Chế định án treo là gì?

Trong hệ thống pháp luật hình sự, việc áp dụng các hình phạt phải được cân nhắc kỹ lưỡng để đảm bảo công lý và công bằng. Một trong những chế định đáng chú ý và thường gặp trong pháp luật hình sự Việt Nam là chế định án treo. Án treo không chỉ là một biện pháp hình phạt đặc biệt mà còn phản ánh tinh thần khoan dung và nhân đạo trong hệ thống pháp luật.

Với mục tiêu tạo điều kiện cho những cá nhân phạm tội có cơ hội sửa chữa và tái hòa nhập cộng đồng, án treo đã trở thành một công cụ quan trọng trong việc xử lý tội phạm. Tuy nhiên, để hiểu rõ về chế định này, chúng ta cần khám phá sâu hơn về khái niệm, quy định pháp lý và thực tiễn áp dụng của án treo. Bài viết này sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện về Chế định án treo là gì? Đồng thời, chúng ta cũng sẽ điểm qua những hậu quả và thực tiễn của chế định này tại Việt Nam, nhằm giúp độc giả hiểu rõ hơn về vai trò và ảnh hưởng của án treo trong hệ thống pháp luật hình sự hiện nay. Hãy cùng theo dõi để có cái nhìn sâu sắc và toàn diện về chế định án treo – một phần không thể thiếu trong việc duy trì công lý và đảm bảo sự công bằng trong xã hội.

Chế định án treo là gì?

1. Chế định án treo là gì?

Án treo là một chế định hình sự có lịch sử phát triển lâu dài trong hệ thống pháp luật hình sự Việt Nam. Khái niệm này đã xuất hiện từ rất sớm, được ghi nhận từ Sắc lệnh số 21/SL ngày 14/02/1946 và đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển và thay đổi. Dù có sự thay đổi và phát triển qua thời gian, án treo vẫn không bao giờ được coi là một hình phạt chính thức trong hệ thống hình phạt của pháp luật Việt Nam.

Có nhiều quan điểm về án treo như sau:

• Quan điểm của Đinh Văn Quế: Theo tác giả Đinh Văn Quế, nguyên Chánh tòa Hình sự - Tòa án nhân dân tối cao, án treo được hiểu là một biện pháp miễn chấp hành hình phạt tù có điều kiện. Biện pháp này áp dụng cho người bị phạt tù không quá ba năm, dựa vào nhân thân và các tình tiết giảm nhẹ của người phạm tội. Án treo được áp dụng khi xét thấy không cần thiết phải chấp hành hình phạt tù trong trại giam.
• Quan điểm của PGS.TS Lê Văn Cảm: PGS.TS Lê Văn Cảm đưa ra quan điểm rằng án treo là biện pháp miễn chấp hành hình phạt tù, kèm theo một thời gian thử thách cụ thể. Biện pháp này áp dụng cho những người bị coi là có lỗi trong việc thực hiện tội phạm, với điều kiện có đủ căn cứ và điều kiện pháp lý quy định.
• Quan điểm từ từ điển Luật học: Theo cuốn từ điển Luật học của Viện Khoa học Pháp lý - Bộ Tư pháp, án treo được định nghĩa là một biện pháp miễn chấp hành hình phạt tù có điều kiện.
• Quy định tại Bộ luật Hình sự 2015: Theo Khoản 1 Điều 65 của Bộ luật Hình sự (BLHS) năm 2015, án treo được áp dụng khi xử phạt tù không quá ba năm. Tòa án sẽ xem xét nhân thân và các tình tiết giảm nhẹ để quyết định có cho hưởng án treo hay không, đồng thời ấn định thời gian thử thách từ một năm đến năm năm. Người bị kết án phải thực hiện các nghĩa vụ trong thời gian thử thách theo quy định của Luật Thi hành án hình sự.
• Nghị quyết số 02/2018/NQ-HĐTP: Theo Điều 1 Nghị quyết số 02/2018/NQ-HĐTP ngày 15/05/2018 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, án treo là biện pháp miễn chấp hành hình phạt tù có điều kiện. Tòa án áp dụng biện pháp này đối với người phạm tội không quá ba năm tù, căn cứ vào nhân thân và các tình tiết giảm nhẹ, và khi xét thấy không cần bắt họ phải chấp hành hình phạt tù.

Từ các quan điểm và quy định pháp lý nêu trên, có thể thấy rằng án treo là biện pháp miễn chấp hành hình phạt tù có điều kiện, áp dụng cho người bị kết án tù không quá ba năm. Mục đích của án treo là nhằm khuyến khích người phạm tội cải tạo để trở thành công dân có ích cho xã hội. Tuy nhiên, nếu trong thời gian thử thách, người phạm tội thực hiện hành vi phạm tội mới, họ sẽ phải chấp hành hình phạt tù đã được hưởng án treo theo bản án trước đó.

