Trò chơi và đồ chơi cho trẻ tự kỷ 

 Trẻ tự kỷ gặp khó khăn khi chơi vì chúng bị suy giảm khả năng giao tiếp, tương tác xã hội và các hành vi  khuôn mẫu. Chơi là cách giúp trẻ phát triển các kỹ năng nhận thức như giải quyết vấn đề, sắp xếp theo trình tự và bắt chước. Chơi cũng thúc đẩy sự phát triển  ngôn ngữ, kỹ năng vận động, tương tác xã hội, hiểu  và giao tiếp với người khác. Trẻ tự kỷ thường có  rối loạn trong các quá trình cảm giác, và đồ chơi và đồ chơi có thể giúp  điều chỉnh các giác quan của trẻ. Để trẻ tự kỷ vui chơi, trước hết chúng ta  phải: 

 1. XÁC ĐỊNH KHẢ NĂNG CHƠI CỦA MỘT TRÒ CHƠI 

 Quan sát trẻ chơi sẽ giúp chúng ta hiểu được khả năng chơi của trẻ và xác định những lĩnh vực chơi cần phát triển hơn nữa. Trẻ tự kỷ gặp khó khăn khi chơi với các kỹ năng sau: 

 – Quan sát và bắt chước trò chơi của người khác 

 – Đọc suy nghĩ của người khác 

 – Hiểu rõ nội quy, quy định 

 – Thay thế 

 – Thực hiện theo trình tự hướng dẫn 

 – Thay đổi cuộc chơi 

  Hiểu những gì trẻ muốn làm và những gì người khác muốn làm có thể khác nhau 

 – Linh hoạt trong từng vai trò  trong game 

 – Chơi giả vờ.  

 Khi quan sát trẻ em chơi, chúng ta cần tự hỏi mình những câu hỏi sau: 

1. Con bạn có thích  đồ chơi nào đó không? Đồ chơi nào  trẻ thích nhất? Con bạn thích  đồ chơi quay tròn, di chuyển hoặc đồ chơi có chất liệu đặc biệt? Trẻ sợ hay ghét điều gì  nhất? 2. Trẻ sử dụng đồ chơi như thế nào? Quan sát xem trẻ có xếp  hàng hoặc sắp xếp đồ chơi, có hành động lặp đi lặp lại, sử dụng đồ chơi không phù hợp, v.v. 
2. Trẻ em thích những loại trò chơi nào? Ồn ào, im lặng, xây dựng, ẩn nấp hoặc tương tác với người khác… 
3. Bé có chơi với ai không? Quan sát cách trẻ em tương tác với người lớn và những đứa trẻ khác. 

  Xác định  mức độ chơi của trẻ tự kỷ 

 Đầu tiên. Phát triển cấp độ trò chơi 

 Chơi khám phá và cảm giác: trẻ cho đồ chơi vào miệng, lắc, ném và đập đồ chơi nhiều lần; hoặc dành nhiều thời gian để lật  hoặc thao tác với đồ vật theo những cách rập khuôn. Trò chơi tương quan: Như đập các đồ vật lại với nhau, sắp xếp các đồ vật  cạnh nhau, phân loại đồ vật hoặc  xây dựng một trò chơi như lắp ráp hoặc tháo rời hoặc kết nối  các bộ phận của một đồ vật. Trò chơi chức năng: Trẻ em sử dụng các đồ vật cho một mục đích, chẳng hạn như đẩy xe đẩy hoặc đưa cốc vào miệng.  Chơi tượng trưng/tưởng tượng: Tưởng tượng những đồ vật vô tri vô giác (ví dụ như búp bê và thú nhồi bông) và khả năng giả vờ (đặt một khối gỗ lên tai và giả vờ là một chiếc điện thoại). Tuy nhiên, các nghiên cứu về trẻ tự kỷ cho thấy trẻ ít có khả năng phát triển các trò chơi biểu tượng 

 2. cấp độ trò chơi xã hội 

 Chơi một mình: Trẻ chơi  đồ chơi một mình, không bắt đầu trò chơi tương tác với người khác.  Chơi song song: Giai đoạn này trẻ nhận thức rõ hơn về  người lớn và trẻ  trong không gian chơi của mình, trẻ có thể dừng chơi để quan sát nhanh hành động của người khác chứ chưa tự động lại gần  để chơi cùng. Trẻ em có thể chia sẻ  đồ chơi trong một khoảng thời gian ngắn, nhưng mỗi đứa trẻ tiếp tục chơi theo “chủ đề” của riêng mình. Chơi hợp tác: Ở cấp độ này, trẻ thể hiện khả năng hợp tác trong một loạt trò chơi với các bạn cùng trang lứa. Trò chơi xã hội phát triển từ trò chơi xen kẽ với người lớn như  trốn tìm, săn bắn, v.v. Trẻ tự kỷ gặp khó khăn trong việc chơi hợp tác do khiếm khuyết về giao tiếp và xã hội. 

