Bất hồi tố được áp dụng trong trường hợp nào?

Nguyên tắc bất hồi tố là một trong những nguyên tắc cơ bản của pháp luật, đảm bảo tính ổn định và dự báo được của quan hệ pháp luật. Việc áp dụng đúng đắn nguyên tắc này có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể tham gia quan hệ pháp luật. Bài viết này Công ty luật ACC sẽ đi sâu phân tích các trường hợp mà nguyên tắc bất hồi tố được áp dụng.

Bất hồi tố được áp dụng trong trường hợp nào?

1. Bất hồi tố là gì? 

Hiện nay vẫn chưa có quy định pháp luật nêu rõ định nghĩa của bất hồi tố, tuy nhiên dựa vào các quy định về hiệu lực pháp luật, ta có thể hiểu bất hồi tố như sau: 

Bất hồi tố là quy định của pháp luật về hiệu lực của văn bản quy phạm pháp luật về thời gian. Văn bản quy phạm pháp luật chỉ có hiệu lực điều chỉnh đối với những quan hệ xã hội phát sinh từ khi văn bản đó có hiệu lực, nó không có hiệu lực ngược lại thời gian (hồi tố). 

Quy định hiệu lực bất hồi tố thường được áp đối với các điều luật quy định không có lợi cho người phạm tội như quy định về một tội phạm mới, một hình phạt nặng hơn, một tình tiết tăng nặng mới hoặc hạn chế phạm vi áp dụng án treo, miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt, giảm hình phạt, xóa án tích... Các quy định này không được áp dụng đối với hành vi phạm tội đã được thực hiện trước khi quy phạm đó có hiệu lực thi hành.

2. Bất hồi tố được áp dụng trong trường hợp nào?

Theo quy định tại Khoản 2 Điều 152 Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật 2015 (sửa đổi 2020) không áp dụng hồi tố trong các trường hợp sau: 

• Quy định trách nhiệm pháp lý mới đối với hành vi mà vào thời điểm thực hiện hành vi đó pháp luật không quy định trách nhiệm pháp lý

Trường hợp này được thể hiện rõ tại khoản 1 Điều 7 Bộ luật hình sự 2015, sửa đổi bổ sung 2017 quy định rằng điều luật áp dụng đối với một hành vi phạm tội là điều luật đang có hiệu lực thi hành khi hành vi ấy được thực hiện.

Ví dụ: Bộ luật hình sự 2015 có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2018 cho nên mọi hành vi phạm tội xảy ra từ ngày 01/01/2018 trở về sau đều bị xử lý theo quy định pháp luật hiện hành. Nếu một người có hành vi vi phạm trước khi Bộ luật hình sự 2015 có hiệu lực mà Bộ luật hình sự trước đó không quy định là tội phạm thì không được phép đưa ra truy tố xét xử.

• Quy định trách nhiệm pháp lý nặng hơn 

Trường hợp này được thể hiện rõ tại khoản 2 Điều 7 Bộ luật hình sự 2015, sửa đổi bổ sung 2017 quy định rằng không được áp dụng điều luật quy định một tội phạm mới, một hình phạt nặng hơn, một tình tiết tăng nặng mới hoặc hạn chế phạm vi áp dụng án treo, miễn trách nhiệm hình sự, loại trừ trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt, giảm hình phạt, xóa án tích và quy định khác không có lợi cho người phạm tội đối với hành vi phạm tội đã thực hiện trước khi điều luật đó có hiệu lực thi hành.

Ví dụ: Trước khi Bộ luật hình sự 2015 có hiệu lực, một hành vi bị coi là tội phạm ít nghiêm trọng. Nếu Bộ luật hình sự 2015 quy định hành vi đó là hành vi phạm tội nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng, thì không được áp dụng Bộ luật hình sự 2015 để xét xử người vi phạm.

• Văn bản quy phạm pháp luật của Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân các cấp, chính quyền địa phương ở đơn vị hành chính – kinh tế

Như đã nói ở trên, do việc áp dụng nguyên tắc hồi tố, bất hồi tố chỉ được áp dụng trong pháp luật hình sự. Vì vậy, những chủ thể trên không có đủ thẩm quyền ban hành văn bản áp dụng nguyên tắc trên.

3. Các câu hỏi thường gặp 

Tại sao nguyên tắc bất hồi tố lại quan trọng?

Nguyên tắc bất hồi tố đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc đảm bảo tính ổn định và dự báo được của quan hệ pháp luật. Nếu pháp luật liên tục thay đổi và có hiệu lực hồi tố, mọi người sẽ không biết được hành vi của mình sẽ bị đánh giá như thế nào theo pháp luật, dẫn đến tình trạng bất ổn và khó khăn trong việc tuân thủ pháp luật.

Có những trường hợp ngoại lệ nào đối với nguyên tắc bất hồi tố?

Mặc dù nguyên tắc bất hồi tố được coi là nguyên tắc chung, nhưng trong một số trường hợp đặc biệt, pháp luật có thể quy định hiệu lực hồi tố. Ví dụ:

• Khi quy định mới có lợi hơn cho công dân, đặc biệt là trong lĩnh vực hình sự.
• Khi cần thiết để bảo vệ lợi ích chung của xã hội.
• Khi có sự thay đổi lớn trong tình hình xã hội, kinh tế.

Sự khác biệt giữa hồi tố và bất hồi tố là gì?

Hồi tố: Là việc áp dụng một quy định pháp luật mới vào các hành vi đã xảy ra trước khi quy định đó có hiệu lực.

Bất hồi tố: Là nguyên tắc không áp dụng pháp luật mới vào các hành vi đã xảy ra trước đó, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác.

Qua bài viết này, hy vọng các bạn đã nắm rõ về bất hồi tố và các trường hợp áp dụng. Nguyên tắc bất hồi tố đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc đảm bảo tính ổn định và dự báo được của quan hệ pháp luật. Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc nào hoặc cần hỗ trợ cụ thể, đừng ngần ngại liên hệ với Công ty luật ACC để nhận được sự tư vấn chuyên nghiệp và tận tâm.