Chủ nghĩa tư bản độc quyền là gì?Bản chất của chủ nghĩa tư bản

Khi chủ nghĩa tư bản phát triển đến một giai đoạn nhất định, chủ nghĩa tư bản độc quyền sẽ xuất hiện. Đây là một hình thức của chủ nghĩa tư bản mà hầu hết các lĩnh vực của nền kinh tế được kiểm soát bởi các tổ chức tư bản độc quyền, ảnh hưởng đến sự phát triển của toàn bộ nền kinh tế.

Chủ nghĩa tư bản độc quyền là gì?Bản chất của chủ nghĩa tư bản

1.Chủ nghĩa tư bản độc quyền là gì?

Chủ nghĩa tư bản độc quyền, được biết đến trong tiếng Anh là Monopoly Capitalism, là một giai đoạn phát triển mới của chủ nghĩa tư bản. Trong giai đoạn này, các tổ chức tư bản độc quyền chiếm ưu thế và chi phối toàn bộ nền kinh tế. Ban đầu, các tổ chức độc quyền chỉ tồn tại trong một số ngành và lĩnh vực kinh tế nhất định và chưa có sức mạnh kinh tế lớn. Tuy nhiên, với thời gian, sức mạnh của chúng đã tăng lên đáng kể và bắt đầu chiếm ưu thế trong nền kinh tế.

Trong chủ nghĩa tư bản độc quyền, quy luật thống trị chính là quy luật lợi nhuận độc quyền, khác biệt với giai đoạn trước đó là chủ nghĩa tư bản cạnh tranh tự do, nơi quy luật lợi nhuận bình quân định hình hành vi của các nhà tư bản.

Mặc dù chủ nghĩa tư bản độc quyền đánh dấu một bước tiến mới trong sự phát triển của hệ thống kinh tế, nhưng bản chất của chủ nghĩa tư bản vẫn không thay đổi. Quy luật lợi nhuận độc quyền chỉ là một biến thể của quy luật giá trị thặng dư, mà vẫn là nguyên tắc cơ bản của hoạt động kinh doanh trong một nền kinh tế tư bản.

Tóm lại, chủ nghĩa tư bản độc quyền là giai đoạn phát triển tiếp theo của hệ thống kinh tế tư bản, trong đó các tổ chức tư bản độc quyền chiếm ưu thế và quy luật lợi nhuận độc quyền thống trị. Điều này thể hiện sự tiến bộ và phức tạp hóa của nền kinh tế tư bản, nhưng vẫn giữ nguyên bản chất cơ bản của hệ thống kinh tế.

2. Chủ nghĩa tư bản độc quyền có đặc điểm gì?

Chủ nghĩa tư bản độc quyền có một số đặc điểm quan trọng như sau:

• Tập trung sản xuất và sự thống trị của các tổ chức độc quyền: Sự tập trung sản xuất dẫn đến việc hình thành các tổ chức độc quyền. Các tổ chức này do các nhà tư bản lớn liên minh lại với nhau để kiểm soát một phần lớn hoặc toàn bộ sản phẩm của một ngành sản xuất cụ thể. Điều này cho phép các liên minh này chi phối quá trình sản xuất và lưu thông của ngành đó.
• Tư bản tài chính: Sự tích tụ và tập trung tư bản trong ngân hàng đã dẫn đến sự hình thành các tổ chức độc quyền trong lĩnh vực này. Ngân hàng ban đầu chỉ đóng vai trò là trung gian trong việc thanh toán và tín dụng, nhưng sau đó, với việc nắm giữ phần lớn tư bản tiền tệ trong xã hội, ngân hàng đã trở thành một nhà cầm quyền có thể chi phối các hoạt động kinh tế-xã hội.
• Xuất khẩu tư bản: Xuất khẩu tư bản là việc đầu tư tư bản ra nước ngoài nhằm mục đích chiếm đoạt giá trị thặng dư ở các nước nhập khẩu tư bản đó. Có hai hình thức chính của xuất khẩu tư bản là trực tiếp và gián tiếp, trong đó, xuất khẩu trực tiếp là việc đầu tư tư bản ra nước ngoài để kinh doanh trực tiếp và thu lợi nhuận, trong khi xuất khẩu gián tiếp là việc cho vay tư bản để thu lợi tức.
• Sự phân chia thế giới về mặt kinh tế và lãnh thổ giữa các cường quốc đế quốc: Chủ nghĩa tư bản độc quyền dẫn đến sự phân chia thế giới về mặt kinh tế và lãnh thổ giữa các cường quốc đế quốc. Các cuộc cạnh tranh giữa các cường quốc dẫn đến các đụng độ trên trường quốc tế và sự hình thành các liên minh độc quyền quốc tế và tập đoàn xuyên quốc gia.
• Sự can thiệp của nhà nước và chủ nghĩa đế quốc: Khi đầu tư ra nước ngoài, nhất là ở các nước thuộc địa và phụ thuộc, tư bản độc quyền thu được siêu lợi nhuận. Sự can thiệp của nhà nước để hỗ trợ các tổ chức độc quyền trong việc thu được lợi nhuận đặc quyền này dẫn đến việc chủ nghĩa đế quốc nảy sinh, kết hợp giữa tham vọng thống trị của tư bản độc quyền và chính sách xâm lăng của nhà nước.

