phẩm gốc.

Pháp luật về quyền tác giả không bảo hộ ý tưởng mà chỉ bảo hộ hình thức thể hiện của ý tưởng.

Căn cứ phát sinh, xác lập quyền tác giả

Qua bài viết trên về chuyển thể là gì, giúp hiểu rõ hơn qua việc chuyển thể, tác phẩm được tái sinh, mang lại trải nghiệm mới mẻ cho người xem và độc giả. Liên hệ đến Công ty Luật ACC nếu bạn cần chúng tôi hỗ trợ nhé!