Mặt chủ quan của tội phạm là gì? Cho ví dụ?

Hoạt động của con người là hoạt động có ý thức, bao giờ hoạt động cũng thống nhất hai mặt bên trong và bên ngoài. Tội phạm là một dạng hoạt động có ý thức nên tội phạm gồm mặt bên trong và mặt bên ngoài. Hai mặt của hoạt động luôn thống nhất với nhau. Mặt bên trong không thể thấy được nếu nó không thể hiện ra bên ngoài bằng hành vi nguy hiểm cho xã hội, bằng hậu quả tác hại, bằng thời gian, địa điểm, phương pháp, phương tiện,công cụ thực hiện tội phạm.

Mặt bên trong của tội phạm là diễn biến tâm lý của tội phạm nên diễn biến này gồm các dấu hiệu: lỗi, động cơ, mục đích của tội phạm.

Lỗi là dấu hiệu bắt buộc phải có ở mọi tội phạm vì tội phạm nào cũng được thực hiến do cố ý hoặc vô ý. Lỗi là thái độ tâm lý của một người đối với hành vi nguy hiểm cho xã hội của mình và hậu quả do hành vi đó gây ra được biểu hiện dưới hình thức cố ý hoặc vô ý.

Thái độ tâm lý của người thực hiện tội phạm thể hiện ở khả năng nhận biế và điều khiển hành vi của mình khi phạm tội gây ra hậu quả tác hại. Luật Hình sự Việt Nam và của nhiều nước coi lỗi là dấu hiệu bắt buộc trong mặt chủ quan của cấu thành tội phạm. Lỗi có những thành phần tâm lý về nhận thức và điều khiển cách xử sự. Người phạm tội nhận thức được hành vi do họ thực hiện nguy hiểm cho xã hội, nhận thức được hậu quả do hành vi đó gây ra nhưng họ đã mong muốn thực hiện hành vi để gây ra hậu quả tác hại, hoặc tuy không mong muống gây ra hậu quả tác hại nhưng đã có ý thức để mặc cho hậu quả tác hại xảy ra. Trường hợp khác. Người phạm tội tuy không mong muốn, không để mặc cho thiệt hại xảy ra, nhưng họ đã để cho thiệt hại xảy ra, mà lẽ ra họ không được để thiệt hại xảy ra. Căn cứ vào thái độ tâm lý của người phạm tội đối với hậu quả tác hại (ý chí), như mong muốn hoặc không mong muốn, không để mặc hậu quả xảy ra, Luật Hình sự Việt Nam phân loại lỗi của tội phạm thành hai hình thức là: cố ý và vô ý phạm tội.

>> Xem thêm: Mặt chủ thể trong cấu thành tội phạm - Thông tin chi tiết (accgroup.vn)

* Cố ý phạm tội được quy định trong Điều 9 Bộ luật Hình sự là phạm tội trong trường hợp nhận thức rõ hành vi của mình có tính chất nguy hiểm cho xã hội, thấy trước hậu quả của hành vi đó và mong muốn hoặc vẫn có ý thức để mặc cho hậu quả xảy ra. Căn cứ vào thái độ của người phạm tội đối với hậu quả tác hại cố ý phạm tội, Luật Hinh sự phân loại thành: cố ý trực tiếp và cố ý gián tiếp.

Hình thức lỗi cố ý trực tiếp có ba đặc điểm: một là người phạm tội thấy trước hành vi của mình nguy hiểm cho xã hội, hai là người phạm tội thấy trước hậu quả tác hại của hành vi đó, ba là người phạm tội mong muốn gây ra hậu quả tác hại. Vụ án giết người với nội dung sau đây được thực hiện do hình thức lỗi cố ý trực tiếp:

Ví dụ: Bà T có chồng là Nguyễn Văn C, C thường xuyên uống rượu say và chửi mắng, đánh đập vợ. Do không thể chịu đựng được sự đánh đập thường xuyên tàn bảo nên bà t đã làm đơn xin ly dị chồng. Vụ việc chưa được giải quyết, ông C tiếp tục đánh vợ tàn bạo. Vì quá uất ức, tủi nhục nên một đêm bà T đã giấu búa ở gầm giường, đợi khi chồng ngủ say, bà T đã dùng búa đập liên tục 3 nhát vào đầu, làm ông C chết tại chỗ.