 3.  CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN TRÒ CHƠI DỰA TRÊN KỸ NĂNG CHƠI của trò chơi dành cho trẻ tự kỷ 

1. Phát triển kỹ năng theo từng cấp độ phát triển của trò chơi 

 Đối với trò chơi  cảm giác: Khuyến khích trẻ khám phá môi trường chơi bằng cách tăng cường cầm nắm và quan sát đồ chơi, sau đó thực hiện một số thao tác đơn giản với đồ vật bằng một tay, đồng thời thực hiện một động tác khác bằng tay kia (ví dụ: cầm tủ trong nhà búp bê  khi mở và đóng cửa).  

 Đối với chơi quan hệ: Củng cố trò chơi nối kết hai vật hoặc những phần khác nhau của một đồ vật ví dụ: đập các đồ vật với nhau; xếp hàng, cặp đôi hoặc tập hợp những đồ vật cùng loại.  

 Đối với chơi chức năng: Chơi chức năng đơn giản – Dạy trẻ dùng một đồ vật với một chủ đích vd.đẩy xe tải quanh phòng, chạm cốc để lên miệng như để uống “khà”, cho búp bê ăn… 

 Chơi chức năng phức tạp – Trẻ được dạy cách thực hiện tối thiểu hai hành động để tạo một tác động vd.đẩy hộp đồ chơi, nhắm mắt và nhấn nút… 

 Đối với chơi tưởng tượng: Chơi tưởng tượng đơn giản: dùng một đồ vật tượng trưng cho một vật khác, như dùng khối tượng trưng cho xe lửa, ghế tượng trưng cho ngựa…Chơi tưởng tượng đơn giản, hành động trên người khác: ví dụ: cho búp bê uống sữa… 

 Chơi tiêu biểu bằng cách dùng tối thiểu 2 hành động trên bản thân.Vd: giả vờ rót nước và uống bằng ly; đội nón và đẩy xe tải chứa đồ chơi quanh nhà, chất khối lên xe rồi đổ khối xuống khi xe dừng lại… 

2. Phát triển kỹ năng xã hội 

 Đối với chơi một mình 

 Nguyên tắc chính là hỗ trợ trẻ tương tác với người khác: Người chăm sóc ngồi bên cạnh trẻ cố gắng gây sự chú ý của trẻ đang chơi bằng cách bắt chước hành động và âm thanh của trẻ, hoặc chơi với một đồ vật trẻ thích và giúp trẻ tham gia chơi khi trẻ đến gần để lấy lại món đồ chơi.Người lớn chơi ở tầm mức của trẻ với những đồ chơi trẻ thích như: Nước/cát, khối, âm nhạc… 

 Đối với chơi song song 

 Nguyên tắc chính ở giai đoạn này là giới thiệu trò chơi khám phá và xã hội nhiều hơn. Vd: Chia sẻ sự chú ý liên kết, đáp ứng với những nhu cầu cơ bản, động viên chơi luân phiên.  Ví dụ: Bố trí một cặp người lớn với trẻ ngồi cạnh một cặp người lớn và trẻ khác. Mỗi cặp chơi theo cùng một cách và người lớn thu hút sự chú ý của trẻ vào cách chơi của cặp kia. Khuyến khích nỗ lực của mỗi đứa trẻ để luôn bận rộn và chia sẻ các hoạt động với cặp kia.  

 Đối với chơi hợp tác: Được chia thành nhiều giai đoạn cụ thể. Một trong những nguyên tắc khi chơi với trẻ tự kỷ  giai đoạn này là mở rộng nhu cầu tương tác với người khác; khuyến khích sự lựa chọn; tiếp tục nhấn mạnh sự chú ý của liên kết chia sẻ; phát triển các kỹ năng để đối phó với những thay đổi/chuyển tiếp trong cuộc sống; và đợi đến lượt mình. 

 Ví dụ: Giới thiệu các hoạt động nhóm như hát/chơi nhạc, chơi nước/cát, cùng nhau xây dựng trò chơi. Sử dụng các từ đơn giản và/hoặc phương tiện trực quan để minh họa các hành động mà trẻ nên thực hiện trong hoạt động và làm mẫu cho trẻ để trẻ có thể nhìn thấy. Sử dụng “Cart Done” để cho con bạn biết trò chơi đã kết thúc. 

