Bị can là gì? Quyền và nghĩa vụ của bị can

Trong lĩnh vực pháp luật hình sự, khái niệm bị can đóng vai trò rất quan trọng. Bài viết Bị can là gì? Quyền và nghĩa vụ của bị can sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về bị can, quyền và nghĩa vụ của họ trong quá trình tố tụng hình sự, cùng với các quy định pháp luật liên quan.

Bị can là gì? Quyền và nghĩa vụ của bị can

1. Bị can là gì? Đặc điểm của bị can

Bị can là người hoặc pháp nhân đã bị khởi tố về hình sự. Theo Điều 60 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015, "Bị can là người hoặc pháp nhân bị khởi tố về hình sự. Quyền và nghĩa vụ của bị can là pháp nhân được thực hiện thông qua người đại diện theo pháp luật của pháp nhân theo quy định của Bộ luật này." Điều này có nghĩa là chỉ khi có quyết định khởi tố thì một cá nhân hoặc pháp nhân mới được gọi là bị can.

• Khởi tố hình sự: Bị can chỉ xuất hiện trong giai đoạn điều tra và truy tố khi có đủ căn cứ xác định rằng họ đã thực hiện hành vi phạm tội. Việc khởi tố này phải dựa trên các chứng cứ mà cơ quan điều tra thu thập được.
• Quyền lợi và nghĩa vụ: Bị can có quyền được biết lý do khởi tố, quyền tự bào chữa và quyền yêu cầu cơ quan chức năng kiểm tra chứng cứ liên quan đến vụ án. Điều này đảm bảo rằng họ có thể bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình trong suốt quá trình tố tụng.
• Chuyển sang bị cáo: Khi Tòa án ra quyết định đưa vụ án ra xét xử, bị can sẽ chuyển sang tư cách là bị cáo. Tại thời điểm này, họ sẽ phải đối mặt với các cáo buộc chính thức tại phiên tòa.

2. Quyền và nghĩa vụ của bị can

2.1. Quyền lợi của bị can

Quyền lợi của bị can

Được biết lý do bị khởi tố: Bị can có quyền biết mình bị khởi tố về tội danh nào và vì sao.

Được thông báo, giải thích về quyền và nghĩa vụ: Cơ quan tiến hành tố tụng phải thông báo và giải thích cho bị can về các quyền và nghĩa vụ của họ.

Nhận các quyết định tố tụng: Bị can có quyền nhận các quyết định như khởi tố, thay đổi, bổ sung khởi tố, áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn, cưỡng chế; bản kết luận điều tra; quyết định đình chỉ, tạm đình chỉ điều tra; bản cáo trạng; quyết định truy tố và các quyết định tố tụng khác theo quy định của pháp luật.

Trình bày lời khai, ý kiến: Bị can có quyền trình bày lời khai, ý kiến và không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc nhận mình có tội.

Đưa ra chứng cứ, tài liệu, đồ vật, yêu cầu: Bị can có quyền cung cấp chứng cứ, tài liệu, đồ vật liên quan và đưa ra các yêu cầu cần thiết.

Trình bày ý kiến về chứng cứ và yêu cầu kiểm tra, đánh giá: Bị can có quyền trình bày ý kiến về chứng cứ, tài liệu, đồ vật liên quan và yêu cầu cơ quan tiến hành tố tụng kiểm tra, đánh giá.

Đề nghị giám định, định giá tài sản; đề nghị thay đổi người tiến hành tố tụng, người giám định, định giá, phiên dịch, dịch thuật: Bị can có quyền đề nghị giám định, định giá tài sản và đề nghị thay đổi những người có thẩm quyền tiến hành tố tụng nếu có căn cứ cho rằng họ không vô tư trong khi làm nhiệm vụ.

Tự bào chữa hoặc nhờ người bào chữa: Bị can có quyền tự bào chữa hoặc nhờ người bào chữa để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.

Đọc, ghi chép bản sao tài liệu liên quan: Kể từ khi kết thúc điều tra, bị can có quyền đọc, ghi chép bản sao tài liệu hoặc tài liệu được số hóa liên quan đến việc buộc tội, gỡ tội hoặc các tài liệu khác liên quan đến việc bào chữa khi có yêu cầu.

Khiếu nại quyết định, hành vi tố tụng: Bị can có quyền khiếu nại các quyết định, hành vi tố tụng của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng nếu cho rằng các quyết định, hành vi đó xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của mình.

>>> Tham khảo bài viết: Mẫu Biên bản hỏi cung bị can mới nhất

2.2. Nghĩa vụ của bị can

Nghĩa vụ của bị can

Ngoài các quyền lợi, bị can cũng có những nghĩa vụ nhất định như sau:

Có mặt theo giấy triệu tập: Bị can phải chấp hành các yêu cầu triệu tập từ cơ quan điều tra hoặc Viện kiểm sát. Việc không tuân thủ triệu tập có thể dẫn đến việc áp dụng biện pháp cưỡng chế.

Cung cấp thông tin chính xác: Bị can phải cung cấp thông tin trung thực cho cơ quan điều tra; việc khai báo gian dối có thể dẫn đến hậu quả pháp lý nghiêm trọng như tăng mức án hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự về tội khai man.

Chấp hành quyết định của cơ quan chức năng: Bị can cần tuân thủ các quyết định, yêu cầu từ cơ quan tiến hành tố tụng trong suốt quá trình điều tra và truy tố . Nếu không tuân thủ, họ sẽ phải chịu trách nhiệm trước pháp luật.