Tình tiết sự việc nêu trên đáp ứng quy định của Bộ luật Hình sự về hình thức lỗi cố ý trực tiếp vì:

- Bà T biết trước hành vi của mình dùng búa là vật có khả năng gây chết người, đập vào đầu người khác là hết sức nguy hiểm;

- Bà T bét trước hành vi dùng búa đập vào đầu chồng thì người chồng sẽ chết (thấy trước hậu quả tác hại của hành vi)

- Bà T đã đập 3 nhát liền vào đầu người chồng chứng tỏ bà mong muốn cho chồng mình chết.

Hình thức lỗi cố ý gián tiếp có 3 đặc điểm, đặc điểm một và hai giống như đặc điểm lỗi cố ý trực tiếp, còn đặc điểm thứ ba của lỗi cố ý gián tiếp là: người phạm tội đã để mặc cho thiệt hại xảy ra.

>> Xem thêm: Cấu thành tội phạm hình thức là gì? (accgroup.vn)

Thấy trước tính chấp hành vi của mình nguy hiểm cho xã hội và thấy trước hậu quả của hành vi, đó là trường hợp người phạm tội đã có suy nghĩ, đã hiểu bản chất hành vi phạm tội là trái pháp luật, trái đạo đức, bị xã hội lên án, bị xử lý theo pháp luật. Hành vi ấy sẽ gây ra hậu quả tác hại. Người phạm tội đã hình dung, tiên đoán, dự liệu trước hậu quả sẽ xảy ra một cách tương đối chính xác, tuy nhiên họ đã mong muốn hoặc để mặc cho thiệt hại xảy ra. Mong muốn thiệt hại xảy ra là trường hợp người phạm tội có ý muốn, quyết tâm gây ra hậu quả tác hại nhằm đạt được mục đích của mình khi phạm tội. Để mặc cho hậu quả xảy ra là trường hợp người phạm tội không mong muốn gây ra hậu quả tác hại, nhưng họ đã coi thường hậu quả cho rằng hậu quả ấy không ảnh hưởng gì đến họ oặc họ biết hậu quả tác hại ấy sẽ xảy ra nhưng cứ để cho nó xảy ra.Thực tiễn xét xử cho thấy có nhiều vụ án được thực hiện do hình thức lỗi cố ý gián tiếp. Người phạm tội coi thường hậu quả tác hại hoặc nhận thức rõ hành vi của mình có khả năng gây ra hậu quả thiệt hại nhưng có ý thức để mặc hậu quả xảy ra hoặc không xảy ra cũng được. Ví dụ:

Trần Văn N là dân quân được giao nhiệm vụ bảo vệ cánh đồng lúa, khi đó ở địa phương thường xảy ra mất trộm lúa. Một hôm vào hồi 7h sáng N mang súng ra đồng tuần tra. N bắt được bà H là người gặt trộm và đang gánh lúa về nhà. N hỏi H rằng ở ngoài đồng còn ai gặt trộm lúa nữa không, H trả lời ngoài đồng còn rất nhiều người đang gặt trộm lúa. N xách súng chạy ra đồng, trên đường đi N nhìn thấy dưới ruộng lứa cách N đứng khoảng 10m có một bóng đen đang động đậy, N chía súng bắn vào bóng đen, làm ông Nguyễn Văn X - người đi đánh lờ bắt cá bị chết tại chỗ. Sự việc này có các đặc điểm của hình thức lỗi cố ý gián tiếp vì:

- N thấy trước hành vi dùng súng bắn vào ruộng là nguy hiểm (đoán trước, dự liệu trước được việc đó nguy hiểm)

- N thấy trước hành vi bắn súng vào bóng đen cách khoảng 10m có khả năng gây ra hâu quả chết người.

- N đã cố ý coi thường hậu quả tác hại, cho răng hậu quả xảy ra hoặc không xảy ra cũng không sao, miễn là làm người khách khiếp sợ trước sự oai phong của mình.

Tòa án nhân dân tối cao đã tổng kết kinh nghiệm xét xử, hướng dẫn công tác xét xử cho Tòa án nhân dân các cấp. Trong hướng dẫn chỉ ra rằng những trường hợp bị cáo dùng súng bắn vào bãi mía, nương ngô hoặc nơi bị che khuất làm chết người thì phạm tội giết người, hoặc làm chết người. Những trường hợp này, hành vi phạm tội đều thực hiện dưới hình thức lỗi cố ý gián tiếp.

* Vô ý phạm tội là phạm tội trong những trường hợp sau đây theo quy định tại Điều 10 Bộ luật Hình sự:

Người phạm tội không thấy tước hành vi của mình có thể gây ra hậu quả nguy hại cho xã hội, nhưng cho rằng hậu quả đó có thể không xảy ra hoặc có thể ngăn ngừa được.