 4. MỘT SỐ ĐỒ CHƠI  CHO TRẺ TỰ KỶ 

 Đồ chơi hấp dẫn trực quan: Thế mạnh của trẻ tự kỷ là học qua thị giác, vì vậy  đồ chơi và đồ vật hấp dẫn trực quan kết hợp với chuyển động và âm thanh kết hợp với cử động của tay. Vai trò rất quan trọng trong sự phát triển chú ý chung của trẻ tự kỷ. Một số ví dụ về đồ chơi: 

 – Tạo bong bóng xà phòng 

 – Xe ráp lại có âm thanh  ánh sáng, đóng mở cửa 

 – Nhanh 

 – Logo, đồ chơi xếp chồng lên nhau. – Thả ảnh vào cột hoặc hộp 

 – Bộ gõ 

 – Vòng lò xo ngũ sắc 

 – Đầu sợi đốt. – Đèn tỏa sáng với nhiều màu sắc khác nhau 

 – Ghép hình.  – Hình ảnh (nhiếp ảnh, lô tô, sách tranh, truyện, tranh chuyên đề,…) 

 đầu tiên 

 Chơi giả vờ: để phát triển trò chơi tương tác với người khác và khả năng tưởng tượng. Ví dụ về đồ chơi: 

 – Búp bê, thú nhồi bông 

 – Bộ ấm chén, nấu ăn… 

 – Máy cắt trái cây 

 – Bàn chải, lược, bát, thìa, khăn tắm… 

 – Nhà, xe, ….  – Game mô phỏng: game nhập vai 

 thứ mười hai 

 Đồ chơi vận động tinh:  phát triển kỹ năng vận động, phối hợp tay mắt, bắt chước,  kiên trì, điều hòa rối loạn cảm giác.  – Bảng từ, giấy, bút chì và sáp màu… 

 – đất sét 

 – Kéo, giấy màu 

 – Luồn hạt, ghép hạt..  – Logo, lắp ráp 

 – Nhặt các vật nhỏ, bẻ, xé, bóc, bóp… 

 3 

 Trò chơi tạo sự linh hoạt: có tác dụng tạo không khí vui tươi, tương tác, điều hòa vận động 

 – Bài hát đồng bộ với các động tác của cơ thể: Nu na ná ná, kéo cưa, kiết, chi chi, đánh chữ “ta”, dung dăng dung dẻ… 

 – Các bài hát về cơ thể kết hợp vận động… 

 – Bài hát về các con vật kết hợp vận động. Đồ chơi vận động cơ thể: trẻ thích tham gia  loại trò chơi này hơn  vì nó ít đòi hỏi trí tưởng tượng, ít  ngôn ngữ hơn, nó làm giảm các hành vi định hình, cải thiện khả năng điều hòa vận động. Ví dụ: 

 – Cầu trượt, xích đu, bập bênh…; Đá bóng, ném bóng… 

 – Lăn hoặc nảy trên quả bóng lớn; Trampoline, cụm từ thăng bằng… 

 – Kéo dây thun; Xe đạp, xe tay ga 

 thứ mười hai 

 Đồ chơi  điều chỉnh cảm giác vận động 

 5. MỘT SỐ HƯỚNG DẪN  CHƠI VỚI TRẺ EM 

 – Tạo độ cao vừa tầm mắt của trẻ, cố gắng thu hút sự chú ý của trẻ vào người chơi và người chơi cũng nên chú ý đến hành động trẻ đang làm 

 Sử dụng những từ  đơn giản chỉ ra những gì con bạn đang xem hoặc  làm. Ví dụ, trẻ nhìn quả bóng bay phồng lên và nói “quả bóng”, cho ngón tay vào quả bóng bay và nói “bùm”… 

  Chơi hồn nhiên, bắt chước tay của trẻ, chơi hành động, tạo không khí vui vẻ, hào hứng  thúc đẩy  trẻ tương tác với người chơi.  – Có thể lặp  lại một số câu mệnh lệnh, tạo tính tiên lượng ở trẻ, ví dụ: một, hai… ba “mở”, giơ tay chờ  động tác nhịp “tôi”. – Có phần thưởng: Khi con bạn làm một phần thông thường, hãy khen ngợi chúng và kết hợp một tác động thú vị lên cơ thể hoặc thức ăn hoặc những thứ mà trẻ thích. – Đồ chơi nên để riêng  vào từng hộp nhựa có nắp đậy và dán nhãn bên ngoài có hình ảnh hoặc biểu tượng của đồ chơi đó, trẻ chơi từng món một, sau khi chơi xong dạy trẻ cất cẩn thận. Mỗi trò chơi phải  có một cái rổ có biểu tượng “xong” để hướng dẫn trẻ hoàn thành trò chơi. Hỗ trợ trẻ nếu  không  chơi được theo kiểu “nắm tay chém giúp” 

 – Đối với những trẻ chưa  chơi được hoặc mức độ nặng, lúc đầu để chơi cần có 2 người: một người là bạn chơi, một người hỗ trợ, ngả lưng. – Các trò chơi theo nhóm nên  cho trẻ cơ hội chờ đợi và biết đến lượt của mình.