Án treo không chỉ giúp người phạm tội có cơ hội tái hòa nhập xã hội mà còn đảm bảo sự nghiêm minh của pháp luật bằng cách đưa ra một thời gian thử thách để theo dõi và đánh giá quá trình cải tạo của họ.

Tham khảo bài viết: Thời gian thử thách án treo là bao lâu?

2. Căn cứ để cho hưởng án treo

Án treo là chế định nhằm cho phép người bị kết án tù không phải thực hiện hình phạt tù ngay lập tức, mà thay vào đó có thể được hưởng một thời gian thử thách nếu đáp ứng đầy đủ các điều kiện quy định. Để có thể xem xét áp dụng án treo, người bị xử phạt tù cần phải thoả mãn các điều kiện sau đây:

2.1. Hình phạt tù không quá ba năm

Một trong những điều kiện tiên quyết để người bị kết án có thể được xem xét hưởng án treo là hình phạt tù không được vượt quá ba năm. Đây là quy định cơ bản nhằm đảm bảo rằng án treo chỉ áp dụng cho những trường hợp có mức án không quá nặng, từ đó tạo điều kiện cho người phạm tội có cơ hội cải tạo tốt hơn trong cộng đồng.

2.2. Nhân thân và hành vi chấp hành pháp luật

Nhân thân tốt

Người phạm tội cần phải có nhân thân tốt, tức là ngoài lần phạm tội hiện tại, người này đã thể hiện sự chấp hành tốt các chính sách pháp luật và nghĩa vụ công dân tại nơi cư trú hoặc nơi làm việc. Điều này bao gồm việc không có tiền án tiền sự nghiêm trọng và không có hành vi vi phạm pháp luật khác trong quá khứ.

Các trường hợp đặc biệt

• Người không có án tích: Người bị kết án đã bị kết án trước đó nhưng hiện tại được coi là không có án tích hoặc đã được xóa án tích.
• Người đã bị xử lý hành chính hoặc kỷ luật: Nếu người đã bị xử lý hành chính hoặc kỷ luật, nhưng thời gian từ lần xử lý trước đến khi phạm tội lần này đủ để coi như chưa bị xử lý, thì cũng có thể được xem xét án treo.
• Người đồng phạm với vai trò không đáng kể: Trong trường hợp người đồng phạm trong vụ án nhưng có vai trò không đáng kể và đáp ứng các điều kiện khác, thì có thể được hưởng án treo.
• Người bị kết án trong vụ án nhiều giai đoạn: Nếu vụ án có nhiều giai đoạn xử lý và người bị kết án thỏa mãn các điều kiện để được hưởng án treo trong từng giai đoạn tách rời, thì cũng có thể được xem xét áp dụng án treo.

2.3. Có ít nhất hai tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự

Người phạm tội cần phải có ít nhất hai tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Trong số đó, ít nhất một tình tiết phải thuộc quy định tại Khoản 1 Điều 51 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017). Đồng thời, không được có tình tiết tăng nặng theo quy định tại Khoản 1 Điều 52 của Bộ luật này.

Trong trường hợp có tình tiết tăng nặng, số lượng tình tiết giảm nhẹ cần phải nhiều hơn ít nhất hai tình tiết, với ít nhất một tình tiết phải phù hợp với quy định tại Khoản 1 Điều 51.

2.4. Nơi cư trú hoặc làm việc rõ ràng và ổn định

Nơi cư trú

Người phạm tội cần phải có nơi cư trú rõ ràng và ổn định. Nơi cư trú có thể là nơi tạm trú hoặc thường trú với địa chỉ cụ thể và được xác định theo quy định của Luật Cư trú 2020. Điều này giúp cơ quan có thẩm quyền dễ dàng theo dõi và giám sát quá trình cải tạo của người phạm tội.

Nơi làm việc

Người phạm tội cũng cần phải có nơi làm việc ổn định. Nơi làm việc này phải có hợp đồng lao động từ một năm trở lên hoặc được xác định bởi cơ quan, tổ chức có thẩm quyền. Sự ổn định về nơi làm việc giúp tạo ra một môi trường ổn định cho việc cải tạo và giám sát.

2.5. Không cần thiết phải chấp hành hình phạt tù

Tòa án sẽ xem xét khả năng của người phạm tội trong việc tự cải tạo và liệu việc cho hưởng án treo có gây nguy hiểm cho xã hội hay không. Nếu việc cho hưởng án treo không làm ảnh hưởng đến an ninh, trật tự và an toàn xã hội, và xét thấy không cần thiết phải chấp hành hình phạt tù trong trại giam, thì án treo có thể được áp dụng.

Việc xem xét áp dụng án treo nhằm mục đích khuyến khích người phạm tội cải tạo và tái hòa nhập cộng đồng, đồng thời đảm bảo rằng họ tuân thủ đầy đủ các nghĩa vụ và điều kiện trong thời gian thử thách.