Căn cứ vào quy định trên có thể thấy rằng vô ý phạm tội có 2 hình thức là: vô ý phạm tội vì cẩu thả và vô ý phạm tội vì quá tự tin.

- Vô ý phạm tội vì cẩu thả là trường hợp người phạm tội khi thực hiện hành vi không thấy trước khả năng gây ra hậu quả nguy hại cho xã hội, mặc dù phải thấy trước và có thể thấy trước nên hậu quả nguy hại cho xã hội đã xảy ra. Hình thức lỗi vô ý do cẩu thả có hai đặc điểm: một là người phạm tội không nhận thức được hành vi của mình có thể gây ra hậu quả nguy hại cho xã hội; hai là người phạm tội khi thực hiện hành vi đáng lẽ phải thấy trước hậu quả nguy hiểm cho xã hội sẽ xảy ra.

- Vô ý phạm tội vì quá tự tin là trường hợp người phạm tội tuy thấy trước hành vi của mình có thể gây ra hậu quả nguy hiểm cho xã hội, nhưng cho răng hậu quả sẽ không xảy ra hoặc có thể ngăn ngừa được. Trong hình thức lỗi vô ý do quá tự tin người phạm tội không mong muốn, không để mặc cho hậu quả xảy ra mà tin là hậu quả sẽ không xảy ra hoặc nếu có xảy ra họ sẽ ngăn ngừa được. Vì vậy trong tường hợp tội phạm gây ra hậu quả tác hại như nhau thì tội phạm có hình thức lỗi cố ý gián tiếp có tính chất cà mức độ nguy hiểm hơn so với tội phạm có hình thức lỗi vô ý do quá tự tin.

Sự việc làm chết người sau đây có hình thức lỗi vô ý do quá tự tin:

Ông Đinh Văn K là chủ nhà thuê ông Nguyễn Văn S chặt cây cho nhà mình. Ông Nguyễn Văn S sai con là Nguyễn Văn X và Nguyễn Văn N là cháu nội cùng chặt cây thuê cho ông K. Theo hợp đồng thì, hai cây ở phía sau vườn cho đổ vào vườn, gần bở ao, còn cây phía trước nhà cho đổ vào phía sân nhà. Ông S chặt xong hai cây phía bờ ao, cho đổ an toàn. Khi chặt cây hía trước nhà gần đổ, ông S cho con trai và cháu nội buộc sợi dây thừng vào ngọn cây để kéo cho đổ vào sân nhà, còn ông S tiếp tục chặt gốc. Khi cây gần đổ ông S đề nghị ông H cho người ra ngoài đường canh chừng đề phòng cây đổ gây nguy hiểm. Cùng lúc đó bà Trần Thị T đi ngang qua đoạn đường cây sắp đổ. Ông S hô to: "Bà kia, cây đổ tránh ra, chết bây giờ". Bà T bị điếc không nghe thấy nên cứ đi vào khu vực cây sắp đổ, Nguyễn Văn X và Nguyễn Văn N ra sức kéo dây thừng để cây đổ vào phía sân nhà nhưng ngọn cây nặng, hai người không kéo nổi, nên đô quật ra đường, đập vào đầu bà T, làm bà T chết tại chỗ.

Sự việc làm chết người có đặc điểm của hình thức với lỗi vô ý phạm tội do quá tự tin vì:

- Ông Nguyễn Văn S thấy trường việc chặt cây của mình có thể gây nguy hiểm, có khả năng gây ra thiệt hại, vì vậy ông S đã đề nghị ông K cho người cảnh giới coi chừng ngoài đường, đồng thời hô to khi thấy bà T đi vào khu vực nguy hiểm;

- Ông S tin rằng con trai và cháu nội mình sẽ kéo được ngọn cây vào phía sân nhà, sẽ ngăn ngừa được hậu quả tác hại, mặc dù vậy hâu quả chết người vẫn xảy ra ngoài ý muốn của ông S.

Câu hỏi thường gặp

Mặt chủ quan của cấu thành tội phạm là gì ?

Mặt chủ quan của cấu thành tội phạm là mặt bên trong của tội phạm, phản ánh trạng thái tâm lý của chủ thể đối với hành vi nguy hiểm cho xã hội và hậu quả do hành vi đó gây ra.

Cấu thành tội phạm là gì?