Mãng cầu xiêm (trái na) và mãng cầu xiêm 

 1. Giới thiệu 

 Cùng một loại quả, nhưng miền bắc gọi là mãng cầu ta, miền nam gọi là mãng cầu ta: Na, tên khoa học Annona squamosa, có nguồn gốc ở vùng nhiệt đới châu Mỹ. Nguồn gốc bản địa chính xác của loại cây này vẫn chưa được biết vì hiện nay nó được trồng khắp nơi, nhưng người ta tin rằng nó có nguồn gốc từ vùng Caribe như Haiti, Cuba, v.v. Na còn được nhắc đến trong  thành ngữ: Hạt na răng đen. 

 Ngoài  mãng cầu ta còn có mãng cầu xiêm, là loại trái  để làm nước ép, pha sữa. Thanh trái cây và kem làm từ mãng cầu xiêm cũng rất phổ biến.  

2. Hình thái trái na và mãng cầu  

 Cây  cao khoảng 2-5 mét, lá mọc cách 2 hàng; hoa màu xanh, quả tròn có nhiều múi (thực ra mỗi múi có một quả), hạt màu trắng  nâu sẫm. Hạt  chứa độc tố, có đặc tính đốt cháy da và có thể xua đuổi côn trùng và chấy rận. 

  Cây mãng cầu phải 4-5 năm mới cho trái nên  có câu thành ngữ: “Trẻ trồng mãng cầu, già trồng chuối”. 

 Ở miền Bắc, mãng cầu được phân thành 2 loại là na dai và na bo tùy theo đặc điểm của quả (phần nối giữa  múi với vỏ và giữa các múi với nhau).  Na dai có ưu điểm là ngọt, để được lâu, không dễ nát, dễ bóc vỏ còn mãng cầu dễ bóc khỏi hạt hơn và  cũng cứng hơn. Táo quế dai có vỏ xanh, mềm, cùi trắng, ít hạt. Ngoài ra, na dai được ưa chuộng hơn do mùi thơm và vị ngọt đậm hơn  na bo. 

 Huyện Chi Lăng (Lạng Sơn) được coi là “vựa nagar” lớn nhất cả nước, nơi đây có 2 vùng trồng na nổi tiếng là na bo ở  thị trấn Đồng Mỏ và na dai ở khu vực Đồng Bành. 

3. Mãng cầu dai 

 Ở miền Nam có loại kem bông lan hay còn gọi là kem cấp (kem Vũng Tàu). Quả táo quế dai, nhiều thịt, ít hạt, vỏ mỏng và ăn ngon hơn các loại táo quế khác. Trái mãng cầu đạt chất lượng có vỏ sần sùi, múi không đều và không mọng nhưng có mùi thơm và vị chua ngọt rất hấp dẫn.

4. Mãng cầu xiêm 

 Còn gọi là mãng cầu xiêm, (Annona muricata) tùy theo vùng trồng mà có thể  cao từ 3 đến 10m, rậm rạp, tán lá sẫm màu, không có lông, quanh năm xanh tốt. Những bông hoa màu  xanh lam, trên thân cây. Quả mãng cầu xiêm to và có gai mềm. Thịt quả ngọt và hơi chua, hạt  màu nâu sẫm. Mãng cầu xiêm có nguồn gốc từ Trung Mỹ, chẳng hạn như Mexico, Cuba, Caribe và phía bắc  Nam Mỹ, chủ yếu ở Brazil, Colombia, Peru, Ecuador và Venezuela. Cây cũng được trồng ở Mozambique, Somalia, Uganda. Ngày nay, nó cũng được trồng ở một số vùng của Đông Nam Á, cũng như  một số đảo ở Thái Bình Dương. 

  Cây mãng cầu xiêm sống ở nơi có độ ẩm cao và có mùa đông ôn hòa, nhiệt độ dưới 5°C làm hư lá và cành nhỏ, nhiệt độ dưới 3°C có thể làm chết cây. Cây mãng cầu xiêm được trồng làm cây ăn quả. Trái mãng cầu xiêm to hơn mãng cầu ta rất nhiều, có khi  nặng tới 6,8 kg (15 lb)[1], có lẽ về kích thước nó chỉ kém trái mãng cầu ta, vỏ ngoài nhẵn nhụi chỉ phân biệt được từng múi. .khác nhau vì đều có  gai cong và mềm nên còn gọi là táo quế. Cây mãng cầu xiêm sống ở nơi có độ ẩm cao và có mùa đông ôn hòa, nhiệt độ dưới 5°C làm hư lá và cành nhỏ, nhiệt độ dưới 3°C có thể làm chết cây. Cây mãng cầu xiêm được trồng làm cây ăn quả. Trái mãng cầu xiêm to hơn mãng cầu ta rất nhiều, có khi  nặng tới 6,8 kg (15 lb)[1], có lẽ về kích thước nó chỉ kém trái mãng cầu ta[2], vỏ ngoài thì mịn mà thôi. phân biệt múi này với múi kia vì múi nào cũng có  gai cong mềm nên có tên là mãng cầu xiêm. Thông thường, trái mãng cầu xiêm được hái khi  đủ lớn và để trong  góc tối cho đến khi chín. Chỉ khi chúng được nấu chín hoàn toàn  mới có thể ăn được. Cây có hoa màu trắng, mùi thơm rất dễ chịu, nhất là vào buổi sáng. Mãng cầu xiêm cũng là nguyên liệu phổ biến để làm  nước ép  tươi  bán dọc đường.  Mãng cầu xiêm là cây gỗ nhỏ cao 6-8 m, có tán lá xanh quanh năm, hoa ở thân hoặc cành già, hoa to. Hiện nay, ở miền Nam  có hai loại mãng cầu: mãng cầu xiêm ngọt và mãng cầu xiêm chua. Lá và quả ngọt thường nhỏ hơn loại chua, giá cao hơn. Nhưng đồ chua  năng suất cao hơn, dễ bán hơn và dễ làm mứt, kẹo  hơn.  Ruột trái bao gồm thịt xơ, màu trắng, ăn được và một  hạt màu đen khó tiêu. Thịt ngọt được sử dụng để làm nước trái cây, cũng như hương liệu bánh kẹo, gelato và  kem.  

Ở Mexico, Colombia và Harar (Ethiopia), nó là một loại trái cây phổ biến, thường được dùng làm nguyên liệu duy nhất cho món tráng miệng.