3. Thời gian Thử thách trong Án Treo

3.1. Thời gian thử thách theo quy định của Bộ luật Hình sự 2015

Theo Khoản 1 Điều 65 của Bộ luật Hình sự 2015, khi Tòa án quyết định áp dụng án treo, có những quy định cụ thể về thời gian thử thách như sau:

Thời gian thử thách

Khi một cá nhân bị kết án phạt tù không quá ba năm, Tòa án có thể quyết định áp dụng án treo dựa trên nhân thân và các tình tiết giảm nhẹ của người phạm tội. Thời gian thử thách của án treo sẽ được ấn định trong khoảng từ một năm đến năm năm. Đây là khoảng thời gian mà trong suốt thời gian đó, người được hưởng án treo phải thực hiện các nghĩa vụ theo quy định của Luật Thi hành án hình sự.

Giám sát và giáo dục

Trong suốt thời gian thử thách, Tòa án có trách nhiệm giao người được hưởng án treo cho cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc hoặc cho chính quyền địa phương nơi người đó cư trú để thực hiện việc giám sát và giáo dục. Sự giám sát này bao gồm việc theo dõi hành vi và tình hình của người phạm tội để đảm bảo họ tuân thủ các quy định của án treo.

Gia đình của người bị kết án cũng có vai trò quan trọng trong việc phối hợp với các cơ quan, tổ chức và chính quyền địa phương để giám sát và giáo dục người đó. Sự phối hợp này giúp đảm bảo rằng người phạm tội thực hiện các nghĩa vụ và cải tạo theo yêu cầu của án treo.

Hình phạt bổ sung

Tòa án có quyền quyết định áp dụng hình phạt bổ sung đối với người được hưởng án treo nếu điều luật áp dụng có quy định về hình phạt bổ sung. Hình phạt bổ sung có thể bao gồm các biện pháp như quản chế, cấm cư trú, cấm đảm nhiệm chức vụ, hoặc tước quyền công dân trong một thời gian nhất định.

Đọc thêm bài viết: Phân biệt cải tạo không gian giam giữ và án treo

3.2. Quy định về Ấn định Thời gian Thử thách theo Nghị quyết 02/2018/NQ-HĐTP

Thời gian thử thách

Theo quy định tại Điều 4 và Điều 5 của Nghị quyết 02/2018/NQ-HĐTP do Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao ban hành, việc ấn định thời gian thử thách đối với án treo được quy định cụ thể như sau:

Khi Tòa án quyết định áp dụng án treo đối với người phạm tội, thời gian thử thách phải được ấn định dựa trên mức hình phạt tù đã tuyên. Theo Điều 4 của Nghị quyết, thời gian thử thách sẽ bằng gấp hai lần mức hình phạt tù được áp dụng. Tuy nhiên, thời gian thử thách không được dưới một năm và không được quá năm năm.

Quy định cụ thể về thời gian thử thách

• Dưới 1 năm: Nếu mức hình phạt tù dưới một năm, thời gian thử thách sẽ được ấn định bằng một năm.
• Từ 1 năm đến 2 năm: Nếu mức hình phạt tù từ một đến hai năm, thời gian thử thách sẽ được ấn định bằng gấp hai lần mức hình phạt tù.
• Trên 2 năm đến 5 năm: Nếu mức hình phạt tù từ trên hai năm đến năm năm, thời gian thử thách sẽ được ấn định theo quy định gấp hai lần mức hình phạt, nhưng không vượt quá năm năm.

Những quy định này đảm bảo rằng thời gian thử thách phản ánh mức độ nghiêm trọng của hình phạt và phù hợp với khả năng cải tạo của người phạm tội. Việc ấn định thời gian thử thách hợp lý là cần thiết để tạo điều kiện cho việc cải tạo và giám sát hiệu quả.

4. Các câu hỏi thường gặp 

Bị cáo có thể kháng cáo quyết định án treo không?

Bị cáo có quyền kháng cáo quyết định của tòa án nếu không đồng ý với việc áp dụng án treo hoặc các điều kiện đi kèm. Quyền kháng cáo phải được thực hiện trong thời gian quy định theo quy định của pháp luật.

Án treo có thể được áp dụng cho tất cả các loại tội phạm không?

Án treo chủ yếu được áp dụng cho các tội phạm ít nghiêm trọng và không có nguy cơ cao về tái phạm. Đối với các tội phạm nghiêm trọng hơn hoặc có nguy cơ tái phạm cao, án treo thường không được áp dụng.

Tòa án có quyền tự quyết định án treo không hay cần sự phê duyệt của cơ quan nào khác?

Tòa án có quyền tự quyết định việc áp dụng án treo dựa trên các quy định của pháp luật và các yếu tố liên quan đến từng trường hợp cụ thể. Quyết định án treo không cần sự phê duyệt của cơ quan nào khác, nhưng phải tuân thủ các quy định pháp luật hiện hành.

Hy vọng qua bài viết, Công ty Luật ACC đã giúp quý khách hàng hiểu rõ hơn về vấn đề “Chế định án treo là gì?". Đừng ngần ngại hãy liên hệ với Công ty Luật ACC nếu quý khách hàng có bất kỳ thắc mắc gì cần tư vấn giải quyết.