Không cản trở hoạt động điều tra: Bị can không được gây cản trở hoạt động điều tra của cơ quan chức năng bằng bất kỳ hình thức nào, bao gồm việc tiêu hủy chứng cứ hay đe dọa nhân chứng .

3. Quy trình khởi tố bị can được thực hiện như thế nào?

Khởi tố bị can là quá trình cơ quan có thẩm quyền xác định một cá nhân hoặc pháp nhân đã thực hiện hành vi mà Bộ luật Hình sự quy định là tội phạm, từ đó bắt đầu tiến hành điều tra và áp dụng các biện pháp tố tụng cần thiết. Thủ tục khởi tố bị can được quy định chi tiết trong Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015, cụ thể như sau:

Bước 1: Ra quyết định khởi tố bị can: Khi có đủ căn cứ xác định một người hoặc pháp nhân đã thực hiện hành vi phạm tội, Cơ quan điều tra ra quyết định khởi tố bị can. Quyết định này phải ghi rõ:

• Thời gian, địa điểm ra quyết định.
• Họ tên, chức vụ người ra quyết định.
• Thông tin cá nhân của bị can: họ tên, ngày tháng năm sinh, quốc tịch, dân tộc, tôn giáo, giới tính, chỗ ở, nghề nghiệp.
• Tội danh bị khởi tố, điều khoản áp dụng của Bộ luật Hình sự.
• Thời gian, địa điểm phạm tội và các tình tiết liên quan.

Nếu bị can bị khởi tố về nhiều tội khác nhau, quyết định phải ghi rõ từng tội danh và điều khoản áp dụng. 

Bước 2: Gửi quyết định khởi tố bị can cho Viện Kiểm sát: Trong thời hạn 24 giờ kể từ khi ra quyết định, Cơ quan điều tra phải gửi quyết định khởi tố và các tài liệu liên quan đến Viện Kiểm sát cùng cấp để xét phê chuẩn. 

Bước 3: Xem xét và phê chuẩn quyết định khởi tố bị can: Trong thời hạn 3 ngày kể từ khi nhận được quyết định khởi tố, Viện Kiểm sát phải:

• Phê chuẩn hoặc hủy bỏ quyết định khởi tố bị can.
• Yêu cầu bổ sung chứng cứ, tài liệu nếu cần thiết.

Trường hợp yêu cầu bổ sung, trong thời hạn 3 ngày kể từ khi nhận được tài liệu bổ sung, Viện Kiểm sát phải ra quyết định phê chuẩn hoặc hủy bỏ quyết định khởi tố bị can. 

Bước 4: Giao quyết định khởi tố bị can cho bị can: Sau khi nhận được quyết định phê chuẩn, Cơ quan điều tra phải giao ngay quyết định khởi tố và giải thích quyền, nghĩa vụ cho bị can. Việc giao nhận phải được lập biên bản theo quy định. 

Bước 5: Lập danh bản, chỉ bản: Sau khi giao quyết định khởi tố, Cơ quan điều tra phải chụp ảnh, lập danh bản, chỉ bản của bị can và đưa vào hồ sơ vụ án

>>> Tham khảo bài viết: Giấy Triệu Tập Bị Cáo Tại Ngoại Là Gì?

4. Phân biệt giữa bị can và bị cáo

Rất nhiều người nhầm lẫn giữa hai khái niệm này. Dưới đây là một số điểm khác nhau giữa bị can và bị cáo:

5. Các câu hỏi thường gặp

Bị can có thể tự bào chữa không?

Có, theo quy định tại Điều 60 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015, bị can có quyền tự bào chữa hoặc nhờ người khác bào chữa cho mình. Điều này rất cần thiết để bảo vệ quyền lợi hợp pháp trong quá trình điều tra.

Ai có thẩm quyền khởi tố bị can?

Cơ quan điều tra có thẩm quyền khởi tố đối với cá nhân hoặc pháp nhân khi có đủ căn cứ xác định họ đã thực hiện hành vi phạm tội theo quy định tại Điều 105 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 .

Thời gian nào thì tư cách "bị can" chấm dứt?

Tư cách "bị can" sẽ chấm dứt khi Tòa án ra quyết định đưa vụ án ra xét xử hoặc khi có quyết định đình chỉ điều tra đối với vụ án đó .

Nếu tôi là bị can thì tôi cần làm gì?

Nếu bạn là bị can, bạn nên tìm hiểu kỹ về quyền và nghĩa vụ của mình, đồng thời nên liên hệ với một luật sư để được tư vấn cụ thể nhằm bảo vệ tốt nhất quyền lợi hợp pháp của mình trong quá trình điều tra .

Đầu thú khác gì so với việc trở thành bị can?

Đầu thú là hành động tự nguyện đến cơ quan chức năng để khai báo về hành vi phạm tội trước khi chính thức trở thành bị can qua quyết định khởi tố . Khi đầu thú, người phạm tội thường hy vọng được xem xét giảm nhẹ hình phạt do tính chất tự nguyện của hành động này .

Việc hiểu rõ về bị can, cũng như các quyền và nghĩa vụ liên quan là rất cần thiết trong quá trình tham gia vào hệ thống pháp luật hình sự. Hy vọng bài viết Bị can là gì? Quyền và nghĩa vụ của bị can đã cung cấp cho bạn cái nhìn tổng quát về vấn đề này và giúp bạn nắm bắt những thông tin cần thiết để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình trong trường hợp cần thiết. Tham khảo kỹ lưỡng các quy định pháp luật sẽ giúp bạn tự tin hơn khi gặp phải tình huống liên quan đến tư cách là một bị can trong hệ thống tư pháp Việt Nam.