Với sự thay đổi và phát triển không ngừng của các quan hệ xã hội, hệ thống pháp luật phải vận động để điều chỉnh cho phù hợp. Vì vậy, trong quá trình soạn thảo luật, các nhà lập pháp ở các nước đều cố gắng lường trước hết mức có thể các vụ việc đời sống để nhanh chóng có cơ sở pháp lý đầy đủ cho việc áp dụng pháp luật giải quyết. Tuy nhiên, dù dự báo ở mức độ nào thì trong thực tiễn cũng khó tránh khỏi tình trạng pháp luật chưa có, còn kẽ hở, mâu thuẫn hoặc chưa đầy đủ về một số vấn đề. Khi đó hệ thống tư pháp sẽ rất khó thực hiện chức năng bảo đảm công lý của mình. Và đây chính là tiền đề ra đời của luật học. Hiện nay, chế định án lệ ở Việt Nam được điều chỉnh tại Nghị quyết 04/2019/NQ-HĐTP, theo văn bản này, án lệ được hiểu là: “Luận cứ, bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án về một vụ án cụ thể được Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao lựa chọn và Chánh án Tòa án nhân dân tối cao công bố làm án lệ để các Tòa án nghiên cứu, nghiên cứu và áp dụng tại phiên tòa.
Với định nghĩa trên, án lệ về bản chất là các quyết định của tòa án chứa đựng các nguyên tắc pháp lý cơ bản nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội mới phát sinh mà pháp luật không điều chỉnh được hoặc có mâu thuẫn, lỗ hổng trong hệ thống pháp luật. Mặt khác, với sự trợ giúp của án lệ, các vụ việc sẽ được giải quyết nhanh chóng, tiết kiệm thời gian và tiền bạc. Do đó tạo ra sự thống nhất trong phán quyết của các tòa án.
Cho đến nay ở Việt Nam, số án lệ được ban hành ở Việt Nam là 29 án lệ theo nhiều lĩnh vực khác nhau: dân sự (thừa kế, hợp đồng, quyền sử dụng đất), hôn nhân và gia đình, kinh doanh-thương mại, lao động và hình sự. Có thể thấy, tuy không phải là một con số lớn nhưng số lượng án lệ được công bố đã cho thấy sự phát triển và ưu điểm của tiền lệ án ở Việt Nam.
Vậy, câu hỏi đặt ra, án lệ có thể coi là văn bản quy phạm pháp luật hay không?
Câu trả lời là không. Khác với các tiền lệ tư pháp ở các nước áp dụng hệ thống thông luật như Anh, Mỹ…, việc công bố và sử dụng án lệ được thừa nhận là nguồn luật chính thức. Án lệ được áp dụng ở đây phải tuân theo nguyên tắc “Stare Decisis” - được hiểu là “tiền lệ phải tuân theo”, buộc các thẩm phán khi quyết định một vụ án trong những trường hợp tương tự phải tuân theo việc áp dụng. bởi vì nội dung của cái trước đó đã được phát ra/nhận ra trước đó. Tuy nhiên, hệ thống pháp luật Việt Nam mang đặc điểm của hệ thống pháp luật xã hội chủ nghĩa, trong đó luật thành văn có tầm quan trọng lớn nhất. Vì vậy, để được coi là văn bản quy phạm pháp luật thì cần phải đáp ứng một số điều kiện hiện được quy định tại Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật 2015. Theo văn bản này, án lệ không được coi là văn bản quy phạm pháp luật, vì nó không đáp ứng các điều kiện: đối tượng ban hành, trình tự, thủ tục ban hành, v.v. Án lệ có thể hiểu đơn giản là “văn bản tư pháp”. “nhằm cụ thể hóa việc giải thích và áp dụng pháp luật ở Việt Nam.
Nội dung bài viết:
Bình luận