3. Nguyên nhân xuất hiện chủ nghĩa tư bản độc quyền

Sự chuyển biến từ chủ nghĩa tư bản tự do cạnh tranh sang chủ nghĩa tư bản độc quyền có nguyên nhân cơ bản xuất phát từ một số yếu tố quan trọng.

Nguyên nhân xuất hiện chủ nghĩa tư bản độc quyền

• Trước hết, phải nhắc đến sự phát triển không ngừng của lực lượng sản xuất dưới tác động của tiến bộ khoa học và kỹ thuật. Các tiến bộ này không chỉ tạo ra những ngành sản xuất mới mà còn thúc đẩy quá trình tích tụ và tập trung sản xuất, tạo điều kiện cho sự hình thành của các xí nghiệp quy mô lớn.
• Một yếu tố khác là sự tiến bộ trong lĩnh vực khoa học kỹ thuật, như sự xuất hiện của lò luyện kim, máy móc, và phương tiện vận chuyển mới. Các thành tựu này đòi hỏi sự đầu tư vào các xí nghiệp lớn hơn, giúp tăng năng suất lao động và khả năng tích lũy tư bản, từ đó thúc đẩy phát triển sản xuất.
• Thêm vào đó, tác động của các quy luật kinh tế của chủ nghĩa tư bản như quy luật giá trị thặng dư và quy luật tích lũy cũng góp phần quan trọng vào sự biến đổi cơ cấu kinh tế. Điều này dẫn đến sự tập trung sản xuất quy mô lớn hơn trong xã hội tư bản.
• Cuộc cạnh tranh giữa các nhà tư bản cũng chịu ảnh hưởng từ sự phát triển nhanh chóng của kinh tế. Đối mặt với môi trường cạnh tranh gay gắt, các doanh nghiệp nhỏ và vừa buộc phải cải thiện và tăng quy mô để tồn tại, trong khi các doanh nghiệp lớn lại tận dụng cơ hội mở rộng và phát triển.
• Cuối cùng, không thể bỏ qua tác động của các cuộc khủng hoảng kinh tế, như cuộc khủng hoảng năm 1873, đã đẩy nhanh quá trình tích tụ và tập trung tư bản. Cùng với đó, sự phát triển của hệ thống tín dụng, đặc biệt là việc hình thành các công ty cổ phần, đã tạo điều kiện cho sự xuất hiện của các tổ chức tư bản độc quyền.

4. Bản chất của chủ nghĩa tư bản độc quyền

Bản chất của chủ nghĩa tư bản độc quyền là sự thống trị và quản lý độc quyền của một hay một số ít tổ chức kinh doanh hoặc công ty lớn trong một ngành hoặc một lĩnh vực kinh tế cụ thể. Điều này xuất phát từ quá trình phát triển của chủ nghĩa tư bản, khi mà sức mạnh của các tổ chức độc quyền được nhân lên và chiếm ưu thế trong toàn bộ nền kinh tế.

• Tính đặc trưng đầu tiên của chủ nghĩa tư bản độc quyền là sự thiếu cạnh tranh. Khi một công ty hoặc một số ít công ty lớn thống trị một ngành hoặc lĩnh vực kinh doanh, họ có khả năng kiểm soát giá cả và chất lượng sản phẩm, đồng thời có thể ngăn cản sự cạnh tranh từ các đối thủ nhỏ hơn. Điều này có thể dẫn đến chi phí cao cho người tiêu dùng và sự kém hiệu quả của thị trường.
• Thứ hai, chủ nghĩa tư bản độc quyền thường đi kèm với những hành vi không công bằng và bất bình đẳng. Các công ty thống trị có thể sử dụng vị thế của họ để làm lợi thế cá nhân, thường thông qua việc tạo ra sự khan hiếm giả tạo, cố định giá cả và ngăn cản sự phát triển của các doanh nghiệp mới. Điều này cản trở sự đổi mới và phát triển trong ngành và ảnh hưởng đến quyền lợi của người tiêu dùng.
• Cuối cùng, chủ nghĩa tư bản độc quyền thường dẫn đến thị trường không hiệu quả. Với việc các công ty lớn thống trị và kiểm soát thị trường, không có sự cạnh tranh đủ lớn để kích thích sự phát triển và cải thiện chất lượng sản phẩm. Thay vào đó, thị trường trở nên bất công bằng và không công bằng, gây ra tổn thất cho người tiêu dùng và kinh tế nói chung.

Tóm lại, bản chất của chủ nghĩa tư bản độc quyền là sự thống trị không cạnh tranh của các công ty lớn trong một ngành hoặc lĩnh vực kinh doanh cụ thể, dẫn đến sự không công bằng, bất bình đẳng và không hiệu quả trong thị trường.

Trên đây là toàn bộ thông tin về Chủ nghĩa tư bản độc quyền là gì? ACC đã giúp bạn giải đáp. Mọi thắc mắc khác vui lòng liên hệ về ACC